Τατόι: τα έργα αποκατάστασης του δασικού τοπίου, των ανακτορικών κήπων και του κοιμητηρίου

Πώς θα διαμορφωθούν οι ανακτορικοί κήποι στο κτήμα του Τατοΐου; Τι φυτά θα βλέπουμε στους περιπάτους μας όταν αποκατασταθεί η βλάστηση μπροστά από το παλάτι αλλά και στον λόφο του Παλαιόκαστρο, που επλήγησαν από την πυρκαγιά του 2021; Πότε αναμένεται να ξεκινήσουν οι σχετικές εργασίες; Και τι εικόνα παρουσιάζουν τα μνημεία στο κοιμητήριο;

Τα απαιτούμενα έργα για την αποκατάσταση του πρασίνου και του κοιμητηρίου στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου παρουσίασαν την Τρίτη 6 Φεβρουαρίου η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη και ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Θόδωρος Σκυλακάκης, στο αμφιθέατρο της Εθνικής Πινακοθήκης.

Το Υπουργείο Πολιτισμού είναι υπεύθυνο για την αποκατάσταση των κήπων του ανακτόρου –έργο που χρηματοδοτείται με 3.000.000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και στο οποίο αναμένεται ανάδοχος ως το τέλος του μηνός. Έχει, επίσης, στην ευθύνη του τα μνημεία του κοιμητηρίου, με την Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων να έχει υλοποιήσει τις μελέτες και το έργο αποκατάστασης του διακόσμου του ναού της Αναστάσεως και των ταφικών μνημείων, ενώ με χορηγία της ΑΜΚΕ «ΑΙΓΕΑΣ» εκπονήθηκε η μελέτη και υλοποιείται το έργο αποκατάστασης του βασιλικού Μαυσωλείου.

Από την πλευρά του, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ασχολείται με την υλοποίηση έργων που αφορούν στην αποκατάσταση του δασικού οικοσυστήματος, καθώς και της βλάστησης και της ανάδειξης του κοιμητηρίου.

«Κοινός μας στόχος, με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, είναι να προωθήσουμε την αποκατάσταση και ανάπλαση του κτήματος μέσω, φιλικών προς το περιβάλλον, υποδομών και επεμβάσεων εντός του προστατευόμενου φυσικού τοπίου, που θα το καταστήσουν και θα το διατηρήσουν ελκυστικό για όλες τις κατηγορίες πολιτών και καθ’ όλη την διάρκεια του έτους. Συγχρόνως, θα σέβεται και θα προστατεύει τον ιστορικό του χαρακτήρα και το φυσικό περιβάλλον» επεσήμανε η Λίνα Μενδώνη, σημειώνοντας πως «Το συνολικό πρόγραμμα που εκτελεί σήμερα το Υπουργείο Πολιτισμού ξεπερνά τα 60.000.000 ευρώ και αφορά στην αποκατάσταση και την απόδοση νέων χρήσεων, στα κτήρια μνημεία του κτήματος. Η αποκατάσταση των ανακτορικών κήπων ολοκληρώνεται με την παρέμβασή μας στο κτήριο του Ανακτόρου και στη δημιουργία ενός πρότυπου Μουσείου. Αντίστοιχα, η συντήρηση και η ανάδειξη της εκκλησίας της Αναστάσεως, και των ταφικών μνημείων ολοκληρώνει την παρέμβαση του ΥΠΕΝ». Με ορίζοντα ολοκλήρωσης το τέλος του 2025 για το Ανάκτορο, η υπουργός Πολιτισμού ανέφερε ότι μέσα στην άνοιξη του 2024 αναμένεται στο κτίριο των Μαγειρείων να ανοίξει έκθεση σχετικά με τις εργασίες που γίνονται στο Κτήμα.

Τατόι: η αποκατάσταση των κήπων του Ανακτόρου

Νότια του κτηριακού συνόλου του Ανακτόρου και των Μαγειρείων και σε άμεση γειτνίαση με την Πύλη της Λεύκας, οι ανακτορικοί κήποι απλώνονται σε μια έκταση 34 στρεμμάτων και περιμέτρου 762 μέτρων.

Τη μελέτη αποκατάστασής τους υπογράφει το γραφείο αρχιτεκτόνων τοπίου Έλλη Παγκάλου και συνεργάτες, λαμβάνοντας υπόψη την ιστορική τεκμηρίωση (ανατρέχοντας ακόμα και σε φιλμ εποχής όπως «Οι απάχηδες των Αθηνών»), την υφιστάμενη κατάσταση, το ανάγλυφο και τη βλάστηση της περιοχής καθώς και τα κλιματικά δεδομένα, με έμφαση στη βιωσιμότητα και ανθεκτικότητα του τοπίου.

