Πώς μπορεί να αλλάξει περιβαλλοντική σελίδα η χώρα;

«Λύσεις πολιτικής για ένα βιώσιμο μέλλον». Με αυτό το σλόγκαν σε υποδέχεται η ιστοσελίδα του Green Tank, αλλά τι σημαίνει αυτό; Απέναντί μας η διευθύντρια πολιτικής της ΜΚΟ, Ιόλη Χριστοπούλου, περιγράφει τη διαδρομή των πέντε χρόνων και το δικό τους αποτύπωμα σε σχέση με την πράσινη μετάβαση της χώρας.

Συνέντευξη με την Ιόλη Χριστοπούλου, διευθύντρια πολιτικής του Green Tank, για το βιώσιμο μέλλον

Προσπαθώ να αντιληφθώ τι κάνει μια περιβαλλοντική οργάνωση όπως το Green Tank, ποια η στόχευση και ποιο το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Συνοψίζοντας, η κ. Χριστοπούλου σημειώνει ότι έχουν επικεντρωθεί στο πώς θα προχωρήσει η πράσινη μετάβαση και πώς αυτό θα γίνει με τρόπο σωστό: πώς θα διασφαλιστεί η κοινωνική δικαιοσύνη με τη συμμετοχή των πολιτών υπερβαίνοντας τα προβλήματα και την αναστάτωση, που μια μεγάλη αλλαγή συνεπάγεται. Ξεκινώντας πριν από πέντε χρόνια, «το κίνητρό μας ήταν να δούμε με ποιον τρόπο μπορούμε να επιταχύνουμε την πράσινη μετάβαση, να πάμε πιο γρήγορα στον μετασχηματισμό οικονομίας και κοινωνίας για ένα πιο βιώσιμο μέλλον».

Όπως μου λέει «η έμφασή μας είναι πολιτική», εξηγώντας ότι εκείνοι συλλέγουν ενδελεχώς όλα τα στοιχεία και προχωρούν σε μια εξαντλητική ανάλυση των δεδομένων, προκειμένου να καταλήξουν σε μια ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη πρόταση. Το βασικό τους «πεδίο» είναι τα databases: «Πρέπει να διαβάσεις πολύ, να καταλάβεις τι γίνεται. Έχουμε πολλές συνεργασίες με άλλους φορείς, ώστε οι προτάσεις που θα καταθέσουμε να είναι φιλόδοξες, να προχωρήσουμε την ατζέντα παρακάτω: Η πράσινη μετάβαση να είναι ρεαλιστική, να μπορεί να εφαρμοστεί».

Η ηλεκτροπαραγωγή ήταν έως τώρα ο τομέας που είχε το μεγαλύτερο μερίδιο εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην Ελλάδα. «Αν, λοιπόν, θες να κάνεις κάτι για το κλίμα, πρέπει να μειώσεις τις εκπομπές». Σε τι φάση βρίσκεται η Ελλάδα; «Αυτήν τη στιγμή σημειώνεται μια πολύ σημαντική πρόοδος ως προς τη μεγαλύτερη συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Περισσότερη από τη μισή ηλεκτροπαραγωγή στη χώρα γίνεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο λιγνίτης, που παλαιότερα ήταν το εθνικό μας καύσιμο και η βασική πηγή ενέργειας, τώρα έχει πέσει σε λιγότερο από 8-9% στην ηλεκτροπαραγωγή. Πριν από 10 χρόνια ήταν στο 45%».

Η κ. Χριστοπούλου εμφανίζεται αισιόδοξη, μολονότι η πανδημία και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έβαλαν πρόσθετα βάρη στην πράσινη μετάβαση. «Η πρόοδος συνεχίζεται και μάλιστα οι στόχοι αφορούν στο πώς θα πάει ακόμα πιο γρήγορα η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Και η Ευρώπη το καταφέρνει. Η Ελλάδα ακόμα περισσότερο. Χωρίς να θέλω να πω ότι όλα είναι ρόδινα, πρόοδος υπάρχει παρά τους κινδύνους».

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι; Ότι, ενώ έχουμε μεγάλη πρόοδο στις ΑΠΕ, υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός από το φυσικό αέριο και με σειρά μεγάλων επενδύσεων. «Αυτό μπορεί να μας ωθήσει σε μια καινούργια εξάρτηση από το αέριο, ενώ μπορούμε και χωρίς. Κι αυτό που ακούμε πολύ τελευταία, είναι ότι έχουμε τόση πολλή ενέργεια από τις ανανεώσιμες, που την πετάμε. Χρειαζόμαστε αποθήκευση ενέργειας». Στην αποθήκευση, είμαστε πολύ πίσω στις υποδομές.

Το αίτημα της απολιγνιτοποίησης

Όταν ξεκίνησε τη δράση του το Green Tank, η πρώτη μεγάλη έκθεσή του, το 2019, αφορούσε τα οικονομικά του λιγνίτη. «Με στοιχεία και οικονομική ανάλυση, δείξαμε για πρώτη φορά ότι όσο παραμένει η εξάρτηση από τον λιγνίτη, δεν θα βγαίνει οικονομικά, γιατί ήδη είχε επηρεαστεί και θα επηρεαζόταν περισσότερο από τις ευρωπαϊκές αλλαγές σε σχέση με το κόστος διοξειδίου του άνθρακα. Οπότε δείξαμε ότι αν συνεχίσουμε σε αυτό το μοντέλο, θα καταστεί πάρα πολύ ακριβό για όλους, πέρα από το κλιματικό αποτύπωμα».

Η έκθεση δημοσιεύτηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου και προς το τέλος του ίδιου μήνα ανακοινώθηκε από τον πρωθυπουργό η απόφαση της απολιγνιτοποίησης. «Προφανώς η δική μας έκθεση δεν ήταν ο μοναδικός παράγοντας, αλλά ξέρουμε ότι συμβάλαμε. Ήταν συνεισφορά στον δημόσιο διάλογο, με στοιχεία – δεν ήταν ευχή, ήταν μια τεκμηριωμένη πρόταση».

Δεν σταμάτησαν εκεί οι αναλύσεις για τον λιγνίτη. Έγιναν μηνιαίες και συνεχώς παρουσιάζουν στοιχεία για την ηλεκτροπαραγωγή. Παρά τις έντονες ενεργειακές προκλήσεις των τελευταίων χρόνων, διαπίστωσαν με στοιχεία ότι σημειώθηκε «σημαντική πρόοδος στην επένδυση στις ΑΠΕ και αυτές μας βοήθησαν και μας στήριξαν».

Σε τι φάση βρίσκονται τώρα οι ΑΠΕ; Τα φωτοβολταϊκά, στο τέλος του 2023, βρίσκονταν περίπου στο 18% της ηλεκτροπαραγωγής. Τα αιολικά στο 22%. Μαζί στο 40%. «Κι αν βάλεις και τα μεγάλα υδροηλεκτρικά, πάμε σε πάνω από το μισό της ηλεκτροπαραγωγής από καθαρή ενέργεια» υπογραμμίζει η κ. Χριστοπούλου.

Πράσινη μετάβαση με δίκαιο τρόπο

Η επικεφαλής του Greek Tank επισημαίνει εμφατικά πως, μαζί με τις αλλαγές, πρέπει να υπάρχει διασφάλιση ότι η πράσινη μετάβαση συντελείται με δίκαιο τρόπο: Πώς θα συμμετέχουν οι πολίτες, πώς θα υπάρχει καταμερισμός και του κόστους και των οφελών. «Ξεκινήσαμε με τις λιγνιτικές περιοχές, καθώς εκεί γίνεται η μεγάλη αλλαγή. Πτολεμαΐδα, Φλώρινα, Κοζάνη και Μεγαλόπολη. Είναι το ενεργειακό μας κέντρο επί δεκαετίες. Αυτές οι περιοχές και αυτές οι κοινωνίες θυσιάστηκαν για χρόνια και το λέω κυριολεκτικά – όχι μόνο το φυσικό τους περιβάλλον, αλλά και η υγεία τους, ώστε να μπορέσει η υπόλοιπη χώρα να λειτουργήσει και να αναπτυχθεί. Τώρα εγκαταλείπουμε το πάλαι ποτέ εθνικό καύσιμο, αλλά δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε αυτές τις κοινωνίες».

Η οργάνωση διεκδίκησε τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ταμείου δίκαιης μετάβασης και έναν εθνικό σχεδιασμό για το πώς και το πού θα πάνε οι πόροι. Προτείνει επίσης να μην υπάρξει «ενεργειακή μονοκαλλιέργεια, γιατί αυτό ήταν το δύσκολο που αντιμετώπισε η περιοχή – ήταν φουλ εξαρτημένη από τη λιγνιτική βιομηχανία, με άμεσο και έμμεσο τρόπο. Οπότε θέλουμε να δημιουργηθούν άλλες δραστηριότητες, είτε στον πρωτόγενη τομέα είτε σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Και πολύ μεγάλη έμφαση δίνουμε στο τι μπορεί να κάνει η νεολαία». Προχώρησαν, μάλιστα, στη διεξαγωγή σεμιναρίων στην περιοχή προκειμένου να ακούσουν τους ίδιους τους πολίτες.

Οι ενεργειακές κοινότητες

Προτείνουν τη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων από τους πολίτες: να έχουν φωτοβολταϊκά, να καλύπτουν τις δικές τους ανάγκες και να γίνουν αυτοπαραγωγοί. «Προσπαθούμε να ενθαρρύνουμε τις ενεργειακές κοινότητες: οι πολίτες να συμμετέχουν τοπικά στην ενεργειακή μετάβαση. Ακούμε, για παράδειγμα, ότι θα γίνουν μεγάλες επενδύσεις φωτοβολταϊκών, ας πούμε στην Κοζάνη. Είναι θετικό, γιατί θέλουμε η περιοχή να συνεχίσει να έχει τον ενεργειακό της χαρακτήρα. Αλλά αυτό μόνο δεν θα βοηθήσει τους πολίτες, οι οποίοι για χρόνια έχουν συνηθίσει να έχουν αυτήν τη σύνδεση με την ενέργεια. Πρέπει να ενθαρρυνθούν να κάνουν τα δικά τους φωτοβολταϊκά συστήματα, να καλύπτουν τις ενεργειακές τους ανάγκες, που μέχρι τώρα σε μεγάλο βαθμό τις έδινε η ΔΕΗ, και να συμμετέχουν στην πράσινη μετάβαση με αυτόν τον τρόπο».

Πόσο συμμετέχουν οι πολίτες στις ενεργειακές κοινότητες; «Βλέπουμε ένα εκπληκτικό ενδιαφέρον από πολίτες και όχι μόνο στη Δυτική Μακεδονία ή στις λιγνιτικές περιοχές, αλλά σε όλη την Ελλάδα. Διπλασιάζεται κάθε χρόνο η ισχύς που μπαίνει στο δίκτυο από τέτοια έργα, αυτοπαραγωγής και ενεργειακών κοινοτήτων, και συγχρόνως έχουμε ουρά νέων αιτήσεων. Εκεί έχουμε ένα πρόβλημα, έχει κορεστεί το δίκτυο και δεν μπορεί να δεχτεί όλα αυτά τα έργα. Οπότε θέλουμε επενδύσεις σε δίκτυα, υπάρχουν πόροι και γι’ αυτό είναι κάτι που προσπαθούμε, να υπάρξουν κινητοποιήσεις αυτών των πόρων, ώστε να δημιουργηθεί ηλεκτρικός χώρος».