Πότε πρέπει να σταματήσουμε την ψυχοθεραπεία;

Ο Richard A. Friedman, καθηγητής κλινικής ψυχιατρικής και διευθυντής της Ψυχοφαρμακολογικής Κλινικής στο Weill Cornell Medical College, έχει γράψει για την ψυχική υγεία και τη νευροεπιστήμη σε μέσα όπως το The Atlantic, The New York Times και The New England Journal of Medicine. Πρόσφατα έγραψε ένα άρθρο στο The Atlantic όπου μιλάει για την πολυετή ψυχοθεραπεία και για το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή είναι πολλοί οι άνθρωποι οι οποίοι θα μπορούσαν να την σταματήσουν.

Ξεκινά μιλώντας για έναν νέο ασθενή που είχε πριν 4 χρόνια και ο οποίος ξεκίνησε να τον βλέπει επειδή αισθανόταν «κολλημένος». Βρισκόταν σε θεραπεία τα τελευταία 15 χρόνια, παρά το γεγονός ότι η κατάθλιψη και το άγχος που τον ώθησαν για πρώτη φορά να αναζητήσει βοήθεια είχαν προ πολλού σχεδόν εξαλειφθεί. Αντί να ασχοληθεί με προβλήματα που σχετίζονται με τα συμπτώματά του, αυτός και ο ψυχοθεραπευτής του μιλούσαν από ένα σημείο και μετά για τις διακοπές του, την ανακαίνιση του σπιτιού του και τα προβλήματα στο γραφείο. Ο θεραπευτής του είχε γίνει, ουσιαστικά, ένας ακριβός και ιδιαίτερα υποστηρικτικός φίλος. Κι όμως, όταν τον ρώτησε αν σκέφτεται να σταματήσει τη θεραπεία, έγινε διστακτικός, ακόμη και ανήσυχος. «Είναι απλά ενσωματωμένο στη ζωή μου», του είπε.

Μεταξύ των ανθρώπων που μπορούν να το αντέξουν οικονομικά, η τακτική ψυχοθεραπεία αντιμετωπίζεται συχνά ως ένα ισόβιο project, όπως η άσκηση ή η επίσκεψη στον οδοντίατρο. Μελέτες υποδεικνύουν ότι οι περισσότεροι πελάτες θεραπείας μπορούν να μετρήσουν τις θεραπείες τους σε μήνες αντί για χρόνια, αλλά ένα αξιοσημείωτο μέρος τωρινών και πρώην ασθενών θεωρούν και αναμένουν ότι η θεραπεία θα διαρκέσει επ' αόριστον. Τόσο οι θεραπευτές και οι πελάτες, όπως επίσης και οι διασημότητες και τα μέσα ενημέρωσης, υποστηρίζουν την ιδέα του να πηγαίνεις για θεραπεία για εκτεταμένα χρονικά διαστήματα ή ακόμα και όταν αισθάνεσαι καλά. Αυτό είναι κάτι που και ο ίδιος ο Friedman έχει δει με φίλους που είναι ουσιαστικά υγιείς και πιστεύουν ότι η ύπαρξη ενός θεραπευτή είναι κάπως σαν να έχεις έναν προσωπικό γυμναστή. Το πρόβλημα, κατά την άποψή του, είναι ότι μερικές από τις πιο συχνά αναζητούμενες μορφές ψυχοθεραπείας απλά δεν έχουν σχεδιαστεί για μακροχρόνια χρήση.

Η ψυχοθεραπεία υφίσταται σε πολλές μορφές, αλλά όλες μοιράζονται έναν κοινό στόχο: να σταματήσετε τελικά τη θεραπεία επειδή αισθάνεστε και λειτουργείτε αρκετά καλά ώστε να ευδοκιμήσετε μόνοι σας. Η διακοπή δεν χρειάζεται καν να είναι μόνιμη. Εάν κάνετε ψυχοθεραπεία για μεγάλο χρονικό διάστημα και δεν είστε πλέον σε οξεία δυσφορία και έχετε λίγα συμπτώματα που σας ενοχλούν, σκεφτείτε να κάνετε ένα διάλειμμα, προτείνει ο Friedman, και ισχυρίζεται ότι μπορεί να εκπλαγείτε ευχάριστα από το πόσα θα μάθετε για τον εαυτό σας.

