2η Μπιενάλε της Αθήνας: Ο Χριστόφορος Μαρίνος εξηγεί «Πόσοι άγγελοι μπορούν να χορέψουν στο κεφάλι μιας καρφίτσας»
Από την πρώτη κιόλας στιγμή που μου ανατέθηκε η επιμέλεια, σκέφτηκα ότι το ρητορικό ερώτημα του Αυστριακού συγγραφέα Πέτερ Χάντκε («Έχεις ζήσει ποτέ σου μια επιτυχημένη μέρα;») ήταν αυτό που θα μπορούσε να παρέχει τον κατάλληλο άξονα για μια έκθεση που επιχειρεί να φτιάξει ή να φανταστεί τον Παράδεισο σε μια περίοδο με αναπάντητα ερωτήματα για το μέλλον της ανθρώπινης ύπαρξης. Σήμερα, ο παράδεισος δεν «καίγεται» απλώς –όπως γράφει κάπου ο Χάντκε– αλλά έχει ήδη γίνει παρανάλωμα του πυρός. Όπως στην αέναη αναζήτηση της επιτυχημένης μέρας, ο μόνος τρόπος για να τον ζήσουμε είναι να τον φτιάξουμε εκ νέου κάπου αλλού, πιθανότατα στην ασφαλή επικράτεια του νου μας. Αν μιλούσαμε απλά για μια αφηρημένη ιδέα, η σχηματοποίησή της θα ήταν ζήτημα χρόνου, λίγο πολύ αυτονόητη και, αναμφίβολα, άμεσα εξαρτημένη από τα ενδιαφέροντα και την παρατηρητική ικανότητα του καθενός. Κι αυτό γιατί, απ’ όποια μεριά και να το εξετάσουμε, σε κάθε εν δυνάμει παράδεισο βασιλεύει αυτό που ονομάζουμε «γνωσιακή ονειροπόληση». Πρόκειται για μια λειτουργία –κάποιες φορές βασανιστική– που επισκέπτεται απρόσκλητα τον ανθρώπινο νου για να του ζητήσει εξηγήσεις, αποκαλύπτοντας όλα εκείνα τα στοιχεία (ευφυΐα, ευαισθησία, φαντασία) που τον κάνουν μοναδικό. Με βάση όλα αυτά λοιπόν, η έκθεση που τελικά προέκυψε, με τίτλο «Πόσοι άγγελοι μπορούν να χορέψουν στο κεφάλι μιας καρφίτσας;», αντιμετωπίζει τον Παράδεισο περισσότερο ως μία πιθανότητα ή υπόσχεση εντός της καθημερινής ζωής και λιγότερο ως ένα φαινόμενο μεταθανάτιας λύτρωσης και σωτηρίας. Χωρισμένη σε τρεις ενότητες, η έκθεση παρουσιάζει έργα που στο σύνολό τους εξετάζουν την ιδέα ενός «εξημερωμένου» Παραδείσου, προσαρμοσμένου στα ανθρώπινα μέτρα και όρια. Η πρώτη ενότητα ισοδυναμεί με την επιβολή της πραγματικότητας και τον τρόπο με τον οποίο κάποιος αντιλαμβάνεται τον Παράδεισο «μέσα από ένα σπασμένο καθρέφτη». Στη δεύτερη ενότητα κυριαρχούν τα ψυχεδελικά ταξίδια, τα παρηκμασμένα όνειρα και οι θεατρικές χειρονομίες, ενώ η τελευταία χαρακτηρίζεται από ένα καθολικό συναίσθημα μοναξιάς, μια δυσοίωνη μελαγχολία αλλά και από μια ακατάσχετη παρόρμηση για επανάληψη.
Καλλιτέχνες: Bruce Baillie, Mieke Bal, Λυδία Δαμπασίνα, Angus Fairhurst, Harun Farocki, Lothar Hempel, Ανδρέας Κασάπης & Γιάννης Σκουρλέτης, Παναγιώτης Λουκάς, Kris Martin, Ursula Mayer, Marc Nagtzaam, Ντόρα Οικονόμου, OMIO, Adrian Paci, Άγγελος Παπαδημητρίου, Νίνα Παπακωνσταντίνου, Κώστας Ρουσσάκης, Societι Realiste, Christian Tomaszewski, Mark Wallinger, Λέων Φραντζής.
Ανάμεσα στη μόνη κοινή βεβαιότητα που είναι ο θάνατος και την ατέρμονη πιθανότητα που είναι η-ζωή-μετά, υπάρχει ένα είδος τρομερής έντασης, η ίδια η σπίθα όσων είναι: η Επιθυμία. Υπό το πρίσμα αυτό, ο Παράδεισος μπορεί να γίνει κατανοητός ως «Επιθυμία αποδεσμευμένη». Όχι ως ένας ειδυλλιακός τόπος (νησί, κήπος ή Αρκαδία) μακαριότητας και ξανακερδισμένης αθωότητας. Ούτε ως μια κατάσταση αέναης Χάριτος. Περισσότερο, ως η στιγμή που ο επαναστατημένος Άγγελος κραυγάζει, τα όρια ανάμεσα στα πράγματα και τα ονόματα θολώνουν και δημιουργείται εκείνο το ρήγμα από όπου μπαίνει κανείς στον τόπο της ανεσταλμένης λογικής: εκεί όπου ο εαυτός διαλύεται μέσα στην επιθυμία και αυτή κρατά τα ηνία της δημιουργίας.
Ως μια τοπογραφία που λιώνει διαρκώς κάτω από το μαύρο ήλιο, ένα μνημείο που διαρκώς υψώνεται προς την ερειπίωσή του, ως κάτι εξίσου ριζωμένο στη γη και ελεύθερο από αυτήν, ως ένα παράδοξο που διεμβολίζει το χρόνο, το “Hotel Paradies” είναι ένα τέτοιο λημέρι της Επιθυμίας.
Το όνομά του προέρχεται από μια μάλλον κοινή παραφθορά της γλώσσας – παραφθορά η οποία ανάγεται σε σημείο εκκίνησης και κατάληξης των νοηματικών αναφορών της έκθεσης που φέρει το όνομα: Εκείνο το οποίο κείται παρά το θανείν. Δίπλα και πέρα από αυτό. Πρόκειται λοιπόν για ένα όνομα που επιστρέφει στην προ των ονομάτων εποχή.
Αν για πρακτικούς λόγους θα έπρεπε κανείς να το φανταστεί, θα έπρεπε να ξεκινήσει ανατρέχοντας σε ένα βιβλίο και ένα έργο τέχνης: Το “Vermillion Sands” (1973) του J.G. Ballard και το “Hotel Palenque” (1969) του Robert Smithson.
Στο πρώτο περιγράφεται μια μορφή επίγειου «παραδείσου» ως «το εξωτικό προάστιο του μυαλού» του αφηγητή, ενώ στο δεύτερο τα ερείπια ενός παλιού ξενοδοχείου δίπλα στους ναούς των Μάγιας γίνονται η μεταφορά για ένα είδος ύπαρξης που διεμβολίζει τα όρια του χρόνου.
Το “Hotel Paradies” διέπεται στη σύνθεση και παρουσίασή του από την αρχή της Εντροπίας. Τα έργα του συνθέτουν ένα, συχνά αφανές, πλέγμα από συνομιλίες, εικασίες, εικονοποιίες και ανάλυση. Η πραγματική αλλά και η νοηματική περιήγησή του είναι αποτέλεσμα διαδοχικών επιλογών του επισκέπτη. Ο πραγματικός χώρος του περιλαμβάνει και το Α’ Νεκροταφείο της Αθήνας με την “Κοιμωμένη” του Γιαννούλη Χαλεπά... Η persona που ξεχωρίζει από τους «ενοίκους του» είναι ο βρυκόλακας (όπως έξοχα περιγράφεται από τον Νικόλαο Πολίτη), ως η ανέστια, αιωρούμενη μεταξύ καταστάσεων και κινούμενη από την επιθυμία μορφή – μεταφορά της εποχής μας.
Στο “Hotel Paradies” κατοικούν ξεχωριστές περιπτώσεις όπως ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ, ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, ο Αντρέ Μπρετόν και ο Ζορζ Μπατάιγ. Ο Πόε, ο Λάβκραφτ, οι Νεκροναύτες, ο Νίκολα Τέσλα, ο Φουριέ, ο Queequeg, ο Πιρανέζι και ο Χουντίνι και όσοι εξέφρασαν το είδος της επιθυμίας που άλλαξε την αντίληψη όλων για το Νυν και Αεί.
Στο “Hotel Paradies” φιλοξενούνται οι Καλλιτέχνες: Άγνωστος Καλλιτέχνης, Kenneth Anger, Apophenia, Daniel Arsham, Zoe Beloff, Manfredi Beninati, Ζωή Γαϊτανίδου, Paul Chan, EVP, Infinite Library (Χάρις Επαμεινώνδα & Daniel Gustav Cramer), International Necronautical Society (INS), Jakub Julian Ziolkowski, Διονύσης Καβαλλιεράτος, Βασίλης Καρούκ, Joachim Koester, Sandra Kranich, Robert Kusmirowski, Cristina Lei Rodriguez, Paul Noble, Saskia Olde Wolbers, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Σαπρόφυτα, Markus Selg, Robert Smithson, Jan Svankmajer, Χριστιάνα Σούλου, Αλέξανδρος Τζάννης, Marie Wilson Βαλαωρίτη & Νάνος Βαλαωρίτης, Γιαννούλης Χαλεπάς, Σάββας Χριστοδουλίδης.
Η έκθεσή της ξεκινά με σκοπό να επεκτείνει τα όρια της γνώσης μέσα από μια διαδικασία υποθέσεων εν εξελίξει: η έκθεση θα είναι εξολοκλήρου αφιερωμένη στη θεμελιώδη σημασία των ερωτήσεων. Ο Παράδεισος θα μπορούσε να γίνει κατανοητός ως ένας χώρος ανάπτυξης απλών υποθέσεων. Φαίνεται εύκολο αλλά δεν είναι. Τίποτα δεν είναι δυσκολότερο σήμερα από το να δραπετεύσει κανείς από τη λογική τού «γιατί;». Το σκεπτικό της έκθεσης είναι απλό: κάθε καλλιτέχνης καλείται να υποβάλει με το δικό του τρόπο ένα έργο, μία ερώτηση, μία νοητή υπόθεση. Ωστόσο, η έκθεση θα πρέπει να γίνει αντιληπτή όχι ως καλλιτεχνική τοποθέτηση σε ένα θέμα, αλλά ως ένα σύνολο από διαφορετικές καταθέσεις λογικής που θα βοηθήσουν τον επισκέπτη και τους ίδιους τούς καλλιτέχνες να αναπτύξουν περαιτέρω τις ερμηνείες τους για το μέλλον.
Επιμελήτρια έκθεσης: Chus Martinez
Καλλιτέχνες: Αλέξης Ακριθάκης, Michel Auder, Thomas Bayrle, Κωστής Βελώνης, Erick Beltran, Jef Cornelis, Roberto Cuoghi, Marianna Castillo Deball, Luke Fowler, Dora Garcia, Andrea Geyer, André Guedes, Dorothy Iannone, Λάκης και Άρης Ιωνάς/The Callas, Ferdinand Kriwet, Maria Loboda, Babette Mangolte, Rosalind Nashashibi & Lucy Skaer, Maria Pask, Lisi Raskin, Natascha Sadr Haghighian, Lasse Schmidt Hansen, Sue Tompkins.
Η έκθεση είναι δομημένη γύρω από μια σύμβαση θέασης που αναπαρίσταται από τους οκτώ κύκλους του προθαλάμου του Παραδείσου: του καθαρτηρίου. Σύμφωνα με τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη, ένα βουνό οδηγεί τις ψυχές στον Παράδεισο μέσα από μια σειρά δοκιμασιών που παριστάνονται ως κύκλοι. Εκτός από ένα γεωγραφικά προσδιορισμένο μέρος, το καθαρτήριο είναι μια ανθρώπινη κατάσταση, μια διαδικασία κάθαρσης ή πρόσκαιρης τιμωρίας, όπου οι ψυχές όσων πεθαίνουν εξαρτώνται από τα προσωπικά τους επιτεύγματα, τη συμπόνια και τη φαντασία, προκειμένου να προετοιμαστούν για την εξιλέωση. Το σκεπτικό της επιμελήτριας, ωστόσο, απομακρύνεται από το επικό ποίημα του Δάντη, χρησιμοποιώντας απλώς τη δομή του ως εργαλείο οργάνωσης των έργων μέσα σε κάτι που θα μπορούσαμε να φανταστούμε ως οριζόντια αναπαράσταση του Καθαρτηρίου Όρους, δηλαδή ένα δοχείο ή ένα κέλυφος ναυτίλου που μικραίνει ολοένα ωσότου καταλήξει σε μια μικρή τρύπα, η οποία θα μπορούσε να είναι η Πύλη του Παραδείσου.
Επιμελήτρια έκθεσης: Diana Balton
Καλλιτέχνες: Mark Aerial Waller, Αθανάσιος Αργιανάς & Nick Laessing, Aθανάσιος Αργιανάς, Adam Chodzko, The Errorists, Anja Kirschner, Domenico Mangano, Tom McCarthy, Christoph Schlingensief, Carolee Schneemann, Michael Stevenson.
Pho to: Georg Soulek / Burg thea ter Vie nna, 2006
“Stahlweg I-XII”, 12 teile ohne hauptfilm, 2006, Christoph Schlingensief
Cay Sophie Rabinowitz
«Εξαίσια απομόνωση, Αθήνα»
Οδηγημένες σε μια καταβύθιση παρά σε μια θεματική προσέγγιση, η επιλογή και η παρουσίαση της έκθεσης, με την επιμέλεια της C. S. Rabinowitz, αφήνουν το θεατή να αναλογιστεί αν και πώς η δημιουργική δραστηριότητα, οι κοινωνικές πρακτικές και η αισθητική εμπειρία μπορούν να συγκροτηθούν. Η έκθεση περιλαμβάνει μια σειρά έργα που υιοθετούν ενός είδους μορφική ή δομική αρχή, είτε είναι στερεή όπως μια σκαλωσιά είτε συμβολική όπως μια χρηματική συναλλαγή είτε ευέλικτη όπως μια αφήγηση. Για πολλούς καλλιτέχνες της έκθεσης, κάποια υπάρχουσα μορφή –είτε υλική είτε άυλη, είτε βιογραφική είτε επινοημένη, είτε θρησκευτική είτε επιστημονική– προσφέρει τα μέσα με τα οποία μπορούν να ξανασκεφτούν, να ανασχηματίσουν, να ξαναφανταστούνή ακόμη και να αναδομήσουν έναν τόπο έμπνευσης, στιγμιαίο ή εφ’ όρου ζωής.
Καλλιτέχνες: Lara Almarcegui, Αναστασία Δούκα, Em Kei, Michael Gibson, Benita & Immanuel Grosser, Kalup Linzy, Mίλτος Μανέτας, Malcolm McLaren, Ryan McNamara, Martin Oppel, Χριστόδουλος Παναγιώτου, Mai-Thu Perret, Angelo Plessas, Ry Rocklen, Willem de Rooij, Ettore Sottsass, Adrian Williams, Hsuan Hsuan Wu.
9°
