Vince Gilligan ή πώς η τηλεόραση έγινε υψηλή τέχνη

Πρέπει να είσαι καλός άνθρωπος για να δημιουργήσεις έναν σκληρό κόσμο. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τον 55χρονο Vince Gilligan -με τον ήπιο λόγο του, την ευγένεια και τη σεμνότητά του- να επιζεί στο βίαιο Νέο Μεξικό όπως το παρουσιάζει στην οθόνη. Όμως, στις τηλεοπτικές σειρές του Gilligan οι άνθρωποι γίνονται τέρατα: «Είναι σαν να βλέπεις το “No Country for Old Men” διασταυρωμένο με το κακόβουλο πνεύμα του αυθεντικού “Texas Chainsaw Massacre”, έγραψε κάποτε ο Stephen King.

Ο Vince Gilligan γεννήθηκε στο Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια και μεγάλωσε γυρίζοντας ταινιάκια επιστημονικής φαντασίας σε κάμερα Super 8. Το 1994, μετά από χρόνια αφανούς εργασίας σε τηλεοπτικές εκπομπές, πούλησε ένα σενάριό του στα “X-Files” και κατέληξε να γράψει τριάντα επεισόδια της σειράς και να γίνει εκτελεστικός παραγωγός της. Μετά το τέλος των “Χ Files” βρέθηκε για λίγο στο κενό αλλά δεν άργησε να πείσει το AMC να χρηματοδοτήσει την ιστορία ενός μεσήλικα που με κάποιο τρόπο μεταμορφώνεται από τον κύριο Τσιπς στον Scarface: το “Breaking Bad” ανέδειξε τον Walter White, που υποδύθηκε ο Bryan Cranston, σε πολιτιστικό σύμβολο. Ακολούθησε το “Better Call Saul” που αφηγείται μια άλλη ιστορία μεταμόρφωσης: πώς ένας δικηγόρος από την Αλμπουκέρκη ονόματι Jimmy McGill (τον υποδύεται ο Bob Odenkirk) γίνεται ο Saul Goodman, ο πονηρός, χαρισματικός συνεργός του White. Το “Better Call Saul” ήταν για τον Gilligan ένα ταξίδι δεκατεσσάρων ετών.

Σε συνέντευξή του στο περιοδικό New Yorker o Gilligan είπε μερικά πράγματα που δεν ξέρουμε γι’ αυτόν: ότι, ως αλεξιπτωτιστής ελεύθερης πτώσης και πιλότος ελικοπτέρου, πιστεύει ότι είναι ευκολότερο να πηδήξεις από ένα αεροπλάνο παρά να μιλήσεις με έναν άγνωστο· ότι η σειρά “The Rockford Files” είναι πράγματι όπως την περιέγραψε ο Anthony Hopkins: μια μεγάλη ιακωβιανή, σαιξπηρική ή ελληνική τραγωδία· κι ότι, αν και σκάρωσε τον Walter White του “Breaking Bad”, τώρα τον αντιπαθεί, ενώ συμπαθεί ακόμα τη γυναίκα του, τη  Skyler.  Ο Gilligan αποκάλυψε πώς έγραφε τα επεισόδια αυτών των δύο τηλεοπτικών παραγωγών που άφησαν εποχή: υπήρχαν ένα σωρό διλήμματα, στο τραπέζι της «αίθουσας των σεναριογράφων» έπεφταν ένα σωρό ιδέες: Θα πέθαινε ο Walt σ’ έναν διάδρομο νοσοκομείου χωρίς κανείς να ξέρει ποιος είναι; Ή θα επιζούσε, αλλά η οικογένειά του θα χανόταν; Η Kim Wexler, η πρώην σύζυγος του Jimmy και σύντροφος του Glenn, θα έβρισκε άραγε φρικτό τέλος; Όποιος έχει παρακολουθήσει τις σειρές, οι ήρωες των οποίων συνυφαίνονται -το “Better Call Saul” είναι spin-off του “Breaking Bad”- είναι τόσο ταυτισμένος με τη μοίρα αυτών των μυθοπλαστικών ανθρώπων ώστε επί χρόνια φοβόταν μήπως πάθουν ανεπανόρθωτο κακό, μήπως οι σεναριογράφοι τούς σκοτώσουν και τους εξαφανίσουν από την οθόνη. «Πολλοί θαυμαστές της σειράς,» λέει ο Gilligan, «αναρωτιούνται τι κάνουν τώρα η Kim και ο Jimmy. Η σκέψη ότι οι θαυμαστές τους εξακολουθούν να ζουν με αυτούς τους ανθρώπους μού δίνει χαρά. Αλλά οι χαρακτήρες δεν είναι δική μου δημιουργία. Η θεωρία του auteur που έφτιαξαν οι Γάλλοι είναι μια σαχλαμάρα. Η ρομαντική αντίληψη ότι υπάρχει μόνο ένας σκηνοθέτης ή δημιουργός πίσω από κάθε μεγάλη ταινία ή τηλεοπτικό σόου, δεν ισχύει. Υποθέτω ότι είναι θεωρητικά δυνατό, αλλά μόνο σε μικρές ανεξάρτητες ταινίες, όχι σε μεγάλες παραγωγές σαν τις δικές μας. Αλλά ακόμη και τότε, αν έχουμε κάποιον στην κάμερα, έναν ηχολήπτη και ηθοποιούς, κανείς δεν τα κάνει όλα μόνος του. Η θεωρία του auteur είναι σαθρή. Χρειάστηκε πραγματικά ολόκληρο χωριό για να γίνουν αυτές οι δύο σειρές: σεναριογράφοι, διευθυντές φωτογραφίας, ηθοποιοί, μακιγιέρ και caterer που μας τάιζαν. Ήταν μια συλλογική εργασία.»

Υπάρχουν πολλές ανεξίτηλες εικόνες στο “Better Call Saul”, αλλά μια από εκείνες που στοιχειώνουν περισσότερο το κοινό ήταν εκείνη όπου ο Lalo Salamanca και ο Howard Hamlin κατέληξαν νεκροί στον ίδιο λάκκο, στο υπόγειο εργαστήριο του Gus Fring. Η στιγμή φαινόταν να υποδηλώνει ότι, είτε είσαι καλός είτε είσαι κακός, ηθικός ή ανήθικος, μπορείς να καταλήξεις στην ίδια κατάσταση. Όμως, ο Gilligan, ως πρακτικός Αμερικανός, δεν επιμένει πολύ στα ηθικά ζητήματα που απασχολούν τους υποψιασμένους θεατές: επικεντρώνεται στα πρακτικά. «Θα μπορούσαμε να κάνουμε μια συνέντευξη μιας ώρας για το πόσο δύσκολο ήταν να χτιστεί αυτός ο λάκκος,» λέει. «Χρειάστηκε αίμα, ιδρώτας, δάκρυα και χρήματα για να χτίσουμε κάτι που νζ μοιάζει με μια γιγάντια τρύπα στο έδαφος, ενώ στην πραγματικότητα είναι φτιαγμένη από φελιζόλ και γύψο […] Όταν γράφουμε σενάρια είναι δυστυχώς απαραίτητο να σκεφτόμαστε ως παραγωγοί και σκηνοθέτες προκειμένου να μην υπάρχει σεναριακό υλικό απολύτως αδύνατο να γυριστεί. Θυμάμαι το πρώτο επεισόδιο που έγραψα για τα “X-Files”, το “Soft Light” της δεύτερης σεζόν, το οποίο, αν γυριζόταν όπως το είχα συλλάβει θα κόστιζε, σαράντα ή πενήντα εκατομμύρια δολάρια ενώ ο προϋπολογισμός μας δεν ξεπερνούσε τα πέντε ή έξι εκατομμύρια. Τότε δεν είχα ακόμα καμιά εμπειρία από την άποψη της παραγωγής.»

Για τον Gilligan, ένα από τα πλεονεκτήματα της τηλεοπτικής συγγραφής είναι ότι οι χαρακτήρες μπορούν να αλλάξουν κατά τη διάρκεια μιας σειράς, κάτι που είναι πολύ δυσκολότερο στον κινηματογράφο. Πολλές φορές τις αλλαγές αυτές επιβάλλει ο τρόπος με τον οποίον παίζουν τον ρόλο οι ηθοποιοί: για παράδειγμα, ο τρόπος με τον οποίο ο Michael McKean έπαιζε τον Chuck McGill άλλαξε την εξέλιξη του χαρακτήρα. «Το μυστικό της καλής συγγραφής», λέει ο Gilligan, «είναι να μην υπερεξηγείς με τον φόβο ότι το κοινό δεν θα καταλάβει. Μπορούμε να μάθουμε πολλά για έναν χαρακτήρα από όσα δεν λέει. Η σειριακή αφήγηση επιτρέπει επίσης στους συγγραφείς να ενσωματώσουν πολλές λεπτομέρειες τις οποίες πιάνουν μόνο οι πολύ προσεκτικοί θεατές. Πρόκειται για ένα είδος αφήγησης που δεν ήταν διαθέσιμο πριν από είκοσι χρόνια, διότι δεν μπορούσες να δεις όλα τα επεισόδια το ένα μετά το άλλο. Οι άνθρωποι είχαν VCR, αλλά ήταν αγγαρεία να βάλεις την κασέτα και να ρυθμίσεις το χρονόμετρο και τα λοιπά. Έτσι, πολλοί έχαναν επεισόδια, ενώ με το streaming υπάρχει μια συνέχεια, το binging σε κάνει να βλέπεις τηλεόραση σαν κινηματογράφο με πολύ μεγάλη διάρκεια.»

Ο Gilligan υπήρξε φανατικός θεατής του “Columbo” και της «Ζώνης του Λυκόφωτος» αλλά προπάντων θαύμαζε τον ήρωα στα “Rockford Files” που αν και ήταν λίγο τραχύς έκανε πάντα το σωστό. Όμως, πολλά στοιχεία των δημιουργιών του ήταν ζήτημα τύχης και οικονομικής ανάγκης, όπως, για παράδειγμα, τα γυρίσματα στην Αλμπουκέρκη. Το Νέο Μεξικό πρόσφερε καλύτερες τιμές και πολύ εντυπωσιακά τοπία που του θύμιζαν τα υπέροχα γουέστερν που αγαπούσε: τα γουέστερν του Τζον Φορντ και του Σέρτζιο Λεόνε (τα οποία, στην πραγματικότητα είχαν γυριστεί στην … Ισπανία). Ο Gilligan είδε τον υπόκοσμο της Αλμπουκέρκης σαν κομμάτι της Άγριας Δύσης και τον White σαν τον «κακό» που μπορεί να κάνει όσα έκανε ο «καλός» Τζον Γουέιν. «Πάντως,» προσθέτει, «μη αναζητάτε νόημα. Δεν υπάρχει κανένα μήνυμα και κανένα νόημα. Παραιτηθείτε από κάθε προσπάθεια να βρείτε νόημα στον κόσμο. Η δουλειά μας είναι να γράφουμε συναρπαστικές ιστορίες που να εμπνέουν τους ηθοποιούς και τον σκηνοθέτη και να κρατούν το ενδιαφέρον του κοινού με χαρακτήρες και ανατροπές της πλοκής. Από κει και πέρα είναι δουλειά του θεατή να ανακαλύψει νοήματα».