Design & Αρχιτεκτονικη

Το σπίτι του Γιαννούλη Χαλεπά

Το 1971 εγκαινιάστηκε ως Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά και λειτουργεί με ευθύνη του Πνευματικού Κέντρου Πανόρμου Τήνου

Μαρία Μανωλέλη
8’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Το σπίτι του Γιαννούλη Χαλεπά στην Τήνο γεμάτο γλυπτά, σκίτσα και προσωπικές φωτογραφίες κηρύχθηκε ιστορικό μνημείο το 1968

Ο Πύργος, το μεγαλύτερο χωριό της Τήνου είναι γενέτειρα ορισμένων εκ των σπουδαιότερων Ελλήνων καλλιτεχνών καθώς και έδρα της ξακουστής Τηνιακής μαρμαροτεχνίας που κοσμεί άλλωστε όλο τον οικισμό. Σχεδόν όλα τα σπίτια έχουν μαρμάρινα υπέρθυρα, διάτρητους μαρμάρινους φεγγίτες, κρήνες, οικόσημα. Στον ίδιο οικισμό υπάρχει το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, το  Μουσείο Τήνιων Καλλιτεχνών καθώς και η Σχολή Καλών Τεχνών. Υπάρχει ακόμα ένα μουσείο που περνώντας απ’ έξω μοιάζει να είναι άλλο ένα από τα χαρακτηριστικά σπίτια του οικισμού. Το νησιώτικο αυτό λευκό σπίτι με τα μπλε παράθυρα μοιάζει να κατοικείται. Μία μαρμάρινη – τι άλλο - επιγραφή ενημερώνει τους περαστικούς πως σε αυτό το σπίτι γεννήθηκε ο σπουδαίος γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς.
Η κρεβατοκάμαρα του, το κρεμασμένο σακάκι του, τα σκίτσα και τα χρηστικά αντικείμενα που βρίσκονται στο χώρο δημιουργούν την εντύπωση ότι έχεις μπει στο σπίτι κάποιου που θα επιστρέψει σε λίγο κι ας έχουν περάσει οχτώ δεκαετίες από τότε που δεν επέστρεψε.

© Μαρία Μανωλέλη

Το μέγεθος του ταλέντου του  Γιαννούλη Χαλεπά και η αναγνώρισή του ως σπουδαίου γλύπτη ήρθε συχνά σε αντιπαράθεση με την ζωή του η οποία πέρασε από πολλά αντιφατικά στάδια. Υπήρξαν στάδια δημιουργίας, αναγνώρισης, επαίνου, όμως υπήρξαν και αυτά της αρρώστιας, της καταφρόνιας, της καταστροφής αλλά και της ανάδυσης του ξανά στην Τέχνη του σε μεγάλη ηλικία. Με όλες αυτές τις αντιφάσεις ο Γιαννούλης Χαλεπάς κατατάσσεται ανάμεσα στους παγκόσμιους σπουδαίους «καταραμένους» ποιητές με τη διαφορά ότι τα ποιήματα του είναι λαξεμένα στο μάρμαρο.

© Μαρία Μανωλέλη

Γεννημένος το 1851 στον Πύργο της Τήνου – αν και προερχόταν από οικογένεια μαρμαρογλυπτών προοριζόταν από τον πατέρα του να ακολουθήσει το εμπόριο. Το εμπόριο ευτυχώς δεν κέρδισε τον νεαρό Γιαννούλη. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο στον Πύργο και κατόπιν παρακολούθησε την Α’ Γυμνασίου στη Σύρο. Παρά τις προσπάθειες της οικογένειας να κάνει μια «πιο σίγουρη και ευυπόληπτη δουλειά» ορμώμενος από την καλλιτεχνική του ανησυχία γράφτηκε το 1869 στο Σχολείο των Τεχνών και σπούδασε γλυπτική κοντά στον Λεωνίδα Δρόση. Την ίδια χρονιά όλη η οικογένεια Χαλεπά -οι γονείς του και τα τέσσερα αδέρφια του- θα εγκατασταθεί στην Αθήνα εφόσον η πρωτεύουσα προσφέρει πολλές δουλειές και οι Τήνιοι καλλιτέχνες είναι περιζήτητοι.

© Μαρία Μανωλέλη
© Μαρία Μανωλέλη
© Μαρία Μανωλέλη

Μετά τις σπουδές του στο Σχολείο των Τεχνών (η σημερινή σχολή Καλών Τεχνών) ο Γιαννούλης Χαλεπάς συνεχίζει  στην Ακαδημία Μονάχου χάρη στην τριετή υποτροφία που έλαβε από το Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου. Εκεί, ο νεαρός γλύπτης ξεχωρίζει για το ταλέντο του, αφοσιώνεται πλήρως στην Τέχνη του, διαπρέπει και βραβεύεται. Παίρνει μέρος σε διαγωνισμούς που προκηρύσσονται και προορίζονται για σπουδαστές με περισσότερα έτη σπουδών από τον πρωτοετή Γιαννούλη Χαλεπά. Ο ίδιος ζητάει να λάβει μέρος αλλά οι συμφοιτητές του διαμαρτύρονται εφόσον ο διαγωνισμός δεν είναι για πρωτοετείς. Τότε ο Γιαννούλης Χαλεπάς προτείνει να λάβει μέρος στο διαγωνισμό και να εξαιρεθεί των βραβείων. Το αποτέλεσμα της δουλειάς του –λίγους μόλις μήνες μετά την εγγραφή του στη σχολή- είναι θριαμβευτικό. Ο Γερμανός καθηγητής τον συγχαίρει ενώπιων όλων των σπουδαστών. Το θέμα του έργου ήταν «Οιδίπους και Αντιγόνη επί Κολωνώ».

© Μαρία Μανωλέλη
© Μαρία Μανωλέλη

Δυστυχώς η υποτροφία του μετά την παρέλευση της τριετίας δεν ανανεώνεται και επιστρέφει στην Ελλάδα. Στην Αθήνα ο πατέρας του που έχει επαφές με την οικογένεια μαρμαρογλυπτών Φυτάλη που διατηρούν μαρμαρογλυφείο επί της οδού Ακαδημίας και θεωρούνται κορυφαίοι της νεοελληνικής γλυπτικής. Είναι η εποχή που Βαυαροί αλλά και Έλληνες αρχιτέκτονες εμπιστεύονται μόνο Τηνιακούς μαρμαρογλύπτες για μεγάλα έργα. Ο Γιαννούλης Χαλεπάς σε ηλικία είκοσι πέντε ετών θα ανοίξει εργαστήρι μαρμαρογλυπτικής στην Αθήνα, συγκεκριμένα στην οδό Μητροπόλεως.

© Μαρία Μανωλέλη

Το 1877 σε ηλικία μόλις είκοσι έξι ετών θα φιλοτεχνήσει το «κορυφαίο έργο νεοελληνικής γλυπτικής», την «Κοιμωμένη». Το έργο αυτό είναι παραγγελία της οικογένειας Αφεντάκη για τον τάφο της νεαρής Σοφίας Αφεντάκη. Δυστυχώς στην τόσο δημιουργική αυτή περίοδο της ζωής του και ενώ συναναστρέφεται με κορυφαίους Έλληνες γλύπτες που αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα και τη μοναδικότητα των έργων του θα κάνουν την εμφάνισή τους συμπτώματα ψυχικής διαταραχής. Τα συμπτώματα θα επιδεινωθούν και θα χρειαστεί να νοσηλευτεί.

© Μαρία Μανωλέλη

Το 1902 επιστρέφει στην Τήνο. Άλλοτε απομακρυσμένος από όλους και άλλοτε βυθισμένος στο εργαστήριό του δημιουργεί αλλά και καταστρέφει προπλάσματα. Όπως είναι αναμενόμενο χάνεται από τους καλλιτεχνικούς κύκλους και τα καλλιτεχνικά νέα και δρώμενα. Η ζωή του είχε πάρει μια εντελώς διαφορετική τροπή από την πολλά υποσχόμενη ανοδική καλλιτεχνική πορεία που επέδειξε σε νεαρή ηλικία. Η μητέρα του θεωρεί πως η ενασχόληση του με τη γλυπτική επιδρά αρνητικά στην ψυχική του υγεία και τον αποτρέπει από το να κλείνεται στο εργαστήριο και να δουλεύει. Εκείνος παρά την αντίδραση της μητέρας του και πάλι βρίσκει τρόπους να καταφεύγει στο εργαστήρι του δημιουργώντας μα και καταστρέφοντας έργα του. Άλλοτε πάλι, περιφέρεται στο νησί του χωρίς τίποτα να μαρτυράει πως ο άνθρωπος αυτός  είναι ο σπουδαίος και ξεχωριστός γλύπτης του οποίου τα έργα  σε τίποτα δεν υπολείπονται από τα έργα σπουδαίων ευρωπαίων σύγχρονων του γλυπτών. Μετά το θάνατο της μητέρας του και ενώ ο ίδιος είναι πλέον 62 ετών θα ανατρέψει την εικόνα του «παράξενου». Το 1918, η είδηση πως «Ο Χαλεπάς ζει και εργάζεται» θα απασχολήσει και πάλι τον καλλιτεχνικό κόσμο.

© Μαρία Μανωλέλη
© Μαρία Μανωλέλη

Το 1927 θα του απονεμηθεί Αριστείο Γλυπτικής από την Ακαδημία Αθηνών. Το σπίτι και εργαστήριο του καλλιτέχνη στον Πύργο της Τήνου γεμάτο γλυπτά σε πηλό και γύψο (προπλάσματα) καθώς και ένας μεγάλος αριθμός σκίτσων και προσωπικών φωτογραφιών κηρύχθηκε ιστορικό μνημείο το 1968. Το 1950 αγοράστηκε από την Κοινότητα Πανόρμου Τήνου με την οικονομική ενίσχυση του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας. Το 1971 εγκαινιάστηκε ως Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά και λειτουργεί με ευθύνη του Πνευματικού Κέντρου Πανόρμου Τήνου.

© Μαρία Μανωλέλη
© Μαρία Μανωλέλη

Πηγές: Γιαννούλης Χαλεπάς- Ο ευαίσθητος και αγαθός Τήνιος καλλιτέχνης, Γιάννη Καιροφύλα, εκδόσεις Φιλιππότη, 1986
Πνευματικό κέντρο Πάνορμου