Φουγάρο: Το νέο στέκι της Αθήνας είναι στο Ναύπλιο

Φλωρίκα Κυριακοπούλου

Μια γλυκιά νύχτα στα τέλη Οκτωβρίου στο Ναύπλιο, ένα παλιό ξεχασμένο φουγάρο πήρε μπρος. Όσοι ήμασταν παρόντες το είδαμε να λούζεται με κόκκινο φως, να ζωντανεύει. Μ’ αυτή τη συμβολική κίνηση εγκαινιάστηκε το ΦΟΥΓΑΡΟ, ένας πρωτοποριακός πολυχώρος που φιλοδοξεί να φέρει το Ναύπλιο στο πολιτιστικό προσκήνιο. Το πρώην εγκαταλειμμένο συγκροτήμα, που στέγαζε κάποτε τις εγκαταστάσεις της κονσερβοποιίας «Ανθός», είναι ένα πρώιμο αρχιτεκτονικό δείγμα της βιομηχανικής επανάστασης. Το δύσκολο, φιλόδοξο και σύνθετο έργο της αποκατάστασής του ολοκληρώθηκε μετά από αρκετά χρόνια και τώρα στεγάζει Βιβλιοθήκη Τέχνης και Ανθρωπιστικών Σπουδών, Εκθεσιακό και Συναυλιακό Χώρο, Εργαστήριο Τεχνών για μικρούς και μεγάλους, Café και ArtShop. Πίσω από τη σύλληψη και τη δημιουργία του δεν θα βρούμε το κράτος ή την περιφέρεια, αλλά ένα μόνο άνθρωπο: την εικαστικό Φλωρίκα Κυριακοπούλου.

Από το 2000 εργάζεστε συστηματικά για την ολοκλήρωση και λειτουργία του Φουγάρου στο Ναύπλιο. Ενός πρωτοποριακού χώρου που αποτελεί παράλληλα ένα «Διαδραστικό Έργο Τέχνης και Ζωής». Ποιος ή τι σας ενέπνευσε την ιδέα;

Πολλά με ενέπνευσαν… Το πρώτο ερέθισμα το πήρα το 1990 από έναν παλιό βιομηχανικό χώρο έξω από την Ουάσιγκτον στην Αμερική, που είχε μετατραπεί σε ateliers d’artistes. Όταν εγκαταστάθηκα το 1993 στο Ναύπλιο, εντυπωσιάστηκα από τα διάσπαρτα εγκαταλελειμμένα μνημεία βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του τόπου. Υπήρχαν τότε πολλά. Ήμουν τυχερή που κατάφερα να αποκτήσω την ιδιοκτησία του πρώην «Ανθού» το 1997.

Είστε πολυτάλαντη – εικαστικός, επιχειρηματίας, δημοσιογράφος, χορηγός των τεχνών και του πολιτισμού. Ποια ιδιότητα σας γεμίζει;

Η ιδιότητα της δημιουργού.

Φιλοδοξείτε το Φουγάρο να γίνει αγαπημένο στέκι και με τη δραστηριότητά του να συνδράμει στο τοπικό πολιτιστικό γίγνεσθαι ή έχετε βάλει «στόχο» και τους Αθηναίους; Και αν ναι, πώς σκέφτεστε να τους κινητοποιήσετε;

Αποστολή του Φουγάρου είναι να συγκινεί, να ερεθίζει, να εμπνέει και να κινητοποιεί τις πνευματικές και δημιουργικές δυνάμεις των ατόμων που έρχονται σ’ επαφή μαζί του. Αυτό αφορά κυρίως την τοπική κοινωνία, αλλά βέβαια και τον κάθε επισκέπτη, Αθηναίο ή ξένο. Η ποιότητα και η αισθητική του χώρου, αλλά και η φιλόξενη και δημιουργική διάθεση των συνεργατών του Φουγάρου, πιστεύω ότι θα φέρουν τον κόσμο κοντά του και σύντομα θα γίνει αγαπημένο στέκι και τόπος προορισμού ακόμα και για τους Αθηναίους.

Τι θα διαλέγατε να δείξετε σ’ έναν ξένο από το χώρο;

Πρώτα θα του έδειχνα τη Βιβλιοθήκη, που είναι συγχρόνως και χώρος τέχνης. Έπειτα το Καφέ, που είναι και αυτό ένας χώρος τέχνης… Και μετά θα τον άφηνα να περιπλανηθεί και να ανακαλύψει μόνος του τα υπόλοιπα.

