Gig worker: Είναι ανάγκη ή επιλογή για έναν νέο σήμερα;

Οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν τις τελευταίες ημέρες γύρω από την εταιρεία e-food, μετά τη διαρροή μηνύματος που έλαβαν εργαζόμενοι της εταιρείας το οποίο ουσιαστικά ανακοίνωνε την απόλυσή τους και τη μονομερώς αποφασισμένη μετάβαση σε μία νέα μορφή συνεργασίας, ρίχνει αποφασιστικά φως σε ένα πιεστικό ερώτημα που διαμορφώνεται τα τελευταία χρόνια στην παγκόσμια οικονομία αλλά και στον τομέα των εργασιακών δικαιωμάτων: μπορεί η gig economy να αποτελέσει το μέλλον στην εργασία;

Η άνοδος της gig economy ξεκίνησε όταν νεοφυείς ψηφιακές πλατφόρμες οι οποίες προσέφεραν αγαθά και υπηρεσίες και απευθύνονταν σε μια μικρή μερίδα κοινού στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, γιγαντώθηκαν με την επέκταση των smartphones, τα οποία χάρη στην εύκολη και πρακτική χρήση των apps που προσέφερε το λογισμικό τους, έδωσαν την ευκαιρία στις εταιρείες αυτές να απευθυνθούν σε μία παγκόσμια αγορά μέσω χρήσης της εφαρμογής τους, κάνοντάς τες να διευρύνουν έτσι ραγδαία το δίκτυο παροχής υπηρεσιών τους. Εταιρείες όπως η Uber και η Wolt εξελίχθηκαν μετά το 2011 σε οικονομικούς κολοσσούς, αποκτώντας κέντρα σε όλον τον κόσμο και δημιουργώντας μερικά από τα ισχυρότερα νεοαφιχθέντα brand names της δεκαετίας. Η διαφοροποίηση όμως των επιχειρήσεων αυτών δεν σταματά στο πώς αναδείχθηκαν, αλλά και στο πώς απέκτησαν τα εργατικά χέρια που έκαναν το success story τους εφικτό. 

Οι συγκεκριμένες εταιρείες εξ αρχής δεν ακολούθησαν την πεπατημένη σε σχέση με το εργασιακό καθεστώς που θα ίσχυε για τους εργαζομένους τους, οι οποίοι θα ήταν στη μεγαλύτερη μερίδα τους εξωτερικοί συνεργάτες και όχι υπάλληλοι. Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει πως καμία υποχρέωση της εξαρτημένης μισθωτής εργασίας δεν θα ίσχυε στην περίπτωσή τους (άδειες ασθενείας, ασφάλιση, 13ος-14ος μισθός κ.λπ.), αλλά πως θα αμείβονταν «με το κομμάτι» και η διαφοροποίηση στην αμοιβή θα διαμορφωνόταν από πρόσθετους παράγοντες κύρια συσχετιζόμενους με το βαθμό παραγωγικότητάς τους, όπως ταχύτητα, αποτελεσματικότητα κ.ά.

Μπορεί η παραπάνω περιγραφή να μην κάνει το μοντέλο εργασίας της gig economy να ακούγεται ιδιαίτερα ελκυστικό, όμως οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: η αξία της gig economy θα ανέλθει σε περίπου 350 δισεκατομμύρια αμερικάνικα δολάρια για το 2021, με το μεγαλύτερο μέρος των κερδών να προέρχεται από υπηρεσίες μεταφορών όπως της Wolt αλλά και υπηρεσίες ενοικίασης καταλυμάτων όπως αυτές που προσφέρει η Airbnb. Παράλληλα, το μοντέλο φαίνεται να είναι ιδιαιτέρως δημοφιλές στις νεαρότερες ηλικίες ή τουλάχιστον να αποτελεί μα λύση στον αγώνα για απόκτηση πρώτου εισοδήματος: έρευνες που δημοσιεύονται τα τελευταία χρόνια σε σχέση με τα κυρίαρχα μοντέλα εργασίας αναδεικνύουν την gig economy ως σταθερή επιλογή για τους νέους ηλικίας 18-34 ετών, είτε ως κύρια είτε ως συμπληρωματική πηγή εισοδήματος. 

Είναι ανάγκη ή επιλογή για έναν νέο σήμερα να δουλεύει ως gig worker;

Τα στατιστικά για την παγκόσμια ανεργία σίγουρα συνηγορούν πως για πολλούς νέους μία τέτοια μορφή εργασίας θα αποτελέσει λύση ανάγκης μελλοντικά, όμως υπάρχει και μία μερίδα που ενδεχομένως γοητεύεται από την ιδέα ενός ευέλικτου σχήματος εργασίας, το οποίο ξεφεύγει από την «απαρχαιωμένη» στο μυαλό τους εικόνα του γραφείου-κελιού που σε κρατάει υπό στενή εποπτεία σε μία ασφυκτική ρουτίνα που διαρκεί τουλάχιστον 9 με 5 κάθε μέρα. Η γενιά της άμεσης ικανοποίησης και της οικονομίας διαμοιρασμού, που δεν έχει προλάβει λόγω ηλικίας να βιώσει ένα δικό της σύστημα υποχρεώσεων, αλλά ζει ακόμη ενταγμένη σε εκείνο των γονιών της, δεν ενδιαφέρεται τόσο για την ιδιοκτησία και εξασφάλιση αγαθών, αλλά για την εύκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες. Έχει μάθει να αποκτά μέσα από τις νέες τεχνολογίες και το πάτημα ενός κουμπιού οτιδήποτε θέλει, να ψυχαγωγείται και να ενημερώνεται και έτσι φαίνεται να είναι πιο επιρρεπής σε εργασιακά σχήματα που υπόσχονται περισσότερη ελευθερία κι ας συνεπάγονται ταυτοχρόνως μεγάλη αβεβαιότητα. 

Τα τελευταία χρόνια εξάλλου το παραδοσιακό μοντέλο εργασίας αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο και μέσα από άλλες προσεγγίσεις: άρθρα σε περιοδικά όπως το Forbes ή το Harvard Business Review αναλύουν με θέρμη πώς θα πρέπει κανείς να μάθει να ισορροπεί ίσως και δύο καριέρες ταυτόχρονα, ότι θα πρέπει να ανανεώνει συνεχώς τα προσόντα του μέσα από μία διαδικασία δια βίου μάθησης, η οποία ουδεμία σχέση έχει με κάποιο ανώτερο επίπεδο προσωπικής αυτοπραγμάτωσης, αλλά συνδέεται με την πιεστική ανάγκη για την κατοχύρωση της πολυπόθητης σήμερα ευελιξίας. Ο σημερινός εργαζόμενος οφείλει να είναι πάνω από όλα ευέλικτος, να μπορεί να ανταποκριθεί σε μία θέση εργασίας, η περιγραφή της οποίας παραμένει επίμονα ασαφής όταν δημοσιεύεται σε μία αγγελία του LinkedIn, περίτεχνα όμως στολισμένη από φράσεις όπως ενθουσιασμός, ομαδική δουλειά, αγάπη για προκλήσεις και βέβαια κατοχή soft skills. Την εικόνα έρχεται να συμπληρώσει ο Elon Musk με δήλωσή του πριν από μερικά χρόνια, με την οποία περηφανευόταν ότι κατάφερε να δουλεύει 85 με 100 ώρες την εβδομάδα, ενώ ταυτοχρόνως το διαδίκτυο γεμίζει σταδιακά από αναλυτικούς οδηγούς για τα αναγνωριστικά σημάδια και την αντιμετώπιση του burnout των υπαλλήλων, που όλοι οι διευθυντές οφείλουν να έχουν υπόψη τους, καθιστώντας σαφές ότι το παραδοσιακό ωράριο δεν υφίσταται πλέον. 

Το εργασιακό τοπίο σήμερα. Η μορφή που θα πάρει η εργασία στο μέλλον 

Το εργασιακό τοπίο δεν μεταβάλλεται απλώς ως προς τις απαιτήσεις που θέτει επί τάπητος, αναθεωρεί επί της αρχής ορισμένα από τα θεμελιώδη και έως τώρα αυτονόητα γνωρίσματα που είχαν εδραιωθεί στον τρόπο λειτουργίας του καθεστώτος απασχόλησης. Η γιγάντωση κερδών στις επιχειρήσεις της gig economy, σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις της πανδημίας, που ανάγκασαν τη συντριπτική πλειονότητα των εργαζομένων να βγει από το γραφείο και να εγκαταλείψει τη φυσική της έδρα, φαίνεται πως θα μεταβάλει κατά πολύ τη μορφή που μία τυπική δουλειά θα έχει στο μέλλον. Η περίπτωση όμως της e-food και η άτσαλη προσπάθειά της να επωφεληθεί από αυτό το μοντέλο όσο το δυνατόν γρηγορότερα, αποτελεί ισχυρό παράδειγμα προειδοποίησης. Ακόμη και αν στην συνέχεια προσπάθησε να αποδώσει το συμβάν σε «λανθασμένη επικοινωνία», πράγμα αστείο για μία εταιρεία γνωστή για την εξαιρετικά στοχευμένη και μεθοδική επικοινωνιακή τακτική της, που συνέβαλε τα μέγιστα στην επιτυχία της, αυτό έδειξε με τον καλύτερο τρόπο πως μεθοδεύσεις που καταπατούν τα θεμελιώδη κατοχυρωμένα δικαιώματα των εργαζομένων θα συναντούν ισχυρή συλλογική αντίσταση. Ιδιαίτερα στην εποχή του πανταχού παρόντος διαδικτυακού ακτιβισμού, η αντίσταση αποκτά στιβαρή υπόσταση με πληθώρα αρνητικών κριτικών και υβριστικών σχολίων και τεράστιο αντίκτυπο στα κέρδη. 

Όσο κι αν το μοντέλο εργασίας αλλάζει λόγω διαφόρων παραγόντων, τεχνολογικών, κοινωνικών ή άλλων και όσο κι αν επιπρόσθετες παράμετροι δελεασμού μπαίνουν συνεχώς στο κάδρο (ευελιξία, προοπτικές εξέλιξης), τα κατοχυρωμένα γνωρίσματα στις συνθήκες εργασίας δεν θα πάψουν ποτέ να βρίσκονται στο επίκεντρο των προσδοκιών που οι εργαζόμενοι θα έχουν από έναν οργανισμό. Κι αν τα μέχρι τώρα στοιχεία συνηγορούν πως η gig economy ήρθε για να μείνει, η μορφή που θα πάρει στο μέλλον οφείλει να είναι αποτέλεσμα των ζυμώσεων που θα οδηγήσουν στη χρυσή τομή μεταξύ μίας νέας μορφής εργασίας και των ήδη κατοχυρωμένων υποχρεώσεων των επιχειρήσεων απέναντι στους εργαζομένους.