Το δεύτερο Ethno Design Festival στην Κρακοβία της Πολωνίας είχε πολλές και τρανταχτές συμμετοχές. Διεθνείς οίκοι του design (βλέπε Sitag, Ikea, Iittala, Scandinavian Living και Contraforma) «…αναζήτησαν την έμπνευση στο λαογραφικό πλούτο και την εθνική κληρονομιά τους και έδειξαν», σύμφωνα με το δελτίο Τύπου, «ότι τα λαϊκά διακοσμητικά μοτίβα, στα χέρια των σύγχρονων σχεδιαστών, αποκτούν νέα ερμηνεία».
Κάτι συμβαίνει στην Πολωνία. Οι νέοι, ταλαντούχοι δημιουργοί της χώρας έχουν αρχίσει να κάνουν αποφασιστικά βήματα στη διεθνή σκηνή του design – με δημιουργίες που σχεδόν πάντοτε έχουν αναφορές στη λαϊκή τους παράδοση. Το χαλί Dia της Moho Design, που βραβεύτηκε από το περιοδικό Wallpaper, είναι βασισμένο στην πολωνική τέχνη της χαρτοκοπτικής. Το φωτιστικό She της Protein Design, με καπέλο που θυμίζει παραδοσιακή, κεντητή φούστα και με κόκκινες μπότες για βάση, είναι εμπνευσμένο από τις λαϊκές φορεσιές της περιοχής Lowicz. Ενώ η συλλογή New Folk της Anna Stepkowska –με πουφ κεντημένα σε φολκλόρ μοτίβα και φλιτζάνια ζωγραφισμένα παραδοσιακά, αλλά σε electro-pop χρώματα– μεταμορφώνει κυριολεκτικά τη λαϊκή τέχνη σε σύγχρονο design.
Φωτιστικό She της Protein Design
Το φολκλόρ εμπνέει
Η περίπτωση της Πολωνίας είναι πιστή μικρογραφία της παγκόσμιας τάσης που λέγεται New Folk και λειτουργεί σαν συνδετικός κρίκος ανάμεσα στη λαϊκή τέχνη και το μοντέρνο design. Νέοι αλλά και καταξιωμένοι σχεδιαστές, έχοντας εξερευνήσει όλα τα σύγχρονα ρεύματα, στρέφονται στο λαογραφικό πλούτο με την πίστη ότι τα παραδοσιακά μοτίβα είναι το μέσο που θα τους επιτρέψει να φτάσουν το υψηλότερο επίπεδο στην τέχνη τους. Το φολκλόρ συναντά το avant-garde και βρίσκει τη θέση του στο λαμπερό κόσμο του design.
Ειδικά το φετινό χειμώνα, οι σχεδιαστές στρέφονται στη λαϊκή παράδοση της Ρωσίας και των πρώην Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών της. Τα τολμηρά μοτίβα της Σοβιετικής Ένωσης και της αγροτικής Ρωσίας επηρεάζουν όλες τις εκφάνσεις του design, με κεντητά υφάσματα suzani από το Ουζμπεκιστάν, γαλανόλευκες πορσελάνες τύπου Ghzel, vintage δαντέλες, αυγά Faberge και ουκρανικά ζωγραφιστά σερβίτσια – δείγματα όλα τους της σλαβικήςκής λαϊκής τέχνης. Σ’ αυτό το πνεύμα, ο καναπές Fergana της Patricia Urquiola έχει μοτίβα εμπνευσμένα από το Ουζμπεκιστάν αλλά και έντονα στολισμένη πλάτη, σύμφωνα με τη συνήθεια των Ουζμπέκων να μην «κολλάνε» τα έπιπλα στον τοίχο παρά να τα τοποθετούν σε κύκλο. Με ουζμπέκικα suzani είναι ντυμένα και τα πουφ Marakanda της Quirico.
