Βιοποικιλότητα: Δεν φταίει μόνο το «θερμοκήπιο»

Η Κλιματική Αλλαγή αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για τον πλανήτη, υποσκελίζοντας όλες τις άλλες οικολογικές κρίσεις, αλλά και την ίδια την επιβίωση των ειδών. Μήπως όμως παραλείπουμε κάποιες άλλες παραμέτρους, επίσης καίριας σημασίας, για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος;

Η Σύνοδος για το Κλίμα της COP27 στο Σαρμ Αλ Σιχ της Αιγύπτου τον Νοέμβριο έλαβε ευρύτατη δημοσιότητα με εκατοντάδες δημοσιογράφους επιτόπου και χιλιάδες άρθρα, αναλύσεις και αναρτήσεις, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το συνέδριο. Συγκριτικά, όμως, η 15η Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για τη Βιοποικιλότητα που πραγματοποιήθηκε στο Μόντρεαλ (7-19 Δεκεμβρίου 2022) καλύφθηκε ελάχιστα από τα διεθνή ΜΜΕ. Αυτή η διαφορά εξηγείται ίσως με βάση τα όσα είχαν συμφωνηθεί στην προηγούμενη σύνοδο για το κλίμα στο Παρίσι το 2015: ότι η από-ανθρακοποίηση πρέπει να αποτελεί τον πρώτιστο περιβαλλοντικό στόχο, πέρα και πάνω από οποιονδήποτε άλλο, και ότι μπορεί να λύσει -ή να απαλύνει- πολλά άλλα προβλήματα, από τη εξαφάνιση των ειδών έως την ατμοσφαιρική ρύπανση και τις παγκόσμιες ανισότητες.

Τον ορατό κίνδυνο επισημαίνει σε άρθρο του στους New York Times ο David Wallace-Wells. Πρέπει να παραδεχθούμε λέει, ότι χτίζοντας συμμαχίες με δυνάμεις που ασπάζονται την τεχνολογία, την ανάπτυξη ή και τον «οικο-μοντερνισμό», το κίνημα για την κλιματική αλλαγή αποκτά πρόσθετα πλεονεκτήματα. Είναι επίσης ενθαρρυντικό το ότι οι περιβαλλοντιστές προτάσσουν πλέον λιγότερο την προστασία της Φύσης ως αυτοσκοπό και επενδύουν περισσότερο στις προσπάθειες περιορισμού της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη προς όφελος της ανθρώπινης ανάπτυξης.

Η στάση αυτή ευνοεί τον αγώνα για το κλίμα, δημιουργώντας την ελπίδα ότι η από-ανθρακοποίηση, αν και κινείται ακόμα με αργούς ρυθμούς, μπορεί να προχωρήσει γρήγορα ώστε τουλάχιστον να αποφύγουμε το χειρότερο σενάριο για την άνοδο της θερμοκρασίας. Παράλληλα, αλλάζουν οι αρχές που γέννησαν τα περιβαλλοντικά κινήματα πριν από 50 χρόνια. Η λέξη «Κλίμα» έχει εκτοπίσει τη λέξη «Φύση» από το επίκεντρο, φανερώνοντας ότι οι δύο έννοιες σχετίζονται αλλά είναι ανεξάρτητες.

Εδώ ακριβώς κρύβεται το πρόβλημα, αν δούμε τα πράγματα από μια άλλη προοπτική. Σύμφωνα με τον Κρίστοφερ Κέτσαμ σε πρόσφατο άρθρο του στο The Intercept, «Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγή δεν θα σώσει τον πλανήτη». Κι αυτό γιατί η υπερθέρμανση είναι ένα μόνο από τα πολλά που καταστρέφουν τη βιοποικιλότητα. Στο ίδιο μήκος κύματος, μια ομάδα βιολόγων, σε σχόλιό τους που δημοσιεύτηκε στο Conservation Letters, χαρακτήρισε την κλιματική αλλαγή «μυωπικό φακό» μέσω του οποίου μπορεί κανείς να δει την περιβαλλοντική υποβάθμιση. «Έχει μεν τη σημασία της, αλλά αποπροσανατολίζει από τις πραγματικές απειλές: την καταστροφή των οικοτόπων και την υπερεκμετάλλευση».

