Η Κυκλική οικονομία και το νέο κυβερνητικό σχέδιο για τα Απορρίμματα

Οι επιδόσεις της Ελλάδας στη διαχείριση των απορριμμάτων την κατέτασσαν, τον Ιούλιο του 2019,  στη 2η χειρότερη θέση στην ΕΕ ως προς τους δείκτες ανακύκλωσης και ταφής -μόνο το 20% των απορριμμάτων πήγαινε για ανακύκλωση και το 80% για ταφή(!) έναντι 77,5% και 22,5% αντίστοιχα που είναι ο ευρωπαϊκός μέσος όρος. Ταυτόχρονα τα περιβαλλοντικά πρόστιμα που καλούμαστε να καταβάλλουμε για τις πολυετείς παραβιάσεις των κοινοτικών κανόνων επιβαρύνουν με δεκάδες εκατομμύρια ευρώ τους φορολογούμενους αλλά δεν φαίνεται να μας έχουν απασχολήσει σοβαρά.  

Σχέδιο για την Διαχείριση των αποβλήτων και μάλιστα φιλόδοξο, υπήρχε από τον Δεκέμβριο του 2015 -η σύνταξή του άλλωστε ήταν ευρωπαϊκή υποχρέωση της χώρας. Ωστόσο, η προηγούμενη κυβέρνηση παρότι «της αριστεράς και της οικολογίας» όπως αυτοδιαφημιζόταν, δεν προχώρησε στην υλοποίησή του ή το έκανε αποσπασματικά και με μεγάλη καθυστέρηση: ο νόμος για χωριστή συλλογή και ανακύκλωση των απορριμμάτων εκδόθηκε το 2017, ενώ άλλες πρόνοιες του Σχεδίου έμειναν στα χαρτιά. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπόρεσε να απαγκιστρωθεί από το «σύνδρομο της Κερατέας», με αποτέλεσμα αφενός να παραταθεί το επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία αίσχος των χωματερών και της ανεξέλεγκτης διάθεσης των αποβλήτων, αφετέρου να χαθούν πολύτιμοι οικονομικοί πόροι που προσφέρουν η επαναχρησιμοποίηση, η ανακύκλωση και η ανάκτηση τους. Υπολογίζεται ότι η αξία των ανακυκλώσιμων υλικών στην Ελλάδα ανέρχεται σε €200 εκατ, εκ των οποίων τα €150 εκατ. χάνονται λόγω κακής διαχείρισης και μόλις τα €50 εκατ. επιστρέφουν στην πραγματική οικονομία.

Κάπου εδώ μπαίνει στην εικόνα και η λεγόμενη «κυκλική οικονομία». Ένα νέο οικονομικό μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης που όχι μόνο περιορίζει τα απόβλητα αλλά τα αξιοποιεί για την παραγωγή πλούτου με το ελάχιστο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.  Εστιάζει στη μείωση της σπατάλης των πόρων που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία και δίνει έμφαση στην αξιοποίηση ανανεώσιμων πόρων, φυτικών και ζωικών υποπροϊόντων και βιοαποικοδομήσιμων υλικών, στην ανάκτηση και την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων, αλλά και στην παραγωγή ενέργειας από τα απόβλητα παραγωγικών διαδικασιών. Στη διατήρηση ενός προϊόντος σε καλή λειτουργική κατάσταση για μακρύ χρονικό διάστημα, στη χρησιμοποίηση προϊόντων για την παροχή υπηρεσιών σε πολλαπλούς χρήστες (sharing economy) και στη χρήση της υπηρεσίας που προσφέρει ένα προϊόν και όχι στην κατοχή αυτού του ίδιου του προϊόντος. 

Είναι μία διεθνής τάση που σε μία χώρα όπως η Ελλάδα, μπορεί να ενισχύσει το παραγωγικό της μοντέλο, να γεννήσει πολλές νέες θέσεις εργασίας, να τονώσει την γεωργία, να αναβαθμίσει το τουριστικό προϊόν αποκαθιστώντας το φυσικό τοπίο, προσπορίζοντας ευημερία στις τοπικές κοινωνίες.

Δυστυχώς, ο χαμένος χρόνος δεν ξανακερδίζεται, αλλά κάθε μέρα είναι μια κρίσιμη μέρα αν σκεφτούμε τους τόνους των παραγόμενων αποβλήτων -ακόμη και τοξικών- που καταλήγουν στις ελληνικές χωματερές αλλά και στις ελληνικές θάλασσες. Γι αυτό και το Υπουργείο Περιβάλλοντος κινεί 6 μήνες νωρίτερα, τη διαδικασία αναθεώρησης του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων που εγκρίθηκε στο πρόσφατο απο το υπουργικό συμβούλιο και τίθεται από την προσεχή Δευτέρα σε δημόσια διαβούλευση ώστε να ψηφιστεί από τη Βουλή μέχρι το τέλος Ιουλίου.

