H Ευρώπη ιδρώνει: Ο ρομαντισμός της ταλαιπωρίας και ο φιλελευθερισμός του air-condition

Καθώς τα κύματα καύσωνα γίνονται εντονότερα και συχνότερα λόγω της κλιματικής αλλαγής, η Ευρώπη αποδεικνύεται πιο ευάλωτη από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο λόγος δεν είναι μόνο γεωγραφικός ή δημογραφικός, αλλά… τεχνολογικός: οι Αμερικανοί έχουν air condition, οι Ευρωπαίοι όχι.

Δύο πίνακες που δημοσίευσαν οι Financial Times («Britain and Europe need to get serious about air conditioning», 11/7) αποτυπώνουν με ακρίβεια την απόκλιση. Σε συγκρίσεις μεταξύ μεγάλων πόλεων της Ευρώπης και αντίστοιχων των ΗΠΑ (Αθήνα – Ατλάντα, Λονδίνο – Πόρτλαντ, Παρίσι – Γιουτζίν), οι ευρωπαϊκές πόλεις εμφανίζουν έως και 150% αύξηση στον σχετικό κίνδυνο θανάτου σε θερμοκρασίες άνω των 30°C, όταν οι αμερικανικές κινούνται πολύ χαμηλότερα.

Η διαφορά αυτή αποδίδεται κυρίως στη χαμηλή διείσδυση των κλιματιστικών στην Ευρώπη.

Το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο απ’ όσο νομίζουμε: Μεταξύ 2000 και 2019, κατά μέσο όρο 83.000 άνθρωποι στη Δυτική Ευρώπη πέθαιναν κάθε χρόνο από τη ζέστη - τετραπλάσιοι από τις ΗΠΑ. Κι αυτό πριν καν φτάσουμε στα τελευταία καλοκαίρια.

Η θερμική καταπόνηση δεν προκαλεί μόνο θανάτους ηλικιωμένων. Επηρεάζει, επίσης, την ποιότητα ύπνου, την εργασιακή απόδοση και τη μάθηση.

Δεύτερη σειρά πινάκων από την ίδια ανάλυση δείχνει ότι μόλις η εσωτερική θερμοκρασία ξεπεράσει τους 23°C, αρχίζει η κατάρρευση:

• Η διάρκεια ύπνου πέφτει κάτω από τις 6 ώρες.
• Η αποδοτικότητα στον ύπνο μειώνεται έως και 15%.
• Η παραγωγικότητα στην εργασία μειώνεται σχεδόν 20%.
• Οι μαθητές χάνουν έως και 1,5% της ετήσιας μάθησης.

  

  © Financial Times

Κι ενώ όλα αυτά συμβαίνουν, το 90% των σπιτιών στις ΗΠΑ έχουν air condition, σε αντίθεση με μόλις 20% στην Ευρώπη, και σε ορισμένες πόλεις (όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο ή στη Γερμανία) το ποσοστό είναι ακόμα χαμηλότερο. (Στην Ελλάδα, η συντριπτική πλειονότητα των νοικοκυριών διαθέτει εγκατεστημένο κλιματιστικό, ωστόσο σχεδόν 1 στα 5 παραμένει χωρίς πρόσβαση, ενώ ακόμη και μεταξύ όσων διαθέτουν AC, έως και το 50–60% περιορίζει τη χρήση του λόγω του υψηλού κόστους ρεύματος).

Ταυτόχρονα, το φαινόμενο των καυσώνων κλιμακώνεται. Η υπηρεσία Copernicus επιβεβαίωσε ότι το 2024 ήταν ο πιο ζεστός χρόνος στην ιστορία των καταγραφών, ξεπερνώντας το όριο +1,5 °C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα (1850–1900). Το θερμοκρασιακό αυτό «όριο ασφαλείας» είχε θεωρηθεί κρίσιμο από τη Συμφωνία του Παρισιού.

Την ίδια ώρα, η μεσογειακή ζώνη βιώνει το φαινόμενο της «τροπικοποίησης» του κλίματος, με υψηλή υγρασία και θερμοκρασία ακόμη και τη νύχτα.

Απέναντι σε όλα αυτά, η Ευρώπη παραμένει αμήχανη: ενώ ο κλιματισμός θεωρούνταν «πολυτέλεια», τώρα εξελίσσεται σε τεχνολογία δημόσιας υγείας. Ωστόσο, η μαζική του υιοθέτηση απαιτεί νέες υποδομές ενέργειας, αλλαγές στον πολεοδομικό σχεδιασμό και ρήξεις με αντιλήψεις που συνδέουν το air condition με τη σπατάλη.

Ο φιλελευθερισμός κα το… air-condition

Αν αναζητά κανείς το πιο απρόσμενο πολιτικό μανιφέστο του φετινού καλοκαιριού, δεν έχει παρά να ρίξει μια ματιά στο newsletter του Γερμανού φιλελεύθερου διανοητή Sven Gerst (https://substack.com/@svengerst).

Εκεί ξεπροβάλλει μια ασυνήθιστη ιδέα με φουτουριστική χροιά και ανάλαφρο αυτοσαρκασμό: ο AC accelerationism. Δηλαδή, η πολιτική και ιδεολογική υπεράσπιση του air condition – όχι απλώς ως τεχνολογικής ευκολίας, αλλά ως βασικού πυλώνα ελευθερίας, ευημερίας και… πολιτικής νίκης.

Ο Gerst αυτοχαρακτηρίζεται AC Cornucopian, οραματιστής μιας αφθονίας τεχνητά ψυχρού αέρα για όλους. «Προτεραιότητά μου είναι μια αξιοπρεπής θερμοκρασία δωματίου ανά πάσα στιγμή», γράφει, υποστηρίζοντας ότι η επιστροφή του φιλελευθερισμού περνά μέσα από μια γενικευμένη επένδυση στην ψύξη.

Η ιδέα δεν είναι απλώς χιουμοριστική. Βασίζεται σε πραγματικά δεδομένα: έρευνες που δείχνουν πτώση της γνωστικής απόδοσης, της ποιότητας ύπνου και της παραγωγικότητας σε υψηλές θερμοκρασίες. Η παραγωγικότητα κορυφώνεται στους 21°C, ενώ πάνω από τους 30°C τα ποσοστά θνησιμότητας αυξάνονται.

Όλα αυτά, σημειώνει, συμβαίνουν σε εσωτερικούς χώρους, πράγμα που σημαίνει ότι η τεχνολογική λύση υπάρχει και είναι μία: το κλιματιστικό. Για τον ίδιο, ο κλιματισμός δεν είναι απλώς ένα πρακτικό εργαλείο, αλλά ένα πολιτικό πρόταγμα, συνδεδεμένο με τον μεταπολεμικό εκσυγχρονισμό, την τεχνολογική πρόοδο και την κοινωνική ενσωμάτωση.

Υπενθυμίζει τη γνωστή ρήση του Λι Κουάν Γιου, ιδρυτή της Σιγκαπούρης, που απέδιδε την εκτίναξη της χώρας του σε δύο παράγοντες: την πολυεθνοτική ανεκτικότητα και… τον κλιματισμό. Και το μετατρέπει σε σύνθημα: «Πλουραλισμός και κλιματισμός – αυτή είναι η ατζέντα που θα μας φέρει πίσω στις κάλπες».

Η πιο αιχμηρή του στόχευση αφορά την Ευρώπη και ειδικά τη Γερμανία, την οποία κατηγορεί ότι έχει ερωτευτεί ένα «ρομαντισμό της ταλαιπωρίας» επηρεασμένο από τον Σοπενχάουερ, τον Καντ και τον Χάιντεγκερ. Με μια δόση ειρωνείας, τους καλεί να απελευθερωθούν από αυτή τη μεταφυσική του ιδρώτα και να αποδεχτούν ότι η άνεση δεν είναι παρακμή – είναι ελευθερία.

Πίσω από τη σάτιρα, το επιχείρημα είναι σοβαρό: ο φιλελευθερισμός, για να παραμείνει πολιτικά ελκυστικός, πρέπει να σταματήσει να μιλά σε συνέδρια με σκόνη από το 1970 και να αρχίσει να απαντά στις υπαρξιακές ανάγκες του σήμερα. Να συνδέεται με το υλικό επίπεδο της καθημερινής ζωής: την ασφάλεια, την υγεία, το καλό κλίμα. Και να επενδύσει σε τεχνολογίες που προσφέρουν χειροπιαστή ευημερία σε όλους – ειδικά ενόψει της κλιματικής αλλαγής.

Ίσως ο Gerst να μην εννοεί απολύτως σοβαρά ότι ο φιλελευθερισμός πρέπει να μετατραπεί σε «κίνημα υπέρ του air condition». Αλλά το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: μια πολιτική σκέψη που αγνοεί τον ιδρώτα, δεν θα κερδίσει ποτέ την καρδιά αυτού που τον σκουπίζει. Και αυτό είναι κάτι που ούτε η αριστερά, ούτε η δεξιά μπορούν να συνεχίσουν να παραβλέπουν.

Αντί να μπλοκάρουν τις λύσεις, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις οφείλουν να τις θεσμοθετήσουν. Ψύξη παντού, όχι μόνο για τους πλούσιους. Αν η Ευρώπη πάρει στα σοβαρά το κλίμα, πρέπει πρώτα να πάρει στα σοβαρά τη δροσιά.