Η θεραπεία, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα, μπορεί να αλλάξει τη ζωή μας. Η βραχυπρόθεσμη θεραπεία τείνει να επικεντρώνεται σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα, όπως η καταθλιπτική διάθεση ή το κοινωνικό άγχος. Στη Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (cognitive behavioral therapy), που χρησιμοποιείται συνήθως για καταθλιπτικές και αγχώδεις διαταραχές, ένας κλινικός ιατρός βοηθά τον πελάτη να ανακουφίσει τα αρνητικά συναισθήματα διορθώνοντας τις παραμορφωμένες πεποιθήσεις που έχει για τον εαυτό του. Στη Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (dialectical behavior therapy), που χρησιμοποιείται συνήθως για τη θεραπεία της οριακής διαταραχής προσωπικότητας (borderline personality disorder), οι ασθενείς μαθαίνουν δεξιότητες διαχείρισης ισχυρών συναισθημάτων, κάτι που βοηθά στη βελτίωση της διάθεσης και των σχέσεών τους. Και οι δύο θεραπείες συνήθως διαρκούν λιγότερο από ένα χρόνο. Αν αρχίσετε να «σκουριάζετε» ή να αισθάνεστε ιδιαίτερα προβληματισμένοι από αυτά που συμβαίνουν στη ζωή σας, απλά επιστρέφετε για μια άλλη σύντομη περίοδο. Ο τερματισμός είναι αναμενόμενος και φυσιολογικός.

Ορισμένοι τύποι θεραπείας, όπως η ψυχοδυναμική θεραπεία και η ψυχανάλυση, έχουν σχεδιαστεί να διαρκούν για αρκετά χρόνια — αλλά όχι για πάντα. Ο κύριος στόχος αυτών των θεραπειών είναι πολύ πιο φιλόδοξος από μια «απλή» ανακούφιση συμπτωμάτων: στοχεύουν να αποκαλύψουν τις ασυνείδητες αιτίες για τις οποίες κάποιος υποφέρει και να αλλάξουν τον θεμελιώδη χαρακτήρα του ασθενή. Τουλάχιστον μια αξιοσημείωτη μελέτη έχει διαπιστώσει ότι η μακροχρόνια θεραπεία είναι τόσο πολύ αποτελεσματική όσο και ανώτερη από τη συνοπτική θεραπεία για άτομα που έχουν διαγνωστεί με κλινικά σημαντική ψυχιατρική ασθένεια. Άλλες μελέτες έχουν δείξει λιγότερο πειστικά στοιχεία για τη μακροχρόνια θεραπεία. Και είναι λίγες οι μελέτες που συγκρίνουν τη σύντομη και μακροχρόνια θεραπεία για ασθενείς με ηπιότερα συμπτώματα.

Στην πραγματικότητα, υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι η θεραπεία ομιλίας (talk therapy) στην απουσία οξέων συμπτωμάτων μπορεί μερικές φορές είναι βλαβερή. Ο Friedman λέει ότι η υπερβολική εστίαση στον εαυτό μας -που διευκολύνεται εύκολα σε ένα περιβάλλον στο οποίο πληρώνουμε κυριολεκτικά για να μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας- μπορεί να αυξήσει το άγχος μας, ειδικά όταν υποκαθιστά απτές ενέργειες. Εάν τα νευρωτικά ή καταθλιπτικά συμπτώματά μας είναι σχετικά ήπια (που σημαίνει ότι δεν επηρεάζουν πραγματικά την καθημερινή μας λειτουργία), μπορεί να είναι πιο ωφέλιμο για εμάς να αφιερώνουμε λιγότερο χρόνο στο γραφείο ενός θεραπευτή και περισσότερο χρόνο για να συνδεθούμε με φίλους, να κάνουμε ένα χόμπι ή να εργαστούμε εθελοντικά.

«Οι θεραπευτές εκπαιδεύονται να χρησιμοποιούν τα εργαλεία που έχουν μάθει για ορισμένους τύπους προβλημάτων και πολλές από τις μικρολεπτομέρειες της καθημερινής ζωής που προκαλούν άγχος δεν περιλαμβάνονται σε αυτά. Για παράδειγμα, αν αναφέρετε στον θεραπευτή σας ότι αντιμετωπίζετε προβλήματα αποτελεσματικότητας στην εργασία, μπορεί να αποφασίσει να σας διδάξει μια τεχνική μείωσης του στρες, αλλά οι συνάδελφοί σας ή το αφεντικό σας μπορεί να παρέχουν πιο συγκεκριμένες στρατηγικές για τη βελτίωση της απόδοσής σας.»

Η έναρξη της θεραπείας  ξεκάθαρα ένα προνόμιο. Η θεραπεία δεν καλύπτεται από πολλά ασφαλιστικά προγράμματα (στις ΗΠΑ) και ένας πολύ μεγάλος αριθμός ατόμων που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από αυτήν δεν μπορούν να το αντέξουν οικονομικά για οποιαδήποτε διάρκεια. Μόνο το 47% των Αμερικανών με κάποιου είδους ψυχιατρική ασθένεια έλαβε οποιαδήποτε μορφή θεραπείας το 2021. Στην πραγματικότητα, οι ομοσπονδιακές εκτιμήσεις υποδηλώνουν ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι χιλιάδες λιγότεροι απ΄ότι θα έπρεπε να είναι, ένα χάσμα που είναι πιθανό να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια.

Ο Friedman διευκρινίζει ότι σε καμία περίπτωση δεν εννοεί ή προτείνει η διακοπή θεραπείας να αντιμετωπιστεί ελαφρά την καρδία ή να θεωρηθεί δεδομένο ότι είναι για όλους. Εάν υπάρχει μια σοβαρή διαταραχή ψυχικής υγείας, θα πρέπει να συζητηθεί με τον πάροχο ψυχικής υγείας εάν η λήξη της θεραπείας είναι κατάλληλη ή όχι. «Εάν εσείς και ο θεραπευτής σας συμφωνείτε ότι η διακοπή είναι συνετή, μια προσωρινή διακοπή με σαφή ημερομηνία λήξης είναι ιδανική. Ανά πάσα στιγμή, αν αισθανθείτε χειρότερα, μπορείτε πάντα να επιστρέψετε.»

Συνεχίζει λέγοντας ότι «οι ψυχίατροι κάνουν κάτι παρόμοιο με τα ψυχιατρικά φάρμακα: Για παράδειγμα, όταν συνταγογραφώ σε έναν καταθλιπτικό ασθενή ένα αντικαταθλιπτικό και μετά παραμένει σταθερός και χωρίς συμπτώματα για αρκετά χρόνια, συνήθως σκέφτομαι να μειώσω το φάρμακο για να προσδιορίσω εάν εξακολουθεί να είναι απαραίτητο για την καλή κατάσταση του ασθενούς. Αυτό θα το έκανα μόνο για ασθενείς που διατρέχουν χαμηλό κίνδυνο υποτροπής - για παράδειγμα, άτομα που είχαν μόλις ένα ή δύο επεισόδια, αντί για πολλά στη διάρκεια της ζωής τους. Η παύση της θεραπείας θα πρέπει να είναι ακόμη λιγότερο επικίνδυνη: Το πιο όμορφο πράγμα με τη θεραπεία είναι ότι, σε αντίθεση με ένα φάρμακο, σας εξοπλίζει με νέες γνώσεις και δεξιότητες, τις οποίες παίρνετε μαζί σας όταν φεύγετε.»

Στο τέλος, ο Friedman λέει πως «Περίπου ένα χρόνο αφότου ο ασθενής μου και εγώ μιλήσαμε για πρώτη φορά για το τέλος της θεραπείας, τον συνάντησα τυχαία σε ένα καφέ. Μου είπε του είχε πάρει έξι μήνες να σταματήσει τη θεραπεία, αλλά τώρα ευδοκιμούσε. Ίσως, όπως και τον ασθενής μου, να σας τρομάζει και εσάς η ιδέα να σταματήσετε από τη μία μέρα στην άλλη. Σε αυτή την περίπτωση, σκεφτείτε να κάνετε «διακοπές» από τη θεραπεία. Ίσως είναι ο τέλειος τρόπος για να δείτε πόσο μακριά έχετε φτάσει πραγματικά.»

*Με στοιχεία από The Atlantic