Παράδοξο ή όχι, η πιο ταλαιπωρημένη πλατεία της Αθήνας πήρε το όνομά της όταν έγινε σύμβολο ενότητας των αντιμαχόμενων πολιτικών πλευρών στα δύσκολα χρόνια του 1863. Όσο και αν εσύ τη θυμάσαι στρογγυλή, πρέπει να μάθεις ότι πήρε αυτό το σχήμα μόλις το 1930, για να τετραγωνιστεί πάλι πριν λίγα χρόνια. Για κάποιον περίεργο λόγο, το μόνο χρώμα που της λείπει είναι το πράσινο. Και εμείς, τολμήσαμε να της το φορέσουμε με διάφορους τρόπους. Ζητήσαμε από 9 αρχιτεκτονικά γραφεία να βάλουν «Πράσινο στην Ομόνοια» και ιδού τι μας παρέδωσαν!
Ο μετέωρος ελαιώνας
Η Ομόνοια δεν είναι πλατεία. Η Ομόνοια είναι μια ιδέα, ένα σημείο αναφοράς, ένα πέρασμα. Ο χώρος που βρίσκεται κάτω από την Ομόνοια έχει μεγαλύτερη σημασία από την ίδια την πλατεία, σήμερα. Χαμηλοτάβανος, σκοτεινός και λαβυρινθώδης, ο υπόγειος σταθμός του Μετρό αποτελεί ένα βιαστικό, δυσάρεστο χώρο μετάβασης. Η πλατεία που προτείνουμε αποκαλύπτει το σταθμό του ΗΣΑΠ. Ο υπόγειος σταθμός έρχεται στο φως και αποκτά θέα στην πόλη και την Ακρόπολη. Η πλατεία ξαναβρίσκει το κυκλικό σχήμα και τις φωτεινές επιγραφές της δεκαετίας του 1960. Η πλατεία δεν μπορεί να ξαναγίνει κήπος, όπως ήταν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Η έλλειψη φυσικού εδάφους δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο. Αντ’ αυτού, προτείνουμε τη δημιουργία ενός μετέωρου ελαιώνα στο ύψος του δρόμου. Οι ελιές τοποθετούνται σε μεγάλες, αναρτημένες γλάστρες και προσφέρουν φυσική σκίαση στο υπόγειο πέρασμα.
Το «πράσινο» είναι μια έννοια γενική, πολύ ασαφής σε ό,τι αφορά στην υλοποίησή της, αλλά αντιπροσωπεύει το απόλυτα επιθυμητό αγαθό για τον κάτοικο της σύγχρονης Αθήνας. Τι είναι το πράσινο – δέντρα, θάμνοι, φυτά, επιφάνειες νερού, χρώματα, σκιά, το θρόισμα των φύλλων, η φύση στην πόλη, το αντίθετο της πόλης; Η Ομόνοια δεν αποτελεί τον τυπικό αστικό δημόσιο χώρο αναψυχής και ξεκούρασης, αλλά τον κατεξοχήν χώρο εφήμερης παρουσίας και συνάντησης των πολλών διαφορετικών ανθρώπων που συγκροτούν τη σύγχρονη πολυπολιτισμική Αθήνα. Άλλωστε, η σύγχρονη αστική ζωή έχει να κάνει με το εφήμερο, το διαφορετικό, τις εναλλαγές, την πυκνότητα, τις φευγαλέες εικόνες. Συνταιριάζοντας πράσινο και σύγχρονη πόλη, προτείνουμε μια εγκατάσταση με 5 πολύ μεγάλες οθόνες LCD διπλής όψης 24 μ. μήκους και 12 μ. ύψους, που απεικονίζουν διαφορετικές εικόνες πρασίνου. Οι ακμές των οθονών είναι κυματιστές, όπως αυτές των δέντρων, ενώ οι κορυφές τους διπλώνονται με διαφορετική κλίση η καθεμία, όπως τα δέντρα που υποχωρούν στη δύναμη του ανέμου και σκιάζουν έτσι το υποκείμενο έδαφος. Η Ομόνοια γίνεται ένα πολύμορφο, φωτεινό, ηλεκτρονικό, πράσινο δάσος, με περιοχές πιο ανοιχτές και πιο κλειστές, ξέφωτα, αλλά και χώρους όπου μπορεί κανείς να ξεκουραστεί κάτω από τη σκιά των δέντρων. Οι εικόνες αλλάζουν δημιουργώντας νέα δάση, άλλες καιρικές συνθήκες, άλλες εποχές του χρόνου, άλλες ώρες της ημέρας.