«Βασική παράμετρος σχεδιασμού υπήρξε το θεσμικό πλαίσιο για τη διατήρηση και αποκατάσταση ιστορικών κήπων όπως αυτό περιγράφεται στην Χάρτα της Φλωρεντίας (1982). Ο στόχος μας ήταν ένα τοπίο ανθεκτικό, βιώσιμο, με σαφή ιστορικό προσδιορισμό, λαμβάνοντας υπόψη τον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον που πρέπει να προστατεύσουμε και να αναδεικνύουμε» επεσήμανε η γνωστή αρχιτέκτων τοπίου, η οποία έχει στο ενεργητικό της και το σχεδιασμό του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος.

Έτσι, τα μονοπάτια προβλέπεται να ακολουθούν τις αρχικές χαράξεις και οι επιφάνειές τους θα είναι υδατοπερατές ώστε να συλλέγουν το νερό. Γύρω από την κεντρική αλέα, που ξεκινά από την κολυμβητική δεξαμενή, θα αναπτυχθούν ροδώνες (καθώς και στο οικοσύστημα της Πάρνηθας υπάρχουν άγριες τριανταφυλλιές), ενώ εκατέρωθεν, διαμορφώνονται μονοπάτια διατεταγμένα σε ομόκεντρους κύκλους. Ο χαρακτηριστικός λαβύρινθος με τα πανύψηλα κυπαρίσσια θα ζωντανέψει ξανά, όπως και το ξέφωτο, ενώ στις διαδρομές μας θα μπορούμε να ανακαλύψουμε κήπους με καρποφόρα δέντρα και αρωματικά φυτά.

Σχεδιάζεται να φυτευθούν περίπου 450 δένδρα, αειθαλή αλλά και πλατύφυλλα· πλατάνια, βελανιδιές, λεύκες που θα εξασφαλίζουν φυσική σκίαση και ευχάριστες συνθήκες στους περιπάτους μας αλλά και μεσαίου μεγέθους δέντρα, όπως κουτσουπιές, κερασιές και αμυγδαλιές, ώστε το τοπίο έχει διαφορετικό ενδιαφέρον όλες τις εποχές του χρόνου.

Τατόι: οι εργασίες στον ναό Αναστάσεως και στο Κοιμητήριο του λόφου Παλαιόκαστρο

Στο λόφο Παλαιόκαστρο, υφίσταται από τις αρχές της δεκαετίας του 1880 το κοιμητήριο της πρώην βασιλικής οικογένειας, στο οποίο εν συνεχεία ανεγέρθηκε ο ναός της Αναστάσεως, έργο του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά με εικονογράφηση του Κομνημού Καλόθετου.

Η Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ έχει προχωρήσει στην αποκατάσταση του διακόσμου του ναού, στερεώνοντας το χρωματικό στρώμα και καθαρίζοντας τις επιφάνειες, αλλά και στα ταφικά μνημεία, απομακρύνοντας τις βιολογικές επικαθίσεις και αποκαθιστώντας τους σταυρούς τους. Παρότι το κοιμητήριο έχει υπάρξει τακτικά στόχος βανδαλισμών, όπως σημείωσε η προϊσταμένη της Διεύθυνσης, Μαρία Μερτζάνη ο τελευταίος σημειώθηκε το 2021 καθώς πλέον δεν μπορεί εύκολα να κρυφτεί κανείς ενώ στο πλαίσιο των εργασιών στο Κτήμα έχουν καθημερινή παρουσία και πολλοί εργαζόμενοι.

Παράλληλα, υλοποιείται το έργο αποκατάστασης του βασιλικού Μαυσωλείου, έργο του αρχιτέκτονα Μανώλη Λαζαρίδη που κατασκευάστηκε λίγο πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στεγάζει τους τάφους των βασιλέων Κωνσταντίνου Α', Σοφίας και Αλεξάνδρου. Πρόκειται για ένα νεοβυζαντινό κτήριο της περιόδου του μεσοπολέμου. Η ανέγερσή του ξεκίνησε το 1936, αμέσως μ

ετά την παλινόρθωση της μοναρχίας. Η ολοκλήρωσή του ανακόπηκε, λόγω της κήρυξης του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Το μαυσωλείο έχει τη μορφή βυζαντινού σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού και βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με τον νεοβυζαντινό Ναό της Αναστάσεως, έργο του τέλους του 19^ουαιώνα, ακολουθώντας την ίδια μορφολογία.