Είναι δύσκολο να συλλάβουμε την έκταση της καταστροφής. Σύμφωνα με την έκθεση Living Planet Report της WWF, που εξετάζει μελέτες επάνω σε 32.000 είδη πανίδας σε όλο τον κόσμο, οι πληθυσμοί των σπονδυλωτών έχουν μειωθεί 69% κατά μέσο από το 1970 και μετά, ενώ σε περιοχές όπως η Λατινική Αμερική και η Καραϊβική έχουν συρρικνωθεί κατά 94%. Η μείωση των ειδών που ζουν σε γλυκά νερά ποταμών και λιμνών υπολογίζεται σε 83%.

Ένα εκατομμύριο ζώα και φυτά βρίσκονται αντιμέτωπα με τον κίνδυνο της εξαφάνισης, σύμφωνα με την Διακυβερνητική Πλατφόρμα Επιστήμης και Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα και τα Οικοσυστήματα IPBES, αριθμός που μεταφράζεται σε περίπου 13% όλων των ειδών της ορνιθοπανίδας, 25% των θηλαστικών και 31% των καρχαριοειδών και σαλαχιών. Αντίστοιχα, οι πληθυσμοί των εντόμων έχουν μειωθεί πάνω από το μισό μετά το 1970. Ήδη, το 62% της παγκόσμιας βιομάζας θηλαστικών στον πλανήτη είναι εκτρεφόμενα ζώα, δηλαδή συνολικά οι άνθρωποι και η τροφή τους αντιπροσωπεύουν 96% του αριθμού των θηλαστικών πάνω στη Γη.

Η IPBES υπολογίζει ότι τα τρία τέταρτα του συνόλου των εδαφών και τα δύο τρίτα του θαλάσσιου περιβάλλοντος έχουν υποβαθμιστεί εξαιτίας ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Και παρόλο που εκείνοι που αμφισβητούν την κλιματική αλλαγή υποστηρίζουν ότι η υπερθέρμανση κάνει τον πλανήτη πιο «πράσινο», γιατί το διοξείδιο του άνθρακα είναι τροφή για τα φυτά, νέα μελέτη αποκαλύπτει ακριβώς το αντίθετο.

Ασφαλώς τα πράγματα θα χειροτερέψουν πριν βελτιωθούν, αναγνωρίζει ο David Wallace-Wells. Οι ανάγκες της ενεργειακής μετάβασης, αλλά και του ενός δισεκατομμυρίων φτωχότερων του πλανήτη είναι σημαντικές. Υπάρχουν κάποιες πρώτες ενδείξεις για αποσύνδεση της ανάπτυξης από τον άνθρακα και από την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, αλλά με πενιχρό αποτέλεσμα έως τώρα. Αντιστοίχως, υπάρχουν σημάδια προόδου στο επίπεδο της προστασίας των ειδών, αλλά όπως παραδέχθηκαν οι σύνεδροι στο Μόντρεαλ, μια 12ετία μετά την υιοθέτηση χαμηλών στόχων για τη βιοποικιλότητα ως το 2020 κανένας δεν έχει επιτευχθεί.

Η Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα είναι ένα ατελές πρωτόκολλο που έχει συσπειρώσει τις κυβερνήσεις στον στόχο της απο-ανθρακοποίησης. Ήταν σημαντική γιατί συνέβαλε επιπλέον σε μια αλλαγή νοοτροπίας: στη διάδοση της διαπίστωσης ότι η κλιματική κρίση απειλεί τους ανθρώπους και την ανθρώπινη κοινωνία, όχι μόνο τα ζώα και τα οικοσυστήματα. Μια αντίστοιχη μεταστροφή δεν φαίνεται να υπάρχει απέναντι στη βιοποικιλότητα. Ακόμη και οι πιο φιλόδοξες προτάσεις – όπως για τη διατήρηση του 30% της επιφάνειας του πλανήτη, ή την προστασία του Αμαζονίου από περαιτέρω αποψίλωση των δασών – βλέπουν το μέλλον κρατώντας ίσες αποστάσεις τόσο από την ομαλοποίηση όσο και από την ενεργό προστασία.

Σε μια γενιά από τώρα, μπορεί κάλλιστα να κοιτάξουμε γύρω μας αυτόν τον απογυμνωμένο κόσμο και να συμπεράνουμε ευγενικά ότι «όλα είναι καλά». Αλλά θα εξακολουθήσουμε να θαυμάζουμε και να απορούμε πώς ο πλανήτης ήταν τόσο γεμάτος ζωή το 2023!

Δείτε περισσότερα άρθρα σχετικά με την κλιματική αλλαγή στο www.clima21.gr