Όμως το New Folk δεν είναι total look με αρκουδοτόμαρο στο πάτωμα, μπαμπούσκες στο ράφι και σαμοβάρι στο τραπέζι. Είναι τάση πολυπολιτισμική, με επιρροές από πολλές κουλτούρες, που συνδυάζει το ρωσικό φολκλόρ με το μυστικισμό της Ανατολής και την παράδοση της Ευρώπης. Ποτ-πουρί διαπολιτιστικών αναφορών και έθνικ μοτίβων, αντιπαραθέτει αδρά υλικά με μεταξένια υφάσματα και συνδυάζει το σλαβικό φολκλόρ με τα μεξικάνικα υφαντά, τα μαροκινά κεραμικά και τα ουγγαρέζικα κεντήματα.
New Folk είναι η σειρά επίπλων Bavaria Range, του Studio Job, στολισμένα όλα με μαρκετερί, στο στιλ της Βαυαρίας του 17ου αιώνα. Αλλά και τα αμπαζούρ του Ιkea με τα παραδοσιακά, σουηδικά κεντήματα. New Folk είναι και τα σερβίτσια του καφέ Taika, με τις κουκουβάγιες, τα παγόνια και τις περικοκλάδες, που σχεδίασε ο Klaus Haapaniemi για τη Iittala, εμπνευσμένος από τη λαϊκή παράδοση της Φινλανδίας. Πιο πιστά, ωστόσο, αποδίδει το πνεύμα της τάσης η Αγγλίδα Niki Jones, της οποίας η συλλογή περιλαμβάνει μαροκάνικα έπιπλα διακοσμημένα με μαρκετερί από κόκαλο καμήλας, ουζμπέκικα μαξιλάρια από κεντητά suzani, vintage στρωσίδια από την Kantha καθώς και απλά, μοντέρνα κομμάτια.
Κάποιοι συγκρίνουν τη νέα τάση με το έθνικ. Πέραν όμως του ότι έχει πολύ μεγαλύτερη γκάμα αναφορών και χωρά επιρροές από πολύ περισσότερες χώρες, το New Folk είναι επιπλέον πιο απρόβλεπτο. Γιατί καλύπτει μεγάλο φάσμα του design, υιοθετώντας στοιχεία από το στιλ country, το ρουστίκ, το bohemian αλλά και το vintage. Σαν το φωτιστικό Eurolantern της Moooi, μια νέα, high-tech εκδοχή του κινέζικου φαναριού, που συνδυάζει το φολκλόρ της Ανατολής με την αισθητική του ’60.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες –το γενικότερο κλίμα– κάθε εποχής επηρεάζουν άμεσα τις τάσεις του design. Το New Folk δεν αποτελεί εξαίρεση. Η αρχή έγινε με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης που έφερε στην επιφάνεια τη λαϊκή καλλιτεχνική παραγωγή όχι μόνο της Ρωσίας αλλά και των μέχρι τότε άγνωστων Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών της.
Δυνατό θόρυβο έκανε και η πτώση του σοσιαλισμού στην Ανατολική Ευρώπη. Χώρες κλειστές μέχρι τότε άνοιξαν τις πόρτες τους και έγιναν κομμάτι του παγκόσμιου χωριού. Συμβαίνει όμως κάτι παράδοξο με το New Folk. Ενώ είναι προϊόν της παγκοσμιοποίησης, είναι συγχρόνως και μια αντίδραση σ’ αυτήν – μια αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας κόντρα στην ισοπεδωτική ομοιομορφία που η παγκοσμιοποίηση επιφέρει. Αλλά και μια αναζήτηση εναλλακτικών, πιο ανθρώπινων προτάσεων για το design και για τη ζωή.
Με τον ίδιο τρόπο που χρησιμοποιούμε την τεχνολογία του διαδικτύου για να βρούμε παλιούς συμμαθητές, επιστρατεύουμε τις εξελιγμένες μεθόδους παραγωγής για να αναπαράγουμε την αισθητική τού χθες. Το φωτιστικό Norwegian Forest της Katherine Kullberg, για παράδειγμα, έχει καπέλο από λεπτό φύλλο ξύλου στο οποίο είναι χαραγμένες εικόνες από το δάσος. Η designer χρησιμοποίησε laser για τις εγκοπές που οι παλιοί τεχνίτες έκαναν με το χέρι, ώστε να αποδώσει πιστά την αρτιότητα του παραδοσιακού σχεδίου.
