Ένα ψηφιακό μουσείο με παιχνίδια της El Greco και Lyra

Κάποιοι από εμάς, αυτοί των 35 ετών και βάλε, έχουμε μεγαλώσει παίζοντας με παιχνίδια που πιάναμε, ζουλάγαμε, σπάγαμε και… θάβαμε, παιχνίδια που αγοράζαμε από τα ψιλικατζίδικα της γειτονιάς και τα συνοικιακά μαγαζιά παιχνιδιών (με μία βόλτα και στα πολυκαταστήματα Μινιόν και Λαμπρόπουλος). Τα πλαστικά παιχνίδια είχαν την τιμητική τους, σε μία εποχή που μπαίναμε σιγά σιγά στον ψηφιακό κόσμο με κονσόλες όπως Sega, Game Boy, Amiga, το πρώτο PlayStation της Sony, ακόμα και τον Amstrad και Spectrum.

Το ενδιαφέρον αρκετών ανθρώπων για θέματα και ενδιαφέροντα περασμένων δεκαετιών κάνει κύκλους, κάποια θέματα επανέρχονται για ένα μικρό διάστημα και μετά ξαναχάνονται στη λήθη του χρόνου. Τα τελευταία χρόνια «άναψε» πάλι η φλόγα ενδιαφέροντος για παιχνίδια των δεκαετιών του ’80 και ’90. Ίσως σε αυτό βοήθησαν και τα κοινωνικά δίκτυα που έφεραν κοντά ομοϊδεάτες, συλλέκτες και απλό κόσμο που θυμήθηκε τα παιδικά του χρόνια. Όλοι έψαχναν παλιά παιχνίδια στο Μοναστηράκι και στο παζάρι των ρακοσυλλεκτών στον Ελαιώνα, παιχνίδια που είχαν καταλήξει στα σκουπίδια όταν δεν ήμασταν πλέον παιδιά, μέχρι που αυτοί οι παλαιοπώλες  «μυρίστηκαν» τη δουλειά και οι τιμές «εκτοξεύτηκαν» στον ουρανό. Πολλοί ακολούθησαν τον άλλο δρόμο και αποφάσισαν να «σκοτώσουν» τις παλιές τους συλλογές.

Υπάρχουν και αυτοί που αγοράζουν και μεταπωλούν παλιά παιχνίδια στο διαδίκτυο, όπως γίνεται και σε όλο τον κόσμο. Εσύ κρίνεις αν στο χρεώνει ακριβά ή όχι. Το παράδοξο σε όλο αυτό το «παιχνίδι» αγοραπωλησιών είναι πως αρκετοί ξένοι συλλέκτες είχαν πάντα την Ελλάδα στα «ραντάρ» τους (όπως και τη γειτονική Ιταλία). Αρκετά από τα παιχνίδια εταιριών όπως El Greco, Lyra, Ψιλικοκό, ήταν αντίγραφα ξένων κολοσσών όπως της Mattel και Hasbro , με πολύ λεπτές τις διαχωριστικές γραμμές, για ένα διάστημα τουλάχιστον, τι ήταν νόμιμο και τι απλά ένα καλοφτιαγμένο αντίγραφο. Πάντα βάζαμε τη δική μας «πινελιά» που τα διαφοροποιούσε. Τα ελληνικά «Μικρά μου Πόνυ» μάλιστα ήταν κατασκευασμένα από ένα υλικό που μύριζε βανίλια, πολλοί λένε ήταν καλύτερης ποιότητας και από αυτά της «μαμάς» Hasbro, ανάρπαστα ανάμεσα στους συλλέκτες παγκοσμίως.

Ο Γεράσιμος Τζωρτζάτος, συλλέκτης και ο ίδιος, τα τελευταία 12 χρόνια καταγράφει μέσα από τη σελίδα του elgrecoandlyratoys.org τα παιχνίδια με τα οποία μεγαλώσαμε, κυρίως μέσα από τις δεκαετίες του ’80 και ’90 (και όχι μόνο). Ένα πραγματικό ψηφιακό μουσείο. Πολλοί από εμάς, όπως και εγώ, μάθαμε για την ιστορία των ελληνικών εταιριών παιχνιδιών El Greco και Lyra μέσα από τη συγκεκριμένη σελίδα, μία πραγματικά πολύτιμη πηγή πληροφοριών και νοσταλγίας.

Μιλήσαμε με τον Γεράσιμο Τζωρτζάτο για τη σελίδα του, τις αγαπημένες El Greco και  Lyra, και φυσικά για παιχνίδια.

Πότε και πώς γεννήθηκε η σελίδα elgrecoandlyratoys.org;
To site elgrecoandlyratoys με την υπογραφή μου ως «makisimos» δημιουργήθηκε το 2008 και διανύει τη δεύτερη δεκαετία της ζωής του. Ήταν το πρώτο site με υλικό ρετρό παιχνιδιών που βγήκε στην δημοσιότητα. Και η αντίστοιχη σελίδα στο facebook «Άνοιξε αυτό το κουτί» πλησιάζει τη δεκαετία. Μέσα από την ενασχόλησή μου με τα παιχνίδια, αναζητώντας πληροφορίες γι’ αυτά, γνώρισα αξιόλογους ανθρώπους με τους οποίους ανακαλύπταμε σιγά σιγά τον χαμένο κόσμο των παιδικών μας παιχνιδιών. Ένας από αυτούς είναι η Αναστασία Μαγκούτα, η οποία ως web designer - developer, μου έκανε δώρο τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του πιο πολύχρωμου site ελληνικών παιχνιδιών, ένα πραγματικό διαδικτυακό μουσείο. Αυτή η ιστοσελίδα κλείνει μέσα της μνήμες, αναμνήσεις και συναισθήματα της παιδικής μας ηλικίας, αποτυπωμένα σε φωτογραφίες.

Τι σε ώθησε να ασχοληθείς περισσότερο με τις ελληνικές εταιρίες παιχνιδιών El Greco και Lyra;
Οι ελληνικές βιομηχανίες και βιοτεχνίες παραγωγής παιχνιδιών ήταν πολλές. Όμως οι δικές μου αναμνήσεις ήταν γεμάτες από τα παιχνίδια της El Greco και της Lyra, οι οποίες ήταν και οι πιο σημαντικές εταιρείες στο τομέα τους. Αρκεί να σκεφτείς ότι όχι μόνο ικανοποιούσαν την εγχώρια ζήτηση παιχνιδιών αλλά έκαναν εξαγωγές σε πολλές χώρες του εξωτερικού από Αμερική έως και τις αραβικές χώρες. Αυτό αποδεικνύει την ποιότητα και την αναγνωρισιμότητα που είχαν και κατάφεραν να περάσουν τα σύνορα της Ελλάδος.

Το παράδοξο είναι, διαβάζοντας διάφορα άρθρα όπως και στη σελίδα σου, πως αν και τόσο μεγάλες εταιρίες την εποχή τους, όταν έκλεισαν κάπως χάθηκαν και τα ίχνη των ιδιοκτητών τους και ανθρώπων που δούλευαν σε αυτές.
Πράγματι αυτό ήταν κάτι το απίστευτο. Το 2008 που ξεκίνησα να συλλέγω πληροφορίες, με μια αναζήτηση στο google δεν προέκυπτε απολύτως τίποτε για τις δύο αυτές εταιρίες. Ούτε μία  πληροφορία. Σαν να αφανίστηκαν μονομιάς, σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Ήταν δύσκολο να βρεθεί το οτιδήποτε σχετικά με αυτές και πέρασε αρκετός καιρός μέχρι να αρχίσουμε να ξεδιπλώνουμε την ιστορία τους. Στην πορεία ήρθα σε επαφή με την Μαρκέλα Λύρα, κόρη ενός εκ των τριών ιδρυτών της Lyra και μου έδωσε σημαντικές πληροφορίες για την συγκινητική ιστορία της σπουδαίας αυτής εταιρίας. Για την μεγάλη προσπάθεια που είχαν καταβάλει οι ιδρυτές της για να την σώσουν… Το ίδιο έγινε και με την El Greco, παίρνοντας εγώ ο ίδιος συνέντευξη, που υπάρχει στο site μου, από ένα σημαντικό στέλεχος, την ίδια την σχεδιάστρια των παιχνιδιών της εταιρίας, δίνοντας μου πληροφορίες-διαμάντια. Και κάπως έτσι άρχισε το διαδίκτυο να γεμίζει φωτογραφίες και πληροφορίες, οι περισσότερες εξ’ αυτών έχοντας ως πηγή το δικό μου site.

Μία ευθεία ερώτηση. Πολλά από τα παιχνίδια με τα οποία παίζαμε μικροί ήταν απλά αντιγραφές ξένων παιχνιδιών;
Σαφώς και ήταν. Στο μεγαλύτερο ποσοστό δηλαδή. Ακόμη και τα κουτιά τους στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν πιστή αντιγραφή.  Η παραγωγή όμως και η συσκευασία τους γινόταν κανονικά εδώ στην Ελλάδα, στα εργοστάσια των εταιρειών. Και πολλές φορές το αποτέλεσμα  ξεπερνούσε ακόμη και το πρωτότυπο των ξένων εταιρειών. Από την El Greco για παράδειγμα, με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε ότι καθαρά ελληνική ιδέα ήταν ο «Σπιρτούλης», ενώ η bibi-bo η πιο δημοφιλής ελληνική κούκλα, αν και σαφώς επηρεασμένη από τη βραζιλιάνικη Susi και την αγγλική Sindy, στο τελικό της αποτέλεσμα αποδείχτηκε μοναδική.

Στον κόσμο των παγκόσμιων συλλεκτών παιχνιδιών, η Ελλάδα είναι ένα μικρό «θησαυροφυλάκιο» από τις δεκαετίες του ’80 και ’90. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Ισχύει αυτό. Σε ορισμένα παιχνίδια, ακόμη και σε αυτά που ήταν αντιγραφές από εκείνα του εξωτερικού, έκαναν κάποιες μικρές τροποποιήσεις  που είναι και ο λόγος που έδωσαν  μεγαλύτερη συλλεκτική αξία από τα πρωτότυπα. Ένα τρανταχτό παράδειγμα το «Μικρό μου Πόνυ». Παιχνίδι της Hasbro που την παραγωγή τους στην Ελλάδα είχε αναλάβει η El Greco. Τους έδωσε πιο μαλακό βινύλιο και ένα πολύ ιδιαίτερο άρωμα που είναι ακόμη χαραγμένο στη μνήμη μας. Γι’ αυτά τα πόνυ, οι συλλέκτες ανά τον κόσμο έδινα πολλά χρήματα για να τα αποκτήσουν. Παρόμοια περίπτωση και με τα playmobil, την παραγωγή των οποίων στην Ελλάδα είχε αναλάβει η Lyra.

Νομίζω τα τελευταία 5-6 χρόνια υπήρξε μία νέα μεγάλη αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τα παλιά παιχνίδια, με κάποια φεστιβάλ να διοργανώνονται, σελίδες, forum, πωλήσεις, videos, ακόμα και μαγαζιά με retro παιχνίδια.
Την τελευταία πενταετία μεγάλωσε το ενδιαφέρον γι’ αυτά. Πολλοί άνθρωποι ξεκίνησαν να κάνουν συλλογές με ρετρό παιχνίδια. Έγινε trend. Σίγουρα η κινητήριος δύναμη για να ξεκινήσει κάποιος μια συλλογή είναι η ανάμνηση και η αγάπη για τα παιχνίδια. Δυστυχώς όμως σε αρκετούς το πάθος γι’ αυτά φεύγει γρήγορα, χάνουν τα ενδιαφέρον τους και σταματούν να ασχολούνται με το «άθλημα». Και πάντα αναρωτιέμαι σε ποια αποθήκη να καταλήγουν άραγε παραπεταμένα. Μεγάλη χαρά μου έχει δώσει το γεγονός ότι σημερινοί συλλέκτες, μου έχουν εκμυστηρευτεί ότι η ενασχόληση τους και η συλλογή τους τροφοδοτήθηκε από εμένα,  από κάποια φωτογραφία που είχαν δει από το site μου ή κάποιο σχετικό άρθρο. Με τιμάει αυτό. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη ικανοποίηση που λαμβάνω ύστερα από τόσα χρόνια.

Ίσως κάποιοι βέβαια ήρθαν για τους λάθος λόγους, πιστεύοντας πως θα πλουτίσουν πουλώντας παλιά παιχνίδια.
Πίστεψέ με στο παρελθόν τα ποσά που μπορούσαν να δώσουν για κάποια συγκεκριμένα παιχνίδια ήταν τεράστια. Μετά την κρίση όμως στη χώρα μας, η αξία τους έχει πέσει αρκετά στο συντριπτικό ποσοστό τους. Εκτός από ορισμένες ελάχιστες εξαιρέσεις που έχουν διατηρήσει τις τιμές τους.

Φαντάζομαι είσαι και ο ίδιος συλλέκτης παλιών παιχνιδιών. Συλλέγεις συγκεκριμένα παιχνίδια;
Συλλέγω 12 χρόνια. Τα περισσότερα από αυτά που ήθελα να έχω στην κατοχή μου τα έχω βρει. Δεν σταματάω όμως ακόμη και σήμερα να εκπλήσσομαι και να παθιάζομαι με κάθε τι καινούργιο ή αν τυχόν βρεθεί σε καλύτερη κατάσταση από εκείνο που ήδη έχω. Και φυσικά η συλλογή εξελίσσεται, περνάει τις φάσεις της. Ενώ αρχικά είχα επικεντρωθεί στα παιχνίδια της δεκαετίας ’80, τα τελευταία 3 χρόνια έχω εστιάσει το ενδιαφέρον μου σε εκείνα των  δεκαετιών ’60 και ’70.

Ήσουν από αυτούς, μιλώντας τώρα και για εμένα, που έψαξες ξανά να βρεις παιχνίδια που είχες μικρός και σε κάποια φάση  πετάχτηκαν στα σκουπίδια;
Νομίζω ότι ανήκουμε και οι δύο στην συντριπτική πλειοψηφία. Δυστυχώς αυτό είναι ένα «κουσούρι» της ελληνίδας μάνας. Κάποια στιγμή που θα θελήσει να ξεκαθαρίσει πατάρι, αποθήκη, ντουλάπες, εκείνα που θα την «πληρώσουν» θα είναι με σιγουριά τα παιχνίδια. Που να γνώριζαν όμως ότι ουσιαστικά πετούσαν στα σκουπίδια μικρούς θησαυρούς. Από αυτό δυστυχώς δεν έχω ξεφύγει κι εγώ καθώς δεν έχω ούτε ένα από τα παιδικά μου παιχνίδια.

Ποια είναι τα πολύ αγαπημένα παιχνίδια στη συλλογή σου;
Πολλά, πάρα πολλά. Όμως θα ξεχωρίσω μόνο ένα. Τον «φωτεινούλη» της El Greco.  Μια μικροσκοπική πλαστική φιγούρα που φωσφόριζε στο σκοτάδι. Πόσο «εξωγήινο» φάνταζε κάτι τέτοιο στα παιδικά μου μάτια την δεκαετία ΄80. Ένα μικρό θαύμα! Αυτός ξέρεις είναι και ο λόγος που ξεκίνησε η συλλογή. Αναζητώντας αυτήν τη φιγούρα, βρέθηκα να αναζητάω μερικά ακόμη, το ένα έφερε το άλλο, μέχρι που μια μικρή έκθεση παιχνιδιών έχει συγκεντρωθεί στα χέρια μου.

Υπάρχουν κάποια παιχνίδια ελληνικής κατασκευής από τις δεκαετίες του ’80 και ’90 που θεωρούνται δυσεύρετα;
Κάποια στιγμή όλα βρίσκονται. Υπομονή θέλει και συνεχή αναζήτηση. Σίγουρα όμως ορισμένα παιχνίδια δεν είναι και πολύ εύκολο να βρεθούν. Όπως τα «Κάστρα και Πολιορκητές», η bibi-bo, η κούκλα Άλικη Βουγιουκλάκη, οι Τερατομάχοι και αρκετοί κωδικοί playmobil, για τα οποία η ζήτηση είναι μεγάλη αλλά η προσφορά μικρή. Δυσεύρετο θα έλεγα για παράδειγμα το «Υπεραυτοκίνητο των Ντιουκς».

Ένα παιδί του σήμερα, πώς βλέπει αυτά τα παλιά παιχνίδια; Του αρέσουν ή προτιμά πλέον τα ψηφιακά, μπροστά από μία οθόνη;
Τα παιδιά σήμερα είναι γνωστό ότι αγαπούν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα παιχνίδια των tablet και των κινητών.  Όσες φορές έχω δει να έχουν έρθει σε επαφή με τα δικά μας παιχνίδια, δεν δείχνουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και δεν θα ασχοληθούν μαζί τους για ώρα. Εμείς εκείνα τα χρόνια, παιχνίδι περιμέναμε να πιάσουμε στα χέρια μας σε πολύ συγκεκριμένες ημέρες του χρόνου, τα Χριστούγεννα, το Πάσχα από τον νονό, σε γενέθλια… Παίζαμε πολύ μαζί τους και μας συντρόφευαν για πολύ καιρό αν όχι και για χρόνια. Σήμερα που η αγορά ενός παιχνιδιού έχει γίνει σχεδόν καθημερινή ρουτίνα, η ευχαρίστηση που λαμβάνουν από αυτό, δεν διαρκεί πάνω από κάποιες ώρες.

elgrecoandlyratoys.org