Οι πρόσφατες προτάσεις για την πλατεία εμφανίζονται ως εναλλακτικές προτάσεις μιας διακοσμητικής διάθεσης απέναντι στο δημόσιο χώρο, με βασικό άξονα της φλύαρης αυτής σχεδιαστικής ρητορείας τις αναλογίες τσιμέντου και πράσινου και τελικό αποτέλεσμα, πάντα (!) περισσότερο πράσινο. Στην πρότασή μας η τεράστια πράσινη σφαίρα, άγνωστης προς το παρόν προέλευσης και κατασκευής, εισάγεται ως ξένο σώμα στην πλατεία Ομονοίας, έναν από τους κατεξοχήν δημόσιους χώρους της Αθήνας. Η εισαγωγή της σφαίρας ως ξένου σώματος –οι διαστάσεις της, η υφή, το χρώμα και η «συμπεριφορά» της το εξασφαλίζουν αυτό– προκαλεί πολλαπλές και ποικίλες αντιδράσεις. Βασικό επακόλουθο είναι η αλλαγή της κλίμακας του χώρου της πλατείας, που μπορεί να συρρικνωθεί τόσο ώστε να τον αισθανθεί κανείς ακόμα και ιδιωτικό –να αποκτήσει, δηλαδή, ξανά μια προσωπική σχέση αιτιατού με το περιβάλλον– ή να ανοίξει τόσο ώστε να έχει το δικό της μικροκλίμα. Από την άλλη η σφαίρα εισάγεται ως ένας γιγάντιος ανακλαστήρας για την πόλη –πρώτιστα των αισθήσεων αλλά και των συναισθημάτων–, είτε θετικός, ως κόσμος θαυμάτων και δημιουργίας (ακόμα και του ίδιου του του εαυτού) είτε αρνητικός, ως τόπος εγκλήματος. Μιμνέρμου 2 Γιάννης Ζαχαριάδης, Αθανάσιος Σπανομαρίδης
Αιωρούμενος κήπος
Η πλατεία Ομονοίας, ο κεντρικός δημόσιος χώρος της πόλης της Αθήνας, έχει βασανίσει τους πολίτες και τους αρχιτέκτονες τα τελευταία χρόνια, οι οποίοι αναζητούν τα στοιχεία που συμπυκνώνουν το χαρακτήρα της, την ταυτότητά της και το ρόλο της στην πόλη. Η πόλη των Αθηνών χαρακτηρίζεται από τη διαστρωμάτωση της ιστορίας που κρύβεται στο υπέδαφός της – ερείπια αρχαία, ρωμαϊκά, βυζαντινά. Μία σκέψη είναι να χρησιμοποιηθεί αυτή η ιδέα για το σχεδιασμό του μέλλοντος της πόλης . Το παλίμψηστο που διατρέχει το παρελθόν μεταμορφώνεται σε επάλληλες διαστρωματώσεις καθ’ ύψος, που οργανώνουν το κενό της πλατείας. Τα επίπεδα που διαμορφώνονται, κήποι που αιωρούνται μέσα στο αστικό υπαίθριο δωμάτιο, προσφέρουν μικρές στάσεις σε διάφορα καθ’ ύψος επίπεδα, με εναλλακτικές κινήσεις και εναλλακτικές θεάσεις της πόλης. Ένας αιωρούμενος κήπος, ορατός από όλους τους κεντρικούς άξονες. Ο αιωρούμενος κήπος της πόλης.
Με μια εναλλακτική προσέγγιση, οι κάτοικοι της πόλης συμμετέχουν ενεργά στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής στο κέντρο της Αθήνας. Διαμορφώνουν και καθορίζουν οι ίδιοι το τοπίο, εκφράζοντας ελεύθερα και έμπρακτα την επιθυμία τους για μια πόλη με περισσότερο «πράσινο». Ένα πρόγραμμα ευέλικτο, που έγκειται στη βούληση του καθενός από εμάς και όχι αποκλειστικά στη μέριμνα του κράτους. Κατά συνέπεια το «πράσινο» αποκτά έναν πολύμορφο, κοινωνικό και πολιτιστικό χαρακτήρα, αλλάζοντας συνεχώς την όψη της Aθήνας και ιδιαίτερα του κέντρου της, όπου οι άνθρωποι και τα αυτοκίνητα παίζουν κυρίαρχο ρόλο. Όσο μεγαλώνει το αίσθημα ευθύνης απέναντι στο περιβάλλον τόσο όλοι θα γινόμαστε φορείς πρασίνου, δημιουργώντας κατά συνέπεια ένα κινούμενο ζωντανό δάσος που θα αναπτύσσεται όχι μόνο μέσα στη συνείδησή μας αλλά και μέσα στον πολεοδομικό ιστό της πόλης μας.