Παράλληλα, μια ώθηση προς το πνεύμα της μεταποίησης και του upcycling –ας όψεται η οικονομική κρίση– αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για χειροτεχνίες, όπως το πλέξιμο, η μαρκετερί και το βελονάκι, αναδεικνύοντας ακόμη περισσότερο τη folk αισθητική. Γιατί, τα χειροποίητα αντικείμενα είναι σημαντικό κομμάτι του New Folk. Και καλύπτουν την ανάγκη μας για αυθεντικότητα.
Για να ικανοποιήσουν αυτή την ανάγκη, κάποια καταστήματα, μαζί με κάθε αντικείμενο, δίνουν πληροφορίες –ή και φωτογραφίες– του τεχνίτη που έβαλε τη γνώση και τη δεξιοτεχνία του για να το φτιάξει. Κάποια προχωρούν ένα βήμα πιο πέρα και διοργανώνουν εκδρομές στα εργαστήρια των τεχνιτών για να τους γνωρίσουν οι καταναλωτές από κοντά.
Η φολκλόρ αισθητική μιας χώρας λειτουργεί ιδανικά στον τόπο που τη γέννησε. Στο Μαρόκο, τα τιρκουάζ πλακάκια κάνουν κάθε σπίτι να μοιάζει με παλάτι. Στο Μεξικό, ένα πλαστικό τραπεζομάντιλο με εικόνες λουλουδιών και φρούτων δεν δείχνει κιτς αλλά υπέροχο. Πώς συμβαίνει τόσο διαφορετικά στοιχεία να συνθέτουν το ενιαίο, ισορροπημένο look του New Folk; Ένας λόγος είναι ότι στη λαϊκή τέχνη διαφορετικών περιοχών υπάρχουν ομοιότητες και κοινά μοτίβα. Τα υφαντά των Σάμι, των αυτόχθονων λαών της Σκανδιναβίας, θυμίζουν τα αντίστοιχα των Ίνκας του Περού.
Τα ξυλόγλυπτα της Οαχάκα μοιάζουν με εκείνα του Μαρόκου. Και οι φορεσιές των Μασάι δεν διαφέρουν από τα κιλτ των Σκοτσέζων. Ίσως επειδή, σε όλο τον κόσμο, η λαϊκή τέχνη βασίζεται σε φυσικά υλικά, απλά εργαλεία και φυτικά χρώματα. Ίσως πάλι οι λόγοι να είναι πιο βαθιά κρυμμένοι στην ανθρώπινη ψυχή. Εντυπωσιακό είναι το παράδειγμα του Ικάτ, ενός υφάσματος με μακρύ παρελθόν, το οποίο ξεχύθηκε στα uber-chic σπίτια πριν μερικά χρόνια. Τα Ικάτ, παρότι βασίζονται σε ιδιαίτερα περίπλοκη διαδικασία βαφής και ύφανσης, ανήκουν στη λαογραφική παράδοση χωρών που απέχουν πάρα πολύ μεταξύ τους, τόσο χιλιομετρικά όσο και πολιτισμικά – από το Μπαλί στη Βολιβία και από την Καμπότζη στο Ουζμπεκιστάν. Ίσως τελικά να μην είμαστε τόσο διαφορετικοί μεταξύ μας όσο νομίζαμε...
Καναπές Bokja της Quirico
Get the Look
Στη σειρά Man Shops Globe, ο ρεπόρτερ/shopper Keith Johnson της Anthropologie επισκέπτεται τη μια χώρα μετά την άλλη αναζητώντας ιδιαίτερα κομμάτια για τα 135 καταστήματα της εταιρείας σε όλο τον κόσμο. Είτε χαζεύεις υπαίθριους πάγκους στο Αλ Χαλίλ και το Νότινγκ Χιλ είτε δημοπρασίες στο e-bay, μπορείς να κάνεις κι εσύ το ίδιο.
