Γιάννης Κυριόπουλος: Μειοψηφικός, αλλά βλαπτικός ο ανορθολογισμός

Θέσεις μάχης έχει λάβει όλο το λεγόμενο αντιεμβολιαστικό κίνημα και οι πανταχού παρόντες αρνητές της πανδημίας του νέου κορωνοϊού SARS-COV-2, προκειμένου να δυσφημίσουν και να «μπλοκάρουν» τις προσπάθειες της διεθνούς επιστημονικής και υγειονομικής κοινότητας να εμβολιάσει μαζικά τους πληθυσμούς έναντι του ιού και να περιορίσει δραστικά την εξάπλωση της πανδημίας στον κόσμο.

Ο κορυφαίος Έλληνας καθηγητής Οικονομικών της Υγείας και πρόεδρος του Ινστιτούτου Οικονομικών της Υγείας, Γιάννης Κυριόπουλος, μιλάει σήμερα στην ATHENS VOICE, σχετικά με τις δυνατότητες του ορθολογισμού και της καλής προαίρεσης να απομονώσουν και να αφοπλίσουν τους αρνητές της επιστημονικής προόδου και του ενημερωμένου διαλόγου.

---

Κύριε καθηγητά, σας φοβίζει η ετοιμότητα του λεγόμενου αντιεμβολιαστικού κινήματος να επιχειρήσει να υπονομεύσει την προσπάθεια της πολιτείας για τον μαζικό εμβολιασμό του πληθυσμού, κατά του νέου κορωνοϊού SARS-COV-2;
Προφανώς η παρουσία και η πρόσφατη επανεμφάνιση του αντιεμβολιαστικού κινήματος, με αφορμή την Covid-19, είναι πραγματικά ένα πρόβλημα. Στην προσπάθεια που καταβάλλει η παγκόσμια κοινότητα για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Στην παρούσα συγκυρία, η διάσταση αυτή έχει υψηλή σημασία, δεδομένης της εντόνως αρνητικής επίδρασης της πανδημίας στην υγεία και την οικονομία.

Το ανορθολογικό και αντικοινωνικό αυτό κίνημα τείνει να έλθει σε σύνδεση με τους αρνητές του φαινομένου της πανδημίας και τους λαϊκιστές της δεξιάς και της αριστεράς. Ώστε να λάβει πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά και να αποκτήσει την επιθυμητή κινητοποιητική δύναμη.

Πρόσφατα, παρατηρούνται ακόμη φαινόμενα επιστημονικής παλινδρόμησης και ταύτισης με το ανορθολογικό αυτό ιδεολόγημα, από στελέχη της ακαδημαϊκής και της ιατρικής κοινότητας. Σε θέσεις άρνησης της τεκμηριωμένης γνώσης και της οφειλόμενης επιστημονικής και κοινωνικής ακεραιότητας.

Δεν πρόκειται για τη διατύπωση εναλλακτικής επιστημονικής πρότασης. Αλλά για μια απόπειρα ρήξης με την κρατούσα τάξη πραγμάτων, στην επιστημονική κοινότητα και την κοινωνία, που τελικά αποβαίνει σε βάρος της υγείας και της ευημερίας του πληθυσμού.

Αν και το κίνημα αυτό ευνοείται από τη σιωπηρή και παθητική στάση και ενίοτε την ενθάρρυνση μερικών λαϊκιστικών ηγεσιών, εξακολουθεί να έχει μειοψηφική αλλά βλαπτική επίδραση. Όμως δεν φαίνεται ότι μπορεί στην περίοδο αυτή, να θέσει σε κίνδυνο την επίτευξη της ανοσίας στην κοινότητα. Στα πλαίσια ενός οργανωμένου προγράμματος -σε προαιρετική βάση- καθολικής εμβολιαστικής κάλυψης, που μπορεί να αρθούν τα εμπόδια αυτά.

Αποτελεί, κατά τη γνώμη σας, μία ήττα για τον ορθολογισμό και τον επιστημονικό λόγο το γεγονός ότι δεν έχουμε καταφέρει να οδηγήσουμε σε οριστική ήττα τους λεγόμενους αντιεμβολιαστές, παρά την ένταση και το δράμα της πανδημίας, η οποία βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη στην παγκόσμια σκηνή;

Υπάρχει βέβαια μια διαμάχη ισχύος με τα αντισυστημικά κινήματα που βασίζεται στο ρήγμα εμπιστοσύνης που υπάρχει ανάμεσα στην υφιστάμενη τάξη πραγμάτων και σε μερικά τμήματα του πληθυσμού. Τα οποία βρίσκονται σε πολιτισμικό και πολιτικό αποκλεισμό και κοινωνική περιθωριοποίηση. Με τα κοινωνικά αυτά στρώματα υπάρχει σχεδόν πλήρης απουσία επικοινωνίας, διαλόγου και διαδικασιών συναίνεσης. Πρόκειται για μια κατάσταση ρήξης στην οποία η προσέγγιση δεν είναι απλά γραμμική αλλά έχει σύνθετο και πολυπαραγοντικό χαρακτήρα.

Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι σύγχρονες ανθρώπινες κοινότητες δεν είναι σε θέση πάντα να ενσωματώσουν τους πάντες, με τους ειδικούς όρους του καθενός. Πρακτικά δεν υφίσταται, στον πραγματικό κόσμο, ένα καθολικό κοινωνικό σχέδιο στο οποίο μπορεί να εκφράζεται το σύνολο των ατομικών προτιμήσεων.

Ως εκ τούτου, η ύπαρξη τέτοιων φαινομένων πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «θόρυβος» και να αντιμετωπίζεται με σαφή και οργανωμένο τρόπο. Ώστε να ελαχιστοποιείται η επιχειρούμενη παρέμβασή τους και η βλαπτική επίδρασή τους στην υγεία και την οικονομία.

Μήπως, κύριε καθηγητά, κάνουμε ένα πολύ σοβαρό μεθοδολογικό λάθος; Μήπως δεν είναι δυνατόν να ηττηθεί η συνωμοσιολογία και το αντιεμβολιαστικό κίνημα με τη χρήση ορθολογικών επιχειρημάτων, στη βάση μίας ανοιχτής και καλοπροαίρετης συζήτησης;

Η αντιπαράθεση και ο αντίλογος οφείλει να είναι συνεχής και σαφής, δεδομένου ότι οι ενδεχόμενες ασάφειες ή δυσερμηνείες της επιστημονικής ορθολογικότητας είναι εκμεταλλεύσιμες. Εξάλλου και η επιστημονική αλήθεια δεν είναι δογματική και αναλλοίωτη μέσα στο χρόνο. Υπόκειται σε διαρκή δοκιμασία και έλεγχο και καθίσταται έγκυρη με κριτήρια που τίθενται από τις επικρατούσες επιστημονικές παραδοχές και ενδείξεις.

Αυτή βέβαια, είναι η παραδεκτή προσέγγιση αλλά και η δύναμη της προόδου και της αλλαγής που επιτρέπει στις ανθρώπινες κοινότητες να έχουν τον έλεγχο για τη διαχείριση των κινδύνων και της αβεβαιότητας που προέρχονται από αυτούς.

Οι άνθρωποι δεν διακρίνονται πάντα για τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων ή συχνά λαμβάνουν προβλέψιμα παράλογες αποφάσεις. Όμως διαχρονικά και σε όρους μακροπρόθεσμης προοπτικής, η ορθολογικότητα έναντι των κινδύνων για την υγεία επικυριαρχεί, όπως εξάλλου μαρτυρούν τα επιτεύγματα των επιστημών της υγείας και της ιατρικής.

Ο καθηγητής Πολιτικής της Υγείας του London School of Economics and Political Science (LSE), Ηλίας Μόσιαλος, έχει προτείνει να μην αντιμετωπίζουμε ως ισότιμα τα επιχειρήματα του αντιεμβολιασμού και να μην επιχειρούμε ορθολογική αντιπαράθεση με τις θέσεις του. Προτείνει να αποκλείουμε τον αντιορθολογισμό από τη δημόσια συζήτηση μεταξύ καλοπροαίρετων και ενημερωμένων πολιτών. Ποια είναι η δική σας γνώμη;

Είναι ορθή η αναφορά του Καθηγητή Ηλία Μόσιαλου. Είναι προφανές ότι δεν πρόκειται για ισότιμο επιστημονικό λόγο, που μπορεί να τεθεί στην βάσανο της κριτικής αξιολόγησης και του διαλόγου.

Το φαινόμενο αφορά στην ύπαρξη δύο ασύμβατων γλωσσών, ανάμεσα στον επιστημονικό ορθολογισμό και την ρητορική του παραληρήματος των αρνητών της πανδημίας, των οπαδών του αντιεμβολιαστικού κινήματος και των λαϊκιστών της δεξιάς και της αριστεράς.

Αυτές οι γλώσσες δεν μπορούν να συνυπάρχουν και να διαλέγονται παραγωγικά, στο πεδίο της επιστήμης, της κοινωνίας και του πρακτικού βίου.

Εξάλλου τα φαινόμενα της λαϊκιστικής ανορθολογικότητας που συνοδεύουν αυτή την προσέγγιση, δεν εντάσσονται στο πεδίο του φιλοσοφικού ιρρασιοναλισμού ή την θεωρητική αναζήτηση στις φιλοσοφίες της ζωής και της ύπαρξης. Πράγμα που επιχειρείται ενίοτε να ενδυθούν για την απόκτηση νομιμοποιητικής ιδεολογικής βάσης και επιστημονικού κύρους. Κατά συνέπεια, ο τεκμηριωμένος αντίλογος και η υπεύθυνη και σταθερή κριτική αντιπαράθεση συνιστά μια υποχρεωτική επιλογή.

Η επισήμανση αυτή δεν παραπέμπει στην απαγόρευση και τον αποκλεισμό της ελεύθερης έκφρασης. Αλλά στα πλαίσια της βιοπολιτικής προσέγγισης, όπως σχηματοποιήθηκε από τον Μισέλ Φουκώ και άλλους, νομιμοποιεί το κράτος πρόληψης να εκφέρει σε καταστάσεις εξαίρεσης περιοριστικά μέτρα.

Με σκοπό την υπεράσπιση υπέρτερων δημόσιων αγαθών όπως είναι η υγεία, η ευημερία και η ζωή. Βεβαίως τα μέτρα αυτά δεν πρέπει να πλήττουν το κράτος δικαίου και τις δημοκρατικές αξίες. Εξάλλου, οι πολιτικές του κράτους πρόληψης και προστασίας της υγείας και της ασφάλειας του πληθυσμού έχουν μεγάλη παράδοση και νομιμοποίηση στην κοινωνία. Εξάλλου, εμπνέονται από την παράδοση που κληροδοτήθηκε από τον Τζων Μέϋναρντ Κέϋνς, για την προστασία του πληθυσμού και κατά συνέπεια της εργασίας και της απασχόλησης ως βασικής συνιστώσας της οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας.

Πώς κρίνετε το γεγονός ότι ακόμη και μεγάλα και καταξιωμένα μέσα μαζικής ενημέρωσης της χώρας μας, δίνουν βήμα για την έκφραση των ανορθολογικών απόψεων των αρνητών της πανδημίας, για παράδειγμα με την προβολή των «επιστημονικών γκουρού» του εν λόγω κινήματος;

Τα φαινόμενα αυτά έχουν λάβει ευρύτερη έκταση και δεν αναφέρονται αποκλειστικά στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, αλλά διατρέχει το σύνολο του πολιτικού και κοινωνικού βίου. Συχνά σχετίζεται και με μια εκλαϊκευμένη ή/ και λαϊκή εκδοχή της ιατρικής ενημέρωση.

Είναι βέβαιο, ότι η εμπορευματοποίηση της ενημέρωσης και της πληροφορίας και η επέκταση του λαϊκισμού που συνδέεται με τα εκφυλιστικά φαινόμενα της πολιτικής ζωής σχετίζεται με τα φαινόμενα που συνοδεύουν αυτή την πρακτική.

Στις συνθήκες μείζονος υγειονομικής και κοινωνικής κρίσης και θεσμικής ανωριμότητας, όπως αυτές που χαρακτηρίζουν την παρούσα συγκυρία, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι εντόνως βλαπτικές στην προσπάθεια ελέγχου και διαχείρισης του πανδημικού φαινομένου.

Πράγμα που υπονομεύει την αποτελεσματικότητα των πολιτικών δημόσιας υγείας αλλά και την ποιότητα της δημοκρατίας. Ακόμη, στην προκειμένη περίπτωση διαβρώνει την επικοινωνιακή καθαρότητα και την σαφήνεια του μηνύματος που πρέπει να φτάσει στους πολίτες.

Ώστε να γίνει επαρκώς αντιληπτή η φύση του κινδύνου και η υιοθέτηση της αναγκαίας τροποποίησης της συμπεριφοράς για την συμμόρφωση των πολιτών στις κατευθυντήριες οδηγίες της δημόσιας υγείας.

Η εξέλιξη αυτή κατέστη πλέον εμφανής στην παρούσα συγκυρία και ενοχοποιείται μερικώς για την σύγχυση, την αντιφατικότητα των μηνυμάτων αντιμετώπισης της πανδημίας και τελικά στην κόπωση των δημοσίων αρχών και του κοινού.

Tώρα που το αφήγημα της Εκκλησίας, σύμφωνα με το οποίο διαμέσου των μυστηρίων και των λειτουργιών της πίστης δεν δύναται να μεταδοθεί ο ιός, καταρρέει δραματικά με τη νόσηση ή/και το θάνατο σειράς ιεραρχών, δεν προβάλλει ως ιδανική η στιγμή για να ηττηθεί στα θεμέλιά του ο αντιεμβολιασμός και ο ανορθολογισμός; Έχουμε τα κατάλληλα «όπλα»;

Η στάση της εκκλησίας έχει σχολιαστεί επανειλημμένα και έχει επίσης επικριθεί πολλαπλώς αφενός με εύστοχες παρατηρήσεις και αφετέρου με φορμαλιστικές υπερβολές που σχετίζονται με την επίλυση μεταφυσικών και ιδεολογικών θεμάτων, που δεν είναι του παρόντος.

Η κατάσταση αυτή έχει επισύρει την μεγάλη ποιμαντική και κοινωνική ευθύνη της εκκλησίας απέναντι στους πιστούς και τους πολίτες και έχει καταγραφεί αρνητικά στην κοινή γνώμη.

Επειδή δημιούργησε αφενός σύγχυση και δυσχέρεια στις δημόσιες αρχές για την εφαρμογή των πολιτικών δημόσιας υγείας και αφετέρου διάσταση με το κοινό αίσθημα αλλά και τη θέση των άλλων, ομόδοξων και μη, χριστιανικών εκκλησιών.

Επιπροσθέτως με την στάση αυτή, υπήρξε η έκθεση σε κίνδυνο των ιεραρχών, του κλήρου και των λαϊκών που με βάση τα πρόσφατα υγειονομικά αποτελέσματα οδήγησε την εκκλησία σε δεινή θέση.

Στο πλαίσιο αυτό, ένας αριθμός επιστημόνων αγνοούν σφόδρα τους επιστημονικούς κανόνες του λογικού θετικισμού, παραπέμπουν σε επιπόλαιες μεταφυσικές και οντολογικές δοξασίες και παραβιάζουν την αρχή: «τα του καίσαρος τω καίσαρι και τα του θεού τω θεώ».

Βλάπτουν αμφοτερόπλευρα, την επιστήμη και την εκκλησία και η επιστημονική κοινότητα οφείλει να λάβει την δέουσα θέση για την αλήθεια του θέματος αυτού. Αλλά και για τις συστάσεις επιβολής της αρετής της σιωπής και της χριστιανικής ταπεινότητας. Στους επαγγελματίες υγείας διαμορφωτές της κοινής γνώμης, που παραβιάζουν τις αρχές και τις αξίες της ιατρικής επιστήμης.

Συνήθως με την επίκληση μυστηριακών ισχυρισμών που αντίκεινται στους ιατρικούς κανόνες, χωρίς ταυτόχρονα να αντλούν αυθεντικότητα από την θεολογική κανονικότητα.

Ίσως αυτή η αρρυθμία, να αποτελεί την αφορμή για την αναγκαία μεταρρύθμιση με σκοπό την ανάκτηση της πνευματικότητας της εκκλησίας. Αντί της εκκοσμίκευσης και του παίγνιου ισχύος που επικρατεί και νοθεύει το ρόλο της ίδιας της εκκλησίας αλλά και της σχέσης της με το κράτος, τους πιστούς και τους πολίτες.

Υπό το πρίσμα αυτό, η πληρότητα και η σαφήνεια των θέσεων της εκκλησίας σχετικά με την πανδημία αποτελεί sine qua non για τη θεμελίωση μιας νέας σχέσης εμπιστοσύνης -που έχει πληγεί- ανάμεσα σε αυτήν και την κοινωνία.