Τι συμβαίνει με τα δέντρα του Εθνικού Κήπου

Πέμπτη πρωί, φτάνω στην κεντρική είσοδο του Εθνικού Κήπου στη Λεωφόρο Αμαλίας. Στέκομαι για λίγο στον κόκκινο λουλουδιασμένο «διάδρομο» μπροστά από τις ουασιγκτόνιες και κατηφορίζω προς τη δεξιά πλευρά του Κήπου. Στο σημείο εκείνο βρίσκεται και η χαρακτηριστική ταμπέλα με τις πληροφορίες που ενημερώνει ότι στον χώρο υλοποιούνται έργα. Δεν πρόκειται για απλές, μικρές παρεμβάσεις, αλλά για το μεγαλύτερο έργο αποκατάστασης που έχει γίνει ποτέ από τον Δήμο Αθηναίων στον ιστορικό Κήπο της πόλης. Στο πλαίσιο της ολιστικής φροντίδας του Εθνικού Κήπου, εκλήθησαν να συνδράμουν και οι εξειδικευμένοι Iταλοί γεωπόνοι, οι οποίοι βρέθηκαν αυτές τις μέρες στην Αθήνα.

Αυτή την ώρα, οι περισσότεροι γύρω μου είναι τουρίστες με παιδιά ή χωρίς που έχουν ολοκληρώσει τη βόλτα τους με κάποιο Hop-On-Hop-Off λεωφορείο. «Είναι κλειστά κύριοι γίνονται εξειδικευμένες εργασίες στα δέντρα, κάποια από τα οποία υπερβαίνουν τον έναν αιώνα ζωής. Mπορείτε ωστόσο, να συνεχίσετε κανονικά τη βόλτα σας προς την άλλη μεριά» τους πληροφορεεί ευγενικά μια υπάλληλος του Εθνικού Κήπου, δείχνοντας τους τον δρόμο. Εκείνοι φυσικά δεν πτοούνται και συνεχίζουν το ταξίδι τους για να ανακαλύψουν τα μυστικά του Κήπου.

Με τη γεωπόνο Κατερίνα Αγοραστού και προϊσταµένη του τµήµατος Εθνικού Κήπου που τον γνωρίζει σαν την παλάμη της, τον Γιάννη Κοκάρα, διευθύνοντα Σύμβουλο και Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της εταιρείας του Δήμου Αθηναίων «Εθνικός Κήπος - Μητροπολιτικό Πράσινο ΑΕ» και τον Dr Giovanni Morelli, γεωπόνο εξειδικευμένο σε θέματα αστικής δενδροκομίας, δίνουμε το ραντεβού μας ακριβώς σε εκείνο το σημείο και ξεκινάμε τη βόλτα μας προς τα δέντρα που περιποιούνται.

Στον Εθνικό Κήπο, τον πρώτο οργανωµένο χώρο πρασίνου στην Ελλάδα, έκτασης 154 στρεµµάτων, που φιλοξενεί παραπάνω από 6,5 χιλιάδες δέντρα, τα οποία ανήκουν σε 114 διαφορετικά είδη, εφαρμόζονται για πρώτη φορά στη χώρα μας, σε αυτή την έκταση, σύγχρονες μέθοδοι αστικής δενδροκομίας και συγκεκριμένα εξειδικευμένες εργασίες κλάδευσης, ασφάλισης των δέντρων, καθώς και αξιολογήσεις  της στατικής επάρκειας σε περίπου 100 ιστορικά δέντρα. Οι τεχνικές αξιολόγησης της στατικής επάρκειας των δέντρων στην περίπτωση αυτή, έγιναν και με  τη χρήση ειδικών οργάνων, τα οποία παρέχουν επιπλέον δεδομένα σχετικά με τη φυτουγεία και την ασφάλεια. Συνολικά, στο πλαίσιο προγραμματισμένου ελέγχου συγκεκριμένων ιστορικών-μεγάλων δέντρων του Εθνικού Κήπου εφαρμόσθηκαν οι μέθοδοι pulling test, sonic tomography και drilling test.