Τατόι: η αποκατάσταση της βλάστησης και η ανάδειξη του κοιμητηρίου

Για λόγους ανάδειξης και προστασίας της ταυτότητας του χώρου και με δεδομένη την αυξητική τάση των περιστατικών πυρκαγιάς στο μέλλον, εξαιτίας της κλιματικής κρίσης, η σχετική μελέτη από το γραφείο doxiadis+ προτείνει η νέα διάπλαση της βλάστησης στο χώρο του κοιμητηρίου να έχει τα χαρακτηριστικά ζώνης ανάσχεσης πυρκαγιάς (fuel break). Σχεδιάζεται, δηλαδή, η αραίωση των δασικών συστάδων και η μείωση της επιφανειακής καύσιμης ύλης (ποώδη και θαμνώδη είδη).

Η αποκατάσταση προτείνεται να γίνει με συνδυασμό της φυσικής αναγέννησης του δάσους με φυτεύσεις. Παράλληλα, προτείνεται η αποκατάσταση των ιστορικών δενδροστοιχιών κυπαρισσιών στα μονοπάτια του κοιμητηρίου, αλλά και των δύο δενδροστοιχιών στις δύο αλέες κυπαρισσιών που οδηγούσαν στο κοιμητήριο και βρίσκονται εκτός του στενού πυρήνα του κοιμητηρίου.

Επιπρόσθετα, συνιστάται η αποκατάσταση και συμπλήρωση των μονοπατιών του κοιμητηρίου, βάσει των τεκμηρίων που βρέθηκαν στον χώρο, σχετικά με τις οδεύσεις και τα υλικά κατασκευής.

Έργα και δράσεις αποκατάστασης δασικού οικοσυστήματος

«Μετά την πυρκαγιά τον Αύγουστο του 2021 στο Δάσος της Πάρνηθας, δηλαδή στην ευρύτερη περιοχή του Τατοΐου, έχουμε περάσει, πλέον, στη φάση της αναγέννησης και όπου χρειαστεί παρεμβαίνουμε με τεχνητή αναδάσωση, σε επιλεγμένες επιφάνειες» ανέφερε ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Θόδωρος Σκυλακάκης. Σημείωσε πως, μεταξύ άλλων, η Δασική Υπηρεσία έχει υλοποιήσει αντιδιαβρωτικά έργα προστασίας του εδάφους, καθώς και συντήρησης του δασικού, οδικού δικτύου. «Αξιοποιώντας πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας υλοποιούνται έργα πρόληψης δασικών πυρκαγιών, με δημιουργία στεγασμένων, αντιπυρικών ζωνών και απομάκρυνσης υπολειμμάτων υλοτομίας, ενώ παράλληλα λαμβάνουν χώρα και πρωτοβουλίες απόληψης ιστάμενης καμένης ξυλείας».

Ειδικά στον πυρήνα του δάσους Τατοΐου, οι εργασίες έπρεπε να επεκταθούν σε μεγαλύτερες επιφάνειες, διότι υπήρχαν πολλά ξερά καμένα δέντρα, καθώς και πλήθος ξερών κλαδιών (υπολείμματα από παλαιές υλοτομίες). Επίσης, πολλά δέντρα, τα οποία δεν είχαν καεί ολοσχερώς και ξεράθηκαν οπότε έπρεπε και αυτά να απομακρυνθούν για τους ίδιους λόγους.

Τατόι: η χρηματοδότηση της αποκατάστασης του κτήματος

Για τη χρηματοδότηση του έργου της αποκατάστασης του κτήματος Τατοΐου, αξιοποιούνται εθνικοί και ευρωπαϊκοί πόροι, συνολικού προϋπολογισμού 62.000.000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το ΕΣΠΑ 2014-2020, το Εθνικό Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και τον Τακτικό Προϋπολογισμό του Υπουργείου Πολιτισμού.

Ήδη στο πλαίσιο των επιμέρους εργασιών εκτελούνται 17 εργολαβίες και 9 αυτεπιστασίες από πέντε Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού με προσωπικό 93 υπαλλήλων του ΥΠΠΟ, που αφορούν σε 37 κτήρια πολιτιστικού χαρακτήρα συνολικού εμβαδού περίπου 8.500 τ.μ., με χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης στο τέλος του 2025. Στις εργασίες επιστημονικής τεκμηρίωσης συνδράμουν, επίσης, πολυάριθμοι επιστημονικοί φορείς και ερευνητές.