Αγαπημένη σας βόλτα στο Ναύπλιο;

Δεν περπατώ στο Ναύπλιο. Ζω στον κήπο μου και στο Φουγάρο.

Όταν σηκώνεστε το πρωί και κοιτάτε τον εαυτό σας στον καθρέφτη, τι του λέτε;

Το πρωί δεν λέμε πολλά. Συνήθως του χαμογελώ.

Τι καθορίζει αυτό που είμαστε;

Οι άνθρωποι, οι μνήμες, τα βιβλία που διαβάσαμε, οι τόποι που ζήσαμε.

Ποιο ταξίδι είναι εκείνο των ονείρων σας;

Δεν ονειρεύομαι πλέον ταξίδια. Ονειρεύομαι το χρόνο να απολαμβάνω τον κήπο μου, ένα καλό βιβλίο, τη συντροφιά των αγαπημένων μου και κυρίως του παιδιού μου.

Ποια φράση χρησιμοποιείτε πιο συχνά;

«Γιατί;»

Ποιο είναι το πιο αγαπημένο αντικείμενο που υπάρχει στο Φουγάρο;

Το ίδιο το φουγάρο!

Έχετε εμμονές και με τι;

Με την αισθητική, την τάξη, την ποιότητα.

Τι ρόλο παίζει στη ζωή σας το χρήμα;

Το ρόλο του δυνάστη με τον οποίο συμβιβάστηκα και έμαθα τελικά να διαχειρίζομαι με τρόπο αρκετά… ικανοποιητικό.

Ρένα Σακελλαρίδου, Μόρφω Παπανικολάου

                                            Το υπέροχο café είναι και αυτό ένας χώρος τέχνης

Το φουγάρο, ένα εναλλακτικό σενάριο ανακύκλωσης

Το πρώην βιομηχανικό συγκρότημα συσκευασίας κονσερβών βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το ιστορικό κέντρο του Ναυπλίου, σχεδόν στη σκιά του ενετικού του φρουρίου (το εμβληματικό Παλαμήδι) και σε απόσταση αναπνοής από μια θάλασσα από πορτοκαλεώνες.

Η πρώτη επαφή με το χώρο, το 1998, αφήνει ανεξίτηλη την πρώτη αίσθηση: ένας δυναμικός και ταυτόχρονα γοητευτικά σιωπηλός χώρος. Παρά τη φθορά και τις αλλοιώσεις, το σύνολο χαρακτηρίζεται από τους απλούς γεωμετρικά όγκους των λιθόκτιστων κτισμάτων, τα μεγάλα βιομηχανικά ανοίγματα και την καθαρή μορφή της επίστεψης με δίρριχτες ή τετράρριχτες στέγες από ξύλο και μέταλλο. Ένα μεγαλύτερο κτίσμα, το οποίο με τις αναλογίες του σηματοδοτεί και το βασικό πυρήνα του συγκροτήματος, τοποθετημένο κεντρικά στο οικόπεδο, οργανώνει τον περιβάλλοντα χώρο σε δύο διακριτά τμήματα. Τα υπόλοιπα κτίσματα, στο περίγραμμα του οικοπέδου, λειτουργούν ως όριο, ολοκληρώνουν την περίκλειστη τυπολογία του συγκροτήματος και εντείνουν την αίσθηση ενός εσωστρεφούς συνόλου. Σε μικρή απόσταση από τα κτίρια, μια καμινάδα. Ένα φουγάρο με ύψος πάνω από 30 μ., φυσική μαρτυρία μιας ενεργούς ζωής που ολοκλήρωσε τη διαδρομή της, παραμένει ένα δυνατό σήμα ταυτότητας.

Ξεναγός μας στην πρώτη αυτή επαφή με το συγκρότημα η Φλωρίκα Κυριακοπούλου, η νέα οικοδέσποινα, που γεμίζει με ενέργεια τη σιωπή των κτισμάτων, και καθώς ξεδιπλώνει τους στοχασμούς της, τις σκέψεις της, τις ιδέες της για πιθανά προγράμματα, ξαναζωντανεύει το χώρο. Από τότε, η επανάχρηση των κτιριακών εγκαταστάσεων του πρώην βιομηχανικού συγκροτήματος «ΑΝΘΟΣ» απέκτησε έναν κοινό στόχο. Την επιθυμία να δώσουμε σε αυτόν το χώρο ένα νέο κύκλο ζωής, να δημιουργήσουμε ένα εργοστάσιο γνώσης και πολιτισμού, ένα «εργαστήριο ζωής».

