Μανόλης Κορρές… Μηχανικός στα Έργα Συντήρησης Μνημείων της Ακρόπολης από το 1975 μέχρι το 1979. Υπεύθυνος εργασιών αναστήλωσης και ανάδειξης του Παρθενώνα από το 1983 μέχρι το 1999… Στην Αθήνα, εργάστηκε στο Ερέχθειο, στο ιερό του Διονύσου, στο Διονυσιακό θέατρο… Δεν γινόταν να μη ρωτήσουμε τον κύριο Κορρέ για την Αθήνα, με αφορμή τα γενέθλια της Athens Voice… Πριν του μιλήσουμε, υπήρχε μεγάλη περιέργεια ποιο από τα δεκάδες σημαντικά σημεία και μνημεία στα οποίο έχει δουλέψει, θα διάλεγε… Όμως, αυτό που επέλεξε, σχεδόν ακαριαία, ήταν αρκετά απρόσμενο. Η περιγραφή του, όπως πάντα, ένα ταξίδι στον χωροχρόνο.
«Μπορώ να πω για το κύριο μέρος της οδού Αδριανού. Όταν βρίσκομαι σε αυτό το μέρος δεν έχω καμία δυσκολία να το βιώνω σαν να ζω σε διαφορετικούς χρόνους. Όποτε περπατάω αυτό το τμήμα, και επειδή το γνωρίζω σε προηγούμενες μορφές του και στις διαδοχικές μεταμορφώσεις του, μπορώ να περπατάω στην τωρινή του μορφή και, την ίδια στιγμή, να το νιώθω σαν να είναι σε μία προηγούμενη. Αυτό με συνεπαίρνει τόσο πολύ που, επειδή μάλλον πλέον με αναγνωρίζουν αρκετοί άνθρωποι, σταματάνε και μου λένε: «Ο κύριος Κορρές δεν είστε;» «Μάλιστα». «Τι παρατηρείτε με τόση προσοχή;». Μετά από δέκα-δεκαπέντε λεπτά βρίσκομαι να έχω γύρω μου καμιά δεκαπενταριά αγνώστους που έχουν σταματήσει γιατί ακούνε αυτά που λέω για κάποια γωνία, κάτι που εξέχει από τη γη, κάποιο παράθυρο που το έχουν επισκευάσει αλλά μαρτυρεί ακόμη ότι είναι πολύ παλιότερο. Παρατηρώ ότι ο κόσμος διψάει γι’ αυτά, το ευχαριστιούνται πολύ, και συμβαίνει έτσι, με μια απόλυτη φυσικότητα.
Ο κόσμος προφανώς διψάει για να μάθει την Ιστορία της πόλης και των κτιρίων της, όμως εδώ συναντάει την ιδανική κατάσταση αφού η δίψα του ικανοποιείται από εσάς… Λογικά δεν θα μπορείτε να υπολογίσετε πόσο θα διαρκέσει αυτή η διαδρομή κάθε φορά.
Τώρα πλέον το έχω πάρει απόφαση ότι, κάθε φορά που περνάω από αυτό το μέρος της οδού Αδριανού, θα διαρκεί πάντοτε περισσότερο. Το πέρασμα διακοσίων μέτρων μπορεί να φτάσει να είναι και μισή ώρα και σαράντα πέντε λεπτά.
Σε κάποιο σημείο της Αδριανού νιώθετε για κάποιο λόγο πιο έντονα συναισθήματα;
Η αλήθεια είναι ότι την Αδριανού την ξέρω σε όλο το μήκος της. Αυτό το οποίο καλύπτω με πολύ μεγάλη λεπτομέρεια και στη διαχρονία του είναι ένα διάστημα περίπου εκατόν πενήντα μέτρων είναι από τη Ναυάρχου Νικοδήμου μέχρι την οδό Κέκροπος. Εκεί υπάρχουν ακόμα οι «σκιές» από τα μεγαλύτερα αρχοντικά της Αθήνας, φτιαγμένα το 1780, τα οποία διατηρήθηκαν μέχρι την επανάσταση του 1821. Σαράντα χρόνια μόνο. Είναι τα σπίτια του Τζωρτζ Φίνλεϊ, τρία πολύ μεγάλα αρχοντικά. Το ένα κατεδαφίστηκε για να γίνει διεύρυνση της Αδριανού, και μετά την επανάσταση ο Φίνλεϊ αναμόρφωσε τα άλλα δύο και τα έκανε αγνώριστα. Ανάμεσα στα δύο αυτά οικήματα ήταν ο πύργος του Τσωρτς, ο οποίος υπάρχει μέχρι σήμερα. Να το εξηγήσω για να μπορεί κανείς να προσανατολιστεί, αν θέλει να κάνει τη διαδρομή: να ξεκινήσει από την Παλιά Αγορά, πίσω από τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού, και να ανεβαίνει μέχρι την Κυδαθηναίων, και αυτή είναι μία πιο μεγάλη διαδρομή. Αν θέλει κανείς μπορεί να εστιάσει από την Αδριανού αριθμός 96, που είναι το παλιό σπίτι των Μπενιζέλων, και άλλα εκατόν εβδομήντα μέτρα προς την Πλάκα. Να πω ότι Πλάκα εννοώ την περιοχή στην Κυδαθηναίων, εκεί είναι η αληθινή Πλάκα, που ήταν η βρύση «Πλάκα». Αυτό το μέρος μπορώ να το ζωντανέψω μέσα μου. Μπαίνω σε διάφορες πόρτες, και ξέρω τι είναι από πίσω.
