Ο Θεοφάνης Τάσης ξυπνάει με ένα αίσθημα ψηφιακού ναυαγού

Ι.

Ξυπνώντας με ένα αίσθημα ψηφιακού ναυαγού. Τις τελευταίες μέρες νιώθω εντονότερα πόσο ο χρόνος συμπυκνώνεται και επιταχύνει. Μηνύματα, ηλεκτρονικές επιστολές, κλήσεις και τηλεδιασκέψεις πληθαίνουν. Η εικονιστική κοινωνία εξεικονίζεται ταχύτερα. Εικόνες διαμερισμάτων, βίντεο από κουζίνες, συνομιλίες μεταξύ φίλων που μεταδίδονται δημόσια. Χάρη στην πανδημία η ιδιωτική σφαίρα αποικίζει πιο απρόσκοπτα τη δημόσια. Καθώς στην κατ’ οίκον καραντίνα είμαστε λιγότερο ορατοί ως ενσώματα όντα μεγεθύνουμε την ορατότητα της ψηφιακής εικόνας εαυτού. Όσο λιγότερο ενσώματη είναι η επικοινωνία τόσο αυξάνει η εξομολόγηση και το συναίσθημα όχι μόνο ως αντίδραση αναπλήρωσης εγγύτητας, αλλά επίσης ως τρόπος διεκδίκησης της προσοχής των άλλων. Το πρώτο πρόσωπο γίνεται κυρίαρχο. Η συστηματική ή ενίοτε ακατάσχετη έκφραση συναισθημάτων δημιουργεί έναν ανταγωνισμό αυθεντικότητας σε μια οικονομία της ορατότητας με νόμισμα την προσοχή.

Όμως η ανάγκη για αυθεντικότητα και η σκηνοθεσία του εαυτού στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης κατά τη διεκδίκηση της προσοχής για την επίτευξη της αναγνώρισης οδηγεί σ’ ένα παράδοξο. Το εικονιστικό υποκείμενο οφείλει να βιώσει τη ζωή του με τον δικό του μοναδικό τρόπο σε αρμονία με τον «αληθινό εαυτό» του και ταυτόχρονα να κερδίσει την αποδοχή και την επιβράβευση των άλλων σμιλεύοντας μια γοητευτική ψηφιακή εικόνα εαυτού. Η αυτοπραγμάτωση σκηνοθετείται δημόσια ως περφόρμανς.

Όσοι δεν κατορθώνουν να είναι ταυτόχρονα αυθεντικοί και γοητευτικοί στον ανταγωνισμό της οικονομίας της ορατότητας εκτίθενται σε αρνητικά συναισθήματα. Η οικονομία της ορατότητας είναι επίσης μια οικονομία των συναισθημάτων, διότι η θελκτικότητα των εικόνων βασίζεται στα συναισθήματα που προκαλούν. Ωστόσο εντός της δεν διακινούνται μόνο θετικά συναισθήματα. Στηριζόμενη στο αέναο συγκρίνειν περιλαμβάνει επίσης μηχανισμούς παραγωγής απογοήτευσης. Η απόσταση μεταξύ του ενσώματου εαυτού και της ψηφιακής εικόνας εαυτού