Σύμφωνα με μια έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η Αθήνα βρίσκεται ανάμεσα στις τρεις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες με φαινόμενα γκετοποϊησης σε περιοχές του κέντρου της. Αυτό βέβαια δεν χρειάζεται να μας το πει καμία έρευνα αφού όλοι οι κάτοικοι της Αθήνας το βιώνουμε στην καθημερινότητα μας. Το Γεράνι – είναι η περιοχή που περικλείεται από την πλατεία Ομονοίας και τις οδούς Αθηνάς, Ευριπίδου, Γερανίου, Επίκουρου και Πειραιώς- αποτυπώνει τα σημάδια της γκετοποϊησης και της εξαθλίωσης του κέντρου της Αθήνας σε όλα τα επίπεδα. Πως έφτασε όμως μια περιοχή που παραδοσιακά συγκέντρωνε δραστηριότητες εμπορικές, υπηρεσίες, δικηγορικά γραφεία, τυπογραφεία, γραφεία εφημερίδων και περιοδικών ξενοδοχεία και κατοικίες σ’ αυτή την παρακμή; Πως μπορεί η περιοχή αυτή να ακμάσει ξανά και να επιστρέψει η κατοικία; Σε αυτά τα ερωτήματα απαντά η μελέτη που ανέθεσε το Υπουργείο Περιβάλλοντος στην SARCHA (School of ARCHitecture 4All) μια μη κερδοσκοπική επιστημονική ομάδα.
Στην έρευνα η πόλη εξετάζεται ως δεξαμενή ανθρώπινων, φυσικών και υλικών πόρων. Καταγράφονται οι διάφορες εθνότητες, οι ευάλωτες ομάδες που κατοικούν στην περιοχή και οι δραστηριότητες τους νόμιμες και παράνομες. Καταγράφεται το κτηριακό απόθεμα της περιοχής και οι χρήσεις που αυτό έχει καθώς επίσης και οι άκτιστοι δημόσιοι χώροι. Τέλος καταγράφεται το μικροκλίμα, οι συνθήκες του φυσικού αερισμού και ηλιασμού και οι οσμές. Όλες οι συνθήκες δηλαδή που υποδηλώνουν το επίπεδο της δημόσιας υγιεινής. Τα δεδομένα αυτά μετατρέπονται σε χάρτες που απεικονίζουν την κατάσταση και θα αποτελέσουν το εργαλείο για την διατύπωση προτάσεων άμεσα εφαρμόσιμων. Επιπλέον μέσω της ιστοσελίδας http://www.sarcha-architecture.blogspot.com θα υπάρχει η δυνατότητα σχολιασμού, διατύπωσης απόψεων ακόμα και προτάσεις παρέμβασης σε αρχιτεκτονικά σχέδια από τους πολίτες που διαβιούν στην περιοχή με στόχο την επίλυση των προβλημάτων του κέντρου.
Όταν οι πόλεις αποτυγχάνουν
Το πρόβλημα του κέντρου δεν είναι αποτέλεσμα ξαφνικής κατάληψης από τους αλλοδαπούς. Είναι αποτέλεσμα σταδιακής εγκατάλειψης από τους ίδιους τους κατοίκους που αναζητούσαν ένα καλύτερο αύριο στην περιφέρεια πολλές φορές με την προτροπή της ίδιας της πολιτείας. Το κενό της αποχώρησης των κατοίκων δεν μπορεί να γεμίσει μόνο με ιστορία και ψυχαγωγία. Έτσι έλκει αναπόφευκτα όλες τις παράνομες δραστηριότητες και διαμορφώνεται η σημερινή κατάσταση.
Και παρότι η περιοχή έχει κατακλυστεί από άστεγους, μετανάστες, ναρκομανείς και πόρνες, οι Έλληνες εξακολουθούν να αποτελούν την μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα επαγγελματιών που επιθυμεί να παραμείνει στο κέντρο, αν και η εμπορική δραστηριότητα έχει συνεχώς φθίνουσα πορεία. Η δεύτερη σε μέγεθος πληθυσμιακή ομάδα είναι οι Κινέζοι που με συνεχή ζήτηση καταστημάτων ανεβάζουν τις τιμές των ενοικίων στην περιοχή. Τρίτη πληθυσμιακά ομάδα είναι οι Πακιστανοί με εδραιωμένη εμπορική δραστηριότητα. Η απουσία ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους έχει δημιουργήσει μια αναντιστοιχία ανάμεσα στο «φαίνεσθαι» και στο «συμβαίνειν». Στο δρόμο κτήρια που φαίνονται κλειστά φιλοξενούν παράνομες δραστηριότητες και παράνομο εμπόριο. Κτήρια γραφείων που φαίνονται εγκαταλειμμένα μετατρέπονται σε υπνωτήρια παράνομων μεταναστών και σε αποθήκες παράνομων κινέζικών προϊόντων που διακινούν στο δρόμο Αφρικανοί. Στις ταράτσες των κτηρίων οι παράνομες αυτοσχέδιες κατασκευές δημιουργούν μια απέραντη παραγκούπολη, ενώ οι επιδοτημένες «πράσινες στέγες» των δημόσιων κτηρίων ξεραίνονται από την αδιαφορία των υπευθύνων.
Εδώ η έρευνα εστιάζει στην «από κοινού δράση» ως πλαίσιο επίλυσης των προβλημάτων. Για να επιτευχθεί όμως αυτό χρειάζεται επικοινωνία μεταξύ των φορέων, μεταξύ πολιτείας και πολιτών και των πολιτών μεταξύ τους. Ίσως είναι το πιο δύσκολο κεφάλαιο που πρέπει να επιλυθεί για να επιτευχθεί η αναβάθμιση του κέντρου. Όταν την κρατική πρόνοια αντικαθιστά η αλληλεγγύη ενέχεται ο κίνδυνος της επιστροφής στη φυλή όπου οι άνθρωποι νιώθουν ασφαλείς. Έτσι αποκόπτεται κάθε είδος επικοινωνίας με το κοινωνικό σύνολο. Επίσης το ιδιοκτησιακό καθεστώς στο Γεράνι παρουσιάζει ένα εντυπωσιακό κατακερματισμό. Υπάρχουν οικοδομικά τετράγωνα με περισσότερους από 500 ιδιοκτήτες, παράγοντας αποθαρρυντικός για κάθε προσπάθεια επέμβασης που να απαιτεί συνεννόηση των ιδιοκτητών μεταξύ τους.
Το πρόβλημα στο κέντρο της Αθήνας είναι σίγουρα δύσκολο αλλά όχι άλυτο. Σίγουρα έχει να κάνει με οικονομικούς πόρους και βρισκόμαστε σε οικονομική κρίση. Παρ’ όλα αυτά όταν αναζητάς λύσεις τις βρίσκεις.