Σε τι καινοτομεί ο νέος εθνικός σχεδιασμός για τα απορρίμματα; Πρωτίστως θέτει εμπροσθοβαρή στόχο μείωσης της υγειονομικής ταφής των Αστικών Στερεών Αποβλήτων σε ποσοστό μικρότερο του 10% το έτος 2030, πέντε χρόνια νωρίτερα δηλαδή από τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις (10% το 2035).

Η επίτευξη αυτού του όντως φιλόδοξου στόχου θα πραγματοποιηθεί με πρόληψη στη δημιουργία αποβλήτων-παρεμβάσεις στην πηγή, με την ενίσχυση των ποσοστών ανακύκλωσης και αξιοποίηση τους με τις πιο πρόσφατες τεχνικές. 

Κρίσιμη είναι η ένταση των προσπαθειών όλων στην ανακύκλωση, ώστε σε πρώτη φάση να επιτευχθεί η  ξεχωριστή συλλογή στα 4 βασικά ρεύματα  -χαρτί, γυαλί, πλαστικό, μέταλλο- προκειμένου τα υλικά να είναι αξιοποιήσιμα, ενώ όλοι προσβλέπουμε σε μία Ελλάδα πρωτοπόρο στην υιοθέτηση περισσότερων ρευμάτων σε δεύτερη φάση, σύμφωνα με την νεότερη οδηγία της Ε.Ε. 

Στους βασικούς στόχους του σχεδίου είναι και η διακριτή διαχείριση των βιοαποβλήτων από το τέλος του 2022 -ένα χρόνο νωρίτερα από την κοινοτική οδηγία, τα οποία εάν τα εκμεταλλευτούμε μπορούν να παράγουν πλούτο. Επιπλέον το σχέδιο προκρίνει τη μέγιστη αύξηση της ανάκτησης και αξιοποίησης των Βιομηχανικών Μη Επικίνδυνων Αποβλήτων ως δευτερογενών πρώτων υλών ή/και εναλλακτικών καυσίμων. 

Προτείνει δράσεις για την ορθή και ολοκληρωμένη αξιοποίηση των γεωργοκτηνοτροφικών αποβλήτων της χώρας  που η διαχείρισή τους έως σήμερα, γίνεται κατά κανόνα με απλή καύση στον τόπο παραγωγής. Ακόμη, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ανάληψη των ευθυνών που αναλογεί στους παραγωγούς αποβλήτων και προνοεί για τη δημιουργία νέων συστημάτων διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού για απόβλητα όπως έπιπλα, στρώματα, απόβλητα θερμοκηπίων, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, απόβλητα συσκευασιών φυτοφαρμάκων γεωργίας και λοιπά. 

Πώς θα υλοποιηθεί; Με το μοντέλο της συνεργασίας δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (Σδιτ) σε όλα τα επίπεδα διαχείρισης των αποβλήτων (συλλογή, διαλογή, επεξεργασία κ.α.) εφόσον η συνεργασία αυτή επιτυγχάνει ικανοποιητικό λόγο ποιότητας-κόστους παροχής υπηρεσιών, προς όφελος των πολιτών και του περιβάλλοντος. Υιοθετούνται οι καλές ευρωπαϊκές πρακτικές στα πλαίσια της κυκλικής οικονομίας, για την ενεργειακή αξιοποίηση των αποβλήτων και για την εναλλακτική αξιοποίηση των υπολειμμάτων, στοχεύοντας στη μείωση της ταφής των αποβλήτων.

Πράγματι, ο πήχης έχει μπει ψηλά, στα επίπεδα των στόχων της ΕΕ ως κίνητρο για τη χώρα προκειμένου να καλύψουμε κατά το δυνατόν περισσότερο το «χάσμα» που μας χωρίζει από τους εταίρους μας. Είναι πολιτική επιλογή της κυβέρνησης και προσωπική δέσμευση του Κυριάκου Μητσοτάκη. 

Το νέο Σχέδιο αποτελεί μέρος της εθνικής στρατηγικής για την στροφή στην πράσινη οικονομία, που -πριν καν συμπληρωθεί ένας χρόνος διακυβέρνησης- δρομολογούνται συστηματικά οι επιμέρους δράσεις της: απολιγνιτοποίηση, στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, προώθηση της ηλεκτροκίνησης, νομοθετικό πλαίσιο διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων, κατάργηση των πλαστικών μιας χρήσης από το 2021 και τώρα ολοκληρωμένη διαχείριση αποβλήτων.

Και πάνω απ’ όλα η δέσμευση του Πρωθυπουργού και της κυβέρνησης ότι η προσπάθεια ανταπόκρισης στις συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις προστασίας του περιβάλλοντος και αξιοποίησης των πόρων θα είναι συνεχής και χωρίς εκπτώσεις.

Υπάρχει ένας κόσμος ευκαιριών τις οποίες μπορούμε να αδράξουμε.

«Πάντα φαίνεται αδύνατο μέχρι να γίνει».