Εθνικός Κήπος και «Τομογραφίες»

Πώς γίνονται όμως οι «τομογραφίες» στα δέντρα ώστε να επιλέγουν οι πιο κατάλληλες τεχνικές για τη φροντίδα τους; Τα ειδικά όργανα που χρησιμοποιούν για αυτό, όπως μου εξηγούν, περιλαμβάνουν μια συσκευή που λειτουργεί κάπως σαν ένας κανονικός τομογράφος. Μικροί αισθητήρες τοποθετούνται σε ίσες αποστάσεις στην περίμετρο του κορμού. Στην πορεία, με ήπια χτυπήματα οι τεχνικοί ενεργοποιούν τους αισθητήρες και καταγράφουν τον χρόνο που απαιτεί ο ήχος για να φτάσει εντός του κορμού. Έτσι, μπορούν να εντοπίσουν τους διαφορετικούς βαθμούς αποσύνθεσης και το υγιές ξύλο, ενώ μετά την αξιολόγηση, συνταγογραφείται το είδος την επέμβασης για κάθε δέντρο ξεχωριστά.  

Ο Εθνικός Κήπος είναι εξαιρετικά πλούσιος εκτιμά και ο Leonardo Christofori, ο Ιταλός δενδροκόμος και ένας από τα δύο μέλη της ομάδας αξιολόγησης: «Για κάποια από τα δέντρα, έχει επιλεγεί η διενέργεια pulling test, γιατί μας βοηθά με τον καλύτερο τρόπο να αντιληφθούμε τη συμπεριφορά του δέντρου και να προβλέψουμε μια πιθανή αστοχία του. Η τεχνική αυτή, μέτρα την αντοχή του δένδρου στην καταπόνηση που δέχεται από τον ισχυρό αέρα και τα αποτελέσματα του τεστ υποδεικνύουν το είδος της παρέμβασης που χρειάζεται να προταθεί» εξηγεί.

Οι επεμβάσεις στα δέντρα του Εθνικού Κήπου

Σε σχέση με τις επεμβάσεις στα δένδρα, σε αυτές συμπεριλαμβάνονται και μέθοδοι στήριξης με ειδικά συνθετικά συστήματα σύνδεσης, που έχουν σκοπό να αυξήσουν την ασφάλεια των δένδρων, αλλά και να περιορίσουν στο μέτρο που είναι εφικτό απρόβλεπτες αποσπάσεις βραχιόνων.

Η ομάδα αυτή, αποτελείται από πιστοποιημένους τεχνικούς κλαδεύσεων με την εξειδίκευση του tree worker (ομάδα 5 ατόμων συνολικά) όπου με τον κατάλληλο εξοπλισμό, υλικά και μέσα ατομικής προστασίας και υπό την επίβλεψη, δενδροκόμου εξειδικευμένου στη διαχείριση και φροντίδα ιστορικών δένδρων Dr Morelli, επιχειρούν τις ειδικές εργασίες που περιλαμβάνουν κλαδέματα και την ασφάλιση κλάδων, όπου απαιτείται. Με τη χρήση ανυψωτικών οχημάτων και παράλληλα την τεχνική αναρρίχησης δέντρων – σκαρφαλώνουν πάνω στον κορμό μέχρι την κορυφή και προσφέρουν απολύτως εξειδικευμένη φροντίδα στα δέντρα.