Το New Folk επιτρέπει (σχεδόν) τα πάντα. Βάλε στο μπάνιο ένα φινλανδικό ξύλινο πουλί –σύμβολο καλής τύχης– και στο καθιστικό μια τσιγγάνικη ταπισερί. Βάψε τους τοίχους στο βαθύ γαλάζιο του Μεξικού, κρέμασε σοβιετικά λάβαρα και ζωγράφισε το ταβάνι με ισλαμικά σύμβολα. Κρέμασε ανατολίτικα φανάρια, βάλε μια συλλογή από vintage ποτηράκια του λικέρ επάνω σε ένα ρώσικο δίσκο σερβιρίσματος με ζωγραφιστά τριαντάφυλλα και στρώσε τραπεζομάντιλο με ουγγαρέζικα κεντήματα.
Το New Folk συνθέτει ένα σκηνικό μεστό σε εικόνες, χρώματα και συναισθήματα. Αγγίζει τα όρια του εκκεντρικού ενώ συγχρόνως παραμένει ζεστό, σαν μια κρυψώνα με μοναδικά κομμάτια, πλούσια υφάσματα και πολλά στολίδια – μεταξωτές φούντες, μεταλλικά κρόσσια και γυαλιστερές χάντρες. Ένας απλός καθρέφτης γίνεται βασιλικός σε ένα πλαίσιο από μαροκινά ψηφιδωτά. Και ένα κρεβάτι, με έναν ουρανό από Ικάτ, θυμίζει μογγόλικη γιούρτα. Ντύσε ένα κλασικό, αναγνωρίσιμο κομμάτι του ’50 –π.χ. μια πολυθρόνα του Eames– με υφαντό από τη Γουατεμάλα.
Design χωρίς σύνορα θα μπορούσε να λέγεται το New Folk, αφού επιτρέπει μια νέα αποδοχή της διαφορετικότητας και μια βαθύτερη εκτίμηση της εθνικής κληρονομιάς, παράλληλα με μια μεγάλη ελευθερία έκφρασης. Είτε λοιπόν η τελευταία σου εξόρμηση ήταν μέχρι το Αζερμπαϊτζάν είτε μέχρι τα ράφια του Ikea, εκμεταλλεύσου τα νέα δεδομένα για να στήσεις στο σπίτι μια απόδραση οικουμενικών διαστάσεων.
Ρώσικες κούκλες
H αναδρομή στη λαϊκή τέχνη για την αναζήτηση ενός φρέσκου σχεδιαστικού λεξιλόγιου δεν είναι κάτι καινούργιο. Κατά την εποχή της Art Nouveau, το παρελθόν κάθε χώρας έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του design της. Ένα από τα πιο διάσημα κληροδοτήματα της ρώσικης Art Nouveau ήταν οι μπαμπούσκες. (Ενημερωτικά, το σωστό όνομα είναι ματριόσκα και σημαίνει μητέρα.) Εκείνο που λίγοι γνωρίζουν είναι ότι οι μπαμπούσκες δεν προέρχονται από κάποια μακρινή σλάβικη παράδοση. Υπήρχε πραγματικά μια ρώσικη λαϊκή τεχνική κατασκευής αντικειμένων που χωρούσαν άλλα ίδια, μικρότερα. Τέτοια ήταν και τα αυγά Faberge. Όπως όμως φαίνεται, οι μπαμπούσκες προήλθαν από την Ιαπωνία. Το 1896, σε μια έκθεση ιαπωνικής τέχνης στην Αγία Πετρούπολη, υπήρχε ένα σετ από όμοιες κούκλες, από το νησί Χονσού, οι οποίες μπορεί να ενέπνευσαν τη ρώσικη εκδοχή τους. Πάντως την πρώτη ρώσικη μπαμπούσκα κατασκεύασε ο Vassily Zviozdochkin και ζωγράφισε ο Sergey Maliutin και έγινε το πιο δημοφιλές και αναγνωρίσιμο έμβλημα της ρωσικής λαϊκής τέχνης.
13°