Το μόνιμο πρόβλημα της Ομόνοιας είναι ότι βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και φιλοξενεί αποκλειστικά περαστικούς. Λειτουργεί, δηλαδή, σαν πέρασμα για να μπει κάποιος στο μετρό. Αυτό το πρόβλημα θα το έχει πάντα η πλατεία, χάνοντας έτσι τη χρηστικότητά της. Κανένας δεν την επισκέπτεται σαν πλατεία, κανένας δεν αναζητεί εκεί το πράσινο ή τη χαλάρωση. Στην ουσία, κανείς δεν κάθεται στην πλατεία Ομονοίας, παρά μόνο οι νυχτερινοί θαμώνες της. Η είσοδος του μετρό βρίσκεται στις άκρες, αχρηστεύοντας έτσι ακόμα περισσότερο στην ουσία την υπόλοιπη πλατεία. Εμείς κάνουμε λοιπόν τις εισόδους με μορφή ράμπας και τις φέρνουμε στο κέντρο. Τις τρεις ράμπες στολίζουν τα τρία πιο αντιπροσωπευτικά δέντρα της Αθήνας, το κυπαρίσσι, η ελιά και η αριά (δηλαδή η βελανιδιά). Το πράσινο από πάνω δεν είναι παρά πεύκα, που δίνουν μια ξεχωριστή αίσθηση εξοχής στον περαστικό. Όλα τα φυτά φαίνονται σαν να χάνονται μέσα στη γη, σαν να είναι φυτεμένα. Στην κάτω στάθμη της πλατείας, στο κέντρο της, υπάρχει ένα στοιχείο νερού, ενώ το φως θα μπαίνει σε όλο το σταθμό. Τη νύχτα οι ράμπες και τα δέντρα θα φωτίζονται, ενώ θα δοθεί επιτέλους χρήση στο κέντρο της πλατείας.
Γιατί νιώθουμε την ανάγκη να βάλουμε πράσινο στην Ομόνοια; Γιατί δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια όπως είναι και πρέπει να βάλουμε πρόσθετα στολίδια για να μπορέσουμε να την οικειοποιηθούμε; Είναι θέμα αισθητικής ή απλά αυτές οι προσθήκες κάνουν έναν απρόσωπο χώρο προέκταση του ιδιωτικού μας χώρου, και επομένως πιο οικείο; Και γιατί άραγε νιώθουμε ότι η πλατεία Ομονοίας ανήκει στο ζωτικό μας ιδιωτικό χώρο; Ίσως γιατί όλοι νιώθουμε ότι η καρδιά της Ελλάδας χτυπάει ακριβώς εκεί. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ταυτίζεται κανείς με αυτούς που στην πράξη χρησιμοποιούν την πλατεία. Τότε όμως ποιος είναι αυτός που μπορεί να πει ποιος είναι ο σωστός τρόπος για να μπει πράσινο στην πλατεία; Ίσως ένα δημοψήφισμα ή καλύτερα ένα reality...
Περισσότερο σχόλιο και λιγότερο ιδέα. Ένα σχόλιο για τον τρόπο που όλοι μας (πολίτες, κράτος, δημόσιοι φορείς) αντιμετωπίζουμε κάθε έργο –δημόσιο και μη– με χιλιάδες αρνητικές κριτικές και χιλιάδες αλλοπρόσαλλες γνώμες. Τι άλλο να κάνει κανείς όταν θέλει να ικανοποιήσει όλο τον κόσμο; Δεν είναι μόνο η Ομόνοια που έχει δεχτεί αρνητικές κριτικές. Είναι στην ουσία όλες οι μεγάλες πλατείες της πόλης, όλα τα μεγάλα έργα. Σε όλη την πορεία της δημιουργίας τους, ο καλύτερός τους φίλος είναι η γκρίνια των περαστικών, ειδικών και άσχετων, και μόλις τα έργα ολοκληρωθούν κανείς δεν δηλώνει ικανοποιημένος. Στον κάθε ένα φταίει και κάτι άλλο, στον κάθε ένα δεν αρέσει κάτι διαφορετικό. Πάντα όμως, και για κάποιον περίεργο λόγο, σε κανένα δεν αρέσει το αποτέλεσμα. Όλοι έχουν άποψη και τελικά κανείς δεν μένει ευχαριστημένος με τίποτα. Αυτό το project βασίζεται στη θεωρία ότι έτσι δεν υπάρχει τίποτα δεσμευτικό, τίποτα που δεν αλλάζει. Αντίθετα, υπάρχει κάτι σαν παιχνίδι που ο κάθε ένας το παίρνει σπίτι του και το φτιάχνει μόνος του. Έτσι γλιτώνει το έργο την αρνητική κριτική και ο δημιουργός μπορεί να το αλλάξει όποτε θελήσει.
Μιλήσαμε με τους επικεφαλής του παγκοσμίου φήμης βραβευμένου αρχιτεκτονικού γραφείου, Νατάσα Λιανού και Ερμή Χαλβατζή. Έχουν σχεδιάσει το νέο κτίριο της COSMΟTE TV και το The Orbit
16°