Ανεβάζουμε το απαγορευτικό και οδηγούμαστε προς το πρώτο σημείο που η ομάδα των Ιταλών ειδικών εργάζεται. Πρώτος μας σταθμός, μια μεγαλόπρεπη βελανιδιά, ένα δέντρο κυρίαρχο στη συγκεκριμένη περιοχή, με ιδιαίτερο χαρακτήρα. «Δέντρα όπως αυτή η βελανίδια είναι πολύ σημαντικά για τον Κήπο, λόγω της θέσης, της ιστορίας, της ηλικίας, του μεγέθους ή του είδους τους. Έχουν υποστεί φυσικές φθορές λόγω του χιονιού, των ανέμων και των καιρικών συνθηκών, αλλά και εξαιτίας αυστηρών κλαδεύσεων που διεξάγονταν σε προηγούμενες περιόδους του Κήπου. Οπότε είναι σημαντικό να εστιάσουμε την προσοχή μας σε αυτά. Δεν έχει νόημα να εφαρμόσουμε εξειδικευμένες εργασίες σε όλο τον πληθυσμό των δέντρων, αλλά στα πιο ιστορικά και σε αυτά που αξιολογήσαμε ότι έχουν ανάγκη αυτής της ειδικής φροντίδας» μου λέει η Κατερίνα.

«Όσον αφορά τους λόγους που μας οδήγησαν να βρούμε συνεργάτες από το εξωτερικό, έχει να κάνει και αξίζει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει ακόμη κάποιο σύστημα πιστοποίησης και κάποια ουσιαστική εκπαίδευση ατόμων στην Ελλάδα σε αυτά τα θέματα. Έχουν ξεκινήσει οι προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση και είμαι σίγουρη ότι θα δούμε να γίνονται σημαντικά βήματα τα επόμενα χρόνια» συνεχίζει για να προσθέσει στη συνέχεια ο Τζιοβάνι «Η διαδικασία ξεκινά με ένα συνολικό έλεγχο που γίνεται στο δέντρο, για να δούμε αν είναι υγιές, αν υπάρχει κάποια αντίδραση του δένδρου που πρέπει να ληφθεί υπόψιν. Πάντα προσπαθούμε να προβλέψουμε τις αντιδράσεις των δέντρων γιατί, ως ζωντανοί οργανισμοί, μεγαλώνουν συνεχώς, αλλάζουν και “υιοθετούν συνήθειες”».

Σε όλες τις επεμβάσεις στα δέντρα, οι κλάδοι που αφαιρούνται επηρεάζουν στο ελάχιστο τη φωτοσυνθετική ικανότητά τους. «Προσπαθούμε να επεμβαίνουμε με τέτοιον τρόπο ώστε στο βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο μέλλον να μη χρειάζονται επιπλέον εργασίες. Συγκεκριμένα, περιορίζοντας το εξωτερικό μέρος των κλαδιών, οδηγούμε το δέντρο να αναπτύξει νέα βλάστηση στο εσωτερικό μέρος, ώστε την επόμενη φορά να έχουμε την ευκαιρία να διαμορφώσουμε οριστικά την κόμη του, χωρίς το δέντρο να χάσει τη φωτοσυνθετική ικανότητά του. Τα δέντρα είναι πολύ ανθεκτικά, αλλά αν δεν τα διαχειριστούμε με σωστό τρόπο θα χάσουν χρόνια από τη ζωή τους και πραγματικά δεν το θέλουμε αυτό για τον Κήπο.
»Στον Κήπο έχουμε εφαρμόσει, σε κάποια σημεία και την τεχνική coronate cut, εκεί όπου έπρεπε να γίνουν τομές κλάδευσης, μεγάλης διατομής. Πρόσφατες μελέτες, σχετικά με τη συγκεκριμένη τεχνική έδειξαν ότι το δέντρο αντιδρά καλά όταν προσομοιώνουμε τη φυσική θραύση και όταν αυτή η κοπή αποικίζεται από ποικιλία μυκήτων, εντόμων και άλλα ζωντανών οργανισμών. Κύριος στόχος μας είναι να αναπτύσσονται αυτόνομα και να είναι υγιή, ασφαλή, οικολογικά πλούσια και αισθητικά όμορφα».