Οι φωτογραφίες εποχής που υπάρχουν για έναν άνθρωπο σαν εσάς, μέχρι ποιου σημείου φτάνει η αξία τους;
Αυτές οι φωτογραφίες, ακόμα και όταν ενωθούν όλες σωστά, δεν φτάνουν σε μια κρίσιμη μάζα ώστε να μπορούν στο τέλος να συνδεθούν μέσα στη σκέψη και να ολοκληρωθεί ένα τρισδιάστατο περιβάλλον, με διαστάσεις αληθινές και φυσικές, στο οποίο μπορεί εύκολα κανείς, με ένα μικρό πήδημα, περνώντας μια πόρτα νοητή να βρεθεί και μετά να ξαναέρθει πίσω. Αυτό είναι ο χωροχρόνος, που είναι και της μόδας να λέμε. Μία πύλη του χωροχρόνου.
Ποιο είναι το χαρακτηριστικό που σας συνταράσσει περισσότερο στην Αδριανού, σε σχέση με άλλα παλαιά σημεία της Αθήνας;
Η Αδριανού είναι μέσα στο περίγραμμα της Αρχαίας πόλεως, της Μεσαιωνικής πόλεως, της Τουρκικής πόλεως. Ανήκει, θα έλεγε κανείς, στο κεντρικό κύτταρο, στο πρώτο κύτταρο της Αθήνας. Ενώ η Κυψέλη, το Παγκράτι, ακόμη και η Νεάπολη, δηλαδή τα Εξάρχεια, είναι κύτταρα που γεννήθηκαν μετά, και δεν υπήρχαν σε όλη τη διάρκεια του βίου της πόλεως. Το πρώτο κύτταρο όμως όλων των εποχών, και πάντα πρώτο κύτταρο για κάθε μία εποχή, είναι αυτό που λέμε σήμερα παλιά Αθήνα. Δηλαδή, Πλάκα και Μοναστηράκι.
Υπάρχει κάποιο μαγαζί στην Αδριανού που να ψωνίζετε ή να κάθεστε και για κάποιο λόγο να σας φέρνει ιδιαίτερες μνήμες από το δικό σας παρελθόν;
Υπάρχει ένα μαγαζάκι εκεί στην ανηφόρα, στην οδό Ερεχθείου, στο τέλος σχεδόν, πριν αρχίσουν τα σκαλάκια. Είναι ένα γωνιακό, ταπεινό διώροφο, που έχει τραπεζάκια έξω και μέσα. Έχει πάντοτε ένα πολύ νεανικό κοινό για θαμώνες. Είναι πολύχρωμο, με αυτά τα φθηνά, ευτελή εφέ με τα μικρά φωτάκια που τη νύχτα κάνουν μία φαντασμαγορία. Για μένα, όμως, είναι τελείως άλλο. Πριν από πολλά χρόνια, το 1974, το μικρό αυτό διώροφο το οποίο ήταν με εσοχή στον δεύτερο όροφο, ήταν ένα μπακαλικάκι, το οποίο εμένα μου φαινόταν ένας κόσμος ολόκληρος. Ο λόγος είναι ότι ανεβαίνοντας προς την Ακρόπολη, σταματούσα, αγόραζα 150 γραμμάρια κασέρι και ένα ψωμάκι, και αυτό ήταν το κολατσιό μου. Έτσι είχα τη σιγουριά ότι στην εξερεύνησή μου θα είχα μαζί λίγο ψωμί και τυρί. Αυτή η ευχαρίστηση, τόσο απλά. Μιλάω για τον καιρό που η Πλάκα είχε κατοίκους, όλο αυτό ήταν η παλιά Αθήνα, και η μία οικογένεια ήταν δίπλα στην άλλη. Πολλές φορές σε ένα διώροφο σπίτι ήταν δύο και τρεις οικογένειες.