Η διαδρομή ως σήμερα δεν θα μπορούσε παρά να είναι σύνθετη, ενδιαφέρουσα αλλά και επίπονη. Η συνεργασία με το γενικό υπεύθυνο του έργου, καθώς και με τις άλλες ειδικότητες, συνεχής, απαραίτητη και πολύτιμη. Το βασικό πρόγραμμα, η δημιουργία εκθεσιακών χώρων, βιβλιοθήκης, εργαστηρίων καλλιτεχνών για μικρούς και μεγάλους, café και shop, βρέθηκαν σε συνεχή διερεύνηση, επανεξέταση και τροποποίηση, μέσα από το προσωπικό στίγμα του εμπνευστή του και τις ανάγκες του τόπου.

Για τους αρχιτέκτονες, η πρώτη επαφή, οι πρώτοι συνειρμοί, οι πρώτες σχεδιαστικές αναζητήσεις, που αφορούσαν την έννοια της αναδίπλωσης της ύλης και του χρόνου, εξακολουθούν να συμπυκνώνουν τις βασικές αρχές της επέμβασης. Οι επιμέρους χειρισμοί, από την αρχική σχεδίαση, τις παραλλαγές, έως και τις τελικές επιλογές στη διάρκεια της κατασκευής, παρακολουθούσαν το βασικό concept: Η μνήμη του χώρου, η απλή χωρική του δομή, η περίκλειστη μορφολογία και η υλικότητά του να αποκτήσουν μια σύγχρονη αφηγηματική δύναμη.

Στο πλαίσιο αυτό επιλέξαμε χειρισμούς λιτούς, ευέλικτους, αναστρέψιμους. Το πρόγραμμα, τα υφιστάμενα κτίσματα, η βιωματική σχέση των κτισμάτων με τον κενό, τον υπαίθριο χώρο, καθώς και οι νέες επεμβάσεις προσεγγίστηκαν ως ένας ενιαίος κόσμος που συνεχώς εξελίσσεται «ανασαίνοντας» μνήμη και μέλλον. Αρωγός σε αυτή την προσέγγιση η επιλογή των υλικών: αδρές υφές, πέτρα και εμφανές μπετόν, μέταλλο και ξύλο, ανοξείδωτα χαλύβδινα κουφώματα, χυτά δάπεδα και γυαλί.

Σήμερα, σε μια instalation της Φλωρίκας Κυριακοπούλου, από το φουγάρο ξαναβγήκε καπνός. Ένας καπνός, που ίσως μας υπενθυμίζει τις βασικές έννοιες που θελήσαμε να μεταφράσουμε σε χωρική ποιότητα. Τη ρευστή έννοια του χρόνου και του τόπου, την εναλλαγή της ακινησίας και της κίνησης, την ένταση της παύσης και τη δύναμη της ενέργειας. Έννοιες που μας ενδιαφέρει, με αρχιτεκτονικούς όρους, να αφηγηθούν ένα σενάριο ανα_κύκλωσης.

Γενική άποψη της αυλής και των κτιριακών εγκαταστάσεων: μπροστά ο Εκθεσιακός Χώροςκαι δεξιά η Βιβλιοθήκη Τέχνης και Ανθρωπιστικών Σπουδών «Ανθός». Εδώ το Σάββατο 1/12 στις 12.30 θα παρουσιαστεί η νέα ποιητική συλλογή του Μιχάλη Γκανά (εκδ. Μελάνι).

Info: Συγκρότημα τριών πέτρινων κτιρίων συνολικού εμβαδού 2.400 τ.μ. σε οικόπεδο εμβαδού 5.500 τ.μ. Η ανάπλαση του παλαιού εργοστασίου σε Χώρο Δημιουργίας και Έκφρασης έγινε σε συνεργασία με τους Ε. Σακελλαρίδου + Μ. Παπανικολάου & Συνεργάτες Αρχιτέκτονες με διαχειριστή Μελετών και Κατασκευών τον Πολιτικό Μηχανικό Ηλία Τσουλογιάννη.

Ιστορία: Λειτούργησε το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα ως εργοστάσιο κονσερβοποίησης τομάτας, με την επωνυμία «ΑΝΘΟΣ». Το 1997 περιήλθε στην ιδιοκτησία της Φλωρίκας Π. Κυριακοπούλου. Κρίνοντας ότι πρόκειται περί ιστορικής σημασίας βιομηχανικό συγκρότημα, η νέα ιδιοκτησία φρόντισε να χαρακτηριστεί διατηρητέο από την πολιτεία το 2004. www.fougaro.gr

[Κεντρική Φωτό: Η Μόρφω Παπανικολάου στην πρώτη της επαφή με το χώρο το 1998]