Επόμενος σταθμός η σοφόρα που είχε υποστεί μεγάλη φθορά εξαιτίας των περσινών χιονοπτώσεων αλλά και μια μουριά στη βόρεια πλευρά του Κήπου, για την οποία είχε αρχικά προταθεί να αφαιρεθεί από τον Κήπο λόγω του υψηλού κινδύνου πρόκλησης ατυχήματος. «Αλλάξαμε την απόφασή μας να αφαιρέσουμε μια πολύ μεγάλη, ιστορική μουριά και τελικά την κρατήσαμε στον Κήπο. Πραγματικά είναι ένα πολύ όμορφο, πλούσιο από οικολογική άποψη δέντρο για το οικοσύστημα. Και φυσικά μην ξεχνάμε το γεγονός ότι ένα ώριμο δέντρο, είναι ένα δέντρο που λειτουργεί καλύτερα περιβαλλοντικά και είναι πάντα ανεξάρτητο και ισχυρότερο από ένα καινούργιο» προσθέτει ο εξειδικευμένος γεωπόνος.

Σειρά έχει να δούμε τις εργασίες σε μια μελικοκιά στην κεντρική λίμνη. Κάπου εκεί ακούγεται και ένα «Τζιοβάνι πρόσεξε», μια και ο εξειδικευμένος γεωπόνος ρίχνεται στη «μάχη». Η πρόσβαση εδώ είναι πιο δύσκολη, και οι εργασίες γίνονται μόνο μέσω της τεχνικής με αναρρίχηση. Το δένδρο είναι πολύ μεγάλο και σπουδαίο για το συγκεκριμένο σημείο, διότι προσφέρει εξαιρετική σκιά στους επισκέπτες.

Για το συγκεκριμένο δένδρο, προβλέπεται να χρησιμοποιηθεί ένας ισχυρός ιμάντας, ώστε να αποφευχθεί μια πιθανή αποκόλληση ενός μεγάλου βραχίονα και φυσικά με τη σωστή κλάδευση, το δέντρο θα παράξει νέα βλαστάρια στο εσωτερικό του, διατηρώντας το φυσικό του σχήμα.

Το ψηφιακό δενδρολόγιο του Εθνικού Κήπου

Το 2018 ολοκληρώθηκε και το ψηφιακό δενδρολόγιο του Εθνικού Κήπου, δηλαδή κάθε δέντρο είναι καταγεγραμμένο με όλα του τα χαρακτηριστικά και με την ταυτότητά του. Καταγράφεται επίσης κάθε είδους επέμβαση ή μεταβολή συμβεί κατά τη διάρκεια του χρόνου. «Το πρώτο σημαντικό βήμα είναι ότι αυτή η καταγραφή μας βοήθησε να οργανώσουμε όλες τις εργασίες που έγιναν στον Κήπο και να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα για τη διαχείριση των δένδρων του Εθνικού Κήπου» μας ανέφερε η Κατερίνα Αγοραστού.