Με αφορμή αυτό που λέτε, να σας πω ότι η ταυτότητα της μητέρας μου γράφει οδός «Κρεββατά». Είναι ένα στενό δρομάκι στην Πλάκα, πλάτους γύρω στα δύο μέτρα και μήκους γύρω στα δεκαπέντε, που καταλήγει σε ένα αδιέξοδο στο οποίο τρία τέσσερα σπίτια είχαν κοινή αυλή.
Κρεββατάς, από γνωστή οικογένεια του Μυστρά, αγωνιστής του 1821. Αδιέξοδο έγινε γιατί εγκαταλείφθηκε το σημείο. Παλιά έκανε γωνία και έβγαινε στην οδό Βρυσακίου, έναν σπουδαίο δρόμο. Το όνομα το πήρε γιατί εκεί υπήρχε ένα μικρό πλάτωμα με ένα βρυσάκι το οποίο ήταν πίσω από ένα αρχαίο τείχος που ένωνε τη Στοά του Αττάλου με τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού. Αυτό το τείχος διατηρήθηκε το 1850 για να γίνει η οδός Βρυσακίου. Τρύπησαν το ύστερο ρωμαϊκό τείχος της Αθήνας. Ακόμα υπάρχουν δεξιά και αριστερά του δρόμου κάποια υπολείμματα. Εκεί κοντά στην οδό Κρεββατά είναι και ο Άγιος Ελισαίος, είναι η εκκλησία στην οποία πήγαινε τις Κυριακές και έψελνε ο Παπαδιαμάντης…
Θέλω να σας πω κάτι ακόμα γιατί με ενδιαφέρει η άποψή σας. Στην οδό Άρεως, στους Αέρηδες, έμενε η νονά μου. Αρχές δεκαετίας του ’70, πούλησε αυτό το σπίτι, για να πάρει ένα διαμέρισμα στο Κουκάκι. Θυμάμαι ότι ήταν απόλυτα λογικό εκείνη την εποχή, κάποιος να πουλήσει ένα παλιό σπίτι στην Πλάκα, όπου μεταξύ άλλων η θέρμανση ήταν με σόμπες, και να πάει σε διαμέρισμα που είχε καλοριφέρ…
Όλα μπορώ να τα φανταστώ, γιατί έχω την τύχη να έχω «ζήσει» σε αυτά τα μέρη επί εκατόν πενήντα χρόνια. Κάποια στιγμή, εκείνος που είχε ένα νεοκλασικό και δεν είχε ζήσει καμία σύγχρονη άνεση, το έδινε αντιπαροχή. Μένοντας σε ένα διαμέρισμα, για λίγα χρόνια μάλλον χαίρονταν κιόλας, γιατί τότε είχε τις ευκολίες ενός καλοριφέρ, ενός σύγχρονου θερμοσίφωνα, εγκαταστάσεις για να συνδέσουν ένα πλυντήριο, κάτι τέτοια μικροπράγματα, που έμοιαζαν να επισκιάζουν τις ομορφιές του νεοκλασικού. Όταν τα χόρτασαν αυτά, τότε οι παλιές εκείνες ομορφιές επέστρεψαν, η ανάμνηση της άνεσης και της αρχοντιάς που είχε το νεοκλασικό επέστρεψε με έναν νοσταλγικό τρόπο, αλλά ήταν πολύ αργά πια. Μέσα στις σύγχρονες ανέσεις είχαν φύγει και τα νιάτα των ανθρώπων, που έμοιαζαν να αναρωτιούνται και μετανιωμένοι να το ξανασκέφτονται. Και τότε πια, όντες και ηλικιωμένοι, συμβιβάζονταν με το ότι στη μίζερη πολυκατοικία καλό είναι πως υπάρχει και ασανσέρ.
Υπέροχη, λυτρωτική προσέγγιση…
Από την άλλη, δεν μπορούμε να είμαστε σκληροί με τον άνθρωπο, γιατί είναι ο διαχρονικός άνθρωπος, με τις αδυναμίες του, τις ανασφάλειές του, τους πόθους του…
Μιλήσαμε με τους επικεφαλής του παγκοσμίου φήμης βραβευμένου αρχιτεκτονικού γραφείου, Νατάσα Λιανού και Ερμή Χαλβατζή. Έχουν σχεδιάσει το νέο κτίριο της COSMΟTE TV και το The Orbit
16°
