Ανησυχία για την πορεία εφαρμογής της συμφωνίας μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Τουρκίας για το προσφυγικό εκφράζει η Κατερίνα Κιτίδη, καθώς, όπως λέει, προς το παρόν η Ελλάδα δεν έχει επαρκή ικανότητα στα νησιά για την αξιολόγηση αιτημάτων ασύλου, ούτε διαθέτει τις κατάλληλες συνθήκες για τη στέγαση των ανθρώπων με αξιοπρέπεια και ασφάλεια ώσπου να εξεταστεί το αίτημά τους. Επίσης, με αφορμή τις πρόσφατες επιθέσεις στις Βρυξέλλες, τονίζει ότι οι πρόσφυγες δεν θα πρέπει να γίνουν αποδιοπομπαίοι τράγοι για επιθέσεις που διαπράττονται από ανθρώπους των οποίων και οι ίδιοι είναι θύματα.
Η Ύπατη Αρμοστεία ανακοίνωσε την αναστολή μέρους των δραστηριοτήτων της στα ελληνικά νησιά, λόγω της μετατροπής κάποιων hot spots σε κλειστά κέντρα κράτησης. Τι άλλαξε από τη συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας και σε τι διαφωνεί η Ύπατη Αρμοστεία;
Μέχρι τη συμφωνία της 18ης Μαρτίου τα hot spots λειτουργούσαν ως de facto ανοικτά κέντρα, παρόλο που οι σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις προέβλεπαν τον προσωρινό περιορισμό της ελευθερίας εντός τους, για το σκοπό της καταγραφής. Από αυτή την κατάσταση φαίνεται ότι περνάμε σε μια λειτουργία τους ως κλειστά κέντρα. Εκεί φαίνεται πως θα τίθενται αυτομάτως υπό κράτηση και αιτούντες άσυλο. Το γεγονός αυτό έρχεται σε διαφωνία με την πάγια θέση της Ύπατης Αρμοστείας ενάντια στην αναγκαστική και οριζόντια κράτηση των αιτούντων άσυλο. Για εμάς αυτό οφείλει να είναι ένα εξαιρετικό μέτρο και να επιβάλλεται εφόσον εξαντληθούν άλλες εναλλακτικές. Σε αυτό το πλαίσιο αποφασίστηκε η αναστολή κάποιων δραστηριοτήτων μας, όπως για παράδειγμα η μεταφορά από τα σημεία άφιξης μέχρι τα hot spots. Συνεχίζουμε ωστόσο να παρέχουμε ενημέρωση εντός τους, να εντοπίζουμε ευάλωτες περιπτώσεις και να τις παραπέμπουμε στις αρχές, αλλά και να διατηρούμε ένα γενικότερο εποπτικό ρόλο, σύμφωνα με την εντολή μας. Παράλληλα, συνεχίζουμε τις δράσεις μας και εκτός των hotspots, τόσο στα νησιά όσο και στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Πώς αποτιμάτε τη συμφωνία Ε.Ε. και Τουρκίας και ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ώστε να μπορέσει να εφαρμοστεί;
Οι εγγυήσεις για το άσυλο θα πρέπει να υπερισχύουν κατά την υλοποίηση της συμφωνίας. Το κείμενό της ορίζει ότι οι άνθρωποι που αναζητούν διεθνή προστασία θα περνούν από ατομική συνέντευξη για το κατά πόσον το αίτημά τους μπορεί να αξιολογηθεί στην Ελλάδα, ενώ θα έχουν το δικαίωμα προσφυγής πριν από οποιαδήποτε διαδικασία επανεισδοχής στην Τουρκία. Επίσης, η συμφωνία προβλέπει ότι, εφόσον επιστραφούν, όσοι χρήζουν διεθνούς προστασίας θα έχουν την ευκαιρία να την αναζητήσουν στην Τουρκία. Πολλές από αυτές τις εγγυήσεις σήμερα δεν υπάρχουν, γεγονός που ανησυχεί ιδιαίτερα την Ύπατη Αρμοστεία. Προς το παρόν, η Ελλάδα δεν έχει επαρκή ικανότητα στα νησιά για την αξιολόγηση αιτημάτων ασύλου, ούτε διαθέτει τις κατάλληλες συνθήκες για τη στέγαση των ανθρώπων με αξιοπρέπεια και ασφάλεια ώσπου να εξεταστεί το αίτημά τους.
Με την Ειδομένη τι θα πρέπει να γίνει; Η κυβέρνηση αναφέρει ότι χωρίς τη χρήση βίας και μέσα από την ενημέρωση των προσφύγων και των μεταναστών ο καταυλισμός θα έχει αδειάσει στον επόμενο μήνα. Ποια είναι η εκτίμησή σας;
Η κατάσταση στην Ειδομένη είναι αρκετά περίπλοκη και απαιτεί δύο ταυτόχρονες ενέργειες: Αφενός την επίλυση των ανθρωπιστικών αναγκών που προκύπτουν επιτόπου. Αφετέρου μια προσπάθεια ώστε να πειστούν οι άνθρωποι που βρίσκονται εκεί να εγκαταλείψουν την περιοχή για καλύτερους χώρους που μπορεί να προσφερθούν από τις ελληνικές αρχές. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την απόπειρα παίζει η ενημέρωση. Και, όντως, τον τελευταίο καιρό οι αρχές έχουν εντατικοποιήσει τις δράσεις τους, ώστε να προσφέρουν αδιαμεσολάβητη ενημέρωση στη γλώσσα των προσφύγων. Αυτό εν μέρει γίνεται και ως αντίδραση σε φαινόμενα παραπληροφόρησης και διασποράς φημών στην περιοχή. Η Ύπατη Αρμοστεία βρίσκεται στη διάθεση των αρχών να στηρίξει αυτή την επικοινωνιακή προσπάθεια, τόσο με το μηχανισμό όσο και με την τεχνογνωσία που έχει αναπτύξει, μέσα από την πολυετή παροχή πληροφοριών σε νεοεισερχόμενους σχετικά με τις διαδικασίες, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους στην Ελλάδα.
Πώς αποτιμάτε γενικότερα τη μέχρι σήμερα αντιμετώπιση του προσφυγικού - μεταναστευτικού θέματος από την ελληνική κυβέρνηση και πώς από την Ευρώπη;
Είναι γνωστό πως το 2015 πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες και μετανάστες πέρασαν στην ευρωπαϊκή Ήπειρο. Η αντιμετώπιση αυτής της νέας πραγματικότητας απαιτούσε την επείγουσα προσαρμογή των πολιτικών και ανθρωπιστικών προτεραιοτήτων. Ωστόσο, βλέπουμε πως, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ακόμα εκκρεμεί να υλοποιηθούν πλήρως αποφάσεις που έχουν ήδη ληφθεί για την αποτελεσματικότερη διαχείριση της κατάστασης, με συμμετοχή όλων και πραγματικό επιμερισμό της ευθύνης. Εξού και η Ύπατη Αρμοστεία επιμένει, λόγου χάρη, στην ταχύτερη εφαρμογή μέτρων όπως η μετεγκατάσταση.
Σας ανησυχούν οι εκτιμήσεις ότι μετά και τις επιθέσεις στις Βρυξέλλες η Ευρώπη θα περιχαρακωθεί ακόμη περισσότερο;
Οι πρόσφυγες δεν θα πρέπει να γίνουν αποδιοπομπαίοι τράγοι για επιθέσεις που διαπράττονται από ανθρώπους των οποίων και οι ίδιοι είναι θύματα. Δυστυχώς, όμως, τέτοιες αποτρόπαιες ενέργειες μπορεί να αποτελέσουν αφορμή για ένα κλίμα φόβου, για υπεραπλουστεύσεις κι εύκολη συνθηματολογία. Ήδη πριν από τις επιθέσεις στις Βρυξέλλες, οι ξενοφοβικές αφηγήσεις, η ρητορική του μίσους και οι εμπρηστικές δημόσιες τοποθετήσεις έμοιαζαν αυξημένες στην Ευρώπη, θέτοντας σε κίνδυνο το θεσμό του ασύλου και φτάνοντας μέχρι την άσκηση λεκτικής ή ακόμη και σωματικής βίας κατά των προσφύγων. Η επαγρύπνηση απέναντι σε τέτοια φαινόμενα είναι καθήκον όλων. Τα κράτη της Ευρώπης, ειδικότερα, οφείλουν να κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν ώστε να θέσουν στις σωστές τους διαστάσεις τις προκλήσεις στην προστασία των προσφύγων. Παράλληλα, είναι σημαντικό να αναπτύξουν ένα ξεκάθαρο πλαίσιο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων για τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες, ώστε να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών. Ας σημειωθεί ότι η Ύπατη Αρμοστεία υποστηρίζει την πλήρη καταγραφή όλων των νεοεισερχόμενων, η οποία θα συμβάλει άλλωστε και στην καλύτερη κάλυψη των αναγκών τους.
Ποια εκτιμάτε πως θα είναι η επόμενη ημέρα του προσφυγικού; Από τι θα εξαρτηθεί η κατάσταση που θα επικρατεί σε 3 ή σε 5 μήνες από σήμερα; Ποιο είναι το καλύτερο και ποιο το χειρότερο σενάριο;
Σήμερα, η Ύπατη Αρμοστεία και πολλές ακόμη οργανώσεις βοηθούν τα κράτη να βελτιώσουν τις συνθήκες υποδοχής και να προσφέρουν βοήθεια στους πρόσφυγες. Ωστόσο, είναι σαφές πως η ανθρωπιστική ανταπόκριση από μόνη της δεν αρκεί. Χρειάζεται ισχυρή πολιτική βούληση και συγκεκριμένες δεσμεύσεις –όπως για την αύξηση των νόμιμων οδών προς την ασφάλεια– προκειμένου το προσφυγικό να σταματήσει να αποτελεί «κρίση» και να μετατραπεί σε διαχειρίσιμη κατάσταση. Και φυσικά, χρειάζονται εντατικές προσπάθειες να αντιμετωπιστούν τα αίτια του εκτοπισμού, όπως ο πόλεμος στη Συρία. Η αδράνεια σε αυτά τα δύο μέτωπα θα αποτελούσε το χειρότερο σενάριο για την ευημερία των προσφύγων.