Σημαντική, ωστόσο, είναι και η αρωγή της εταιρείας του Δήμου Αθηναίων «Εθνικός Κήπος - Μητροπολιτικό Πράσινο ΑΕ». «Το φυτικό κεφάλαιο και ειδικά τα δέντρα του Εθνικού Κήπου, είναι ένα τεράστιο θέμα που χρειάζεται προσπάθεια και αφοσίωση. Ως εταιρεία βρισκόμαστε σε διαρκή συνεργασία με τη Διεύθυνση Πρασίνου του Εθνικού Κήπου και προσπαθούμε να βοηθάμε όσον αφορά τη χρηματοδότηση και άλλου τύπου εργασίες που αφορούν τη συντήρηση του Κήπου και των δέντρων του. Να κάνουμε τη “ζωή εύκολη” στη Διεύθυνση Πρασίνου μέχρι να αναλάβουμε ουσιαστικά τη διαχείριση του Εθνικού Κήπου ως εταιρεία που αυτό απομένει μέχρι την υπογραφή του πρωτοκόλλου παράδοσης-παραλαβής που δεν έχει γίνει. Βέβαια, πάντα σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Πρασίνου τρέχουμε και το ετήσιο πρόγραμμα εργασιών, κλαδεύσεων, συντηρήσεων. Ο Κήπος περιλαμβάνει στο 90% το φυτικό του κεφάλαιο αλλά έχει και άλλες υποχρεώσεις όπως τις υποδομές, ηλεκτρομηχανολογικά, επιφανειακό και υπόγειο δίκτυο άρδευσης, φύλαξη, καθαριότητα κ.ά. Φιλοδοξία μας επίσης είναι η ιστοσελίδα μας να αποτελέσει ένα πραγματικό κόμβο πληροφόρησης για τον κόσμο, να ενημερώνεται για το πότε μπορεί να έρχεται, τι εργασίες γίνονται στον Κήπο, αν υπάρχει κάποια εκδήλωση. Σταδιακά και πιλοτικά γίνεται μια προσπάθεια που βρίσκεται σε εξέλιξη. Η εταιρεία μας κάποια στιγμή θα έχει και τη διαχείριση του Φιλοπάππου. Προσπαθούμε πάντα να δημιουργήσουμε μαζί την επόμενη μέρα, να δουλεύουμε για την ομαλή μετάβαση» επισημαίνει ο κος Κοκάρας, Διευθύνων Σύμβουλος και Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου.

Συνεχίζουμε τη βόλτα μας και τη συζήτησή μας με το Τζιοβάνι: «Τα δέντρα συνεχίζουν να αναπτύσσονται, να προσαρμόζονται, να γερνούν, αλλά το να γερνάς ως δέντρο δεν είναι όπως όταν είσαι ζώο ή άνθρωπος». Ρωτάω πότε θα φανούν τα αποτελέσματά τους, με τον Τζιοβάνι να απαντά:«Αυτό εξαρτάται από το ίδιο το δέντρο. Εξαρτάται και από τις τεχνικές. Κάποιες παίρνουν περισσότερο ή λιγότερο χρόνο να αποδώσουν. Γενικά η ανάπτυξη των δέντρων είναι μια διαδικασία που απαιτεί αφοσίωση και επιμονή στη διαδικασία, να παρατηρείς με λεπτομέρεια και να κανείς επίσης λεπτομερείς εργασίες που βοηθούν την ανάπτυξη του δέντρου. Η τεχνολογία μάς βοηθά να προβλέψουμε τις πιθανές αντιδράσεις του δένδρου. Για να μπορέσουμε να επεκτείνουμε τη διάρκεια ζωής ενός δέντρου πρέπει να επενδύσουμε σε αυτό».

Λίγο πριν αποχωρήσω σταματάμε και στο αγαπημένο μου spot. Ο Εθνικός Κήπος φιλοξενεί εκτός από 82 είδη θάμνων, 27 είδη αναρριχητικών και ακόμα 83 άλλα είδη φυτών, ζώα όπως πάπιες, χήνες, χελώνες, σκίουρους, κουνέλια, παπαγάλους, τσαλαπετεινούς, περιστέρια, παγόνια, βατράχια, κρι-κρι στον περιφραγμένο χώρο και ψάρια. Στη λίμνη, λοιπόν, βρισκόταν και η μασκότ του Εθνικού Κήπου, η μοσχόπαπια Γιώργης που της αρέσει να κάθεται στη γέφυρα και να απολαμβάνει τον θαυμασμό των ανθρώπων, αλλά και ο κύριος Χάρης να τον περιτριγυρίζει. Ένα ζευγάρι ηλικιωμένων κρατημένοι χέρι χέρι είχαν σταθεί και απολάμβαναν το θέαμα, μαμάδες με χαρούμενα μωρά απολάμβαναν τη βόλτα και τη στάση τους, ενώ μια κοπέλα φωτογράφιζε τις πάπιες αποτυπώνοντας τη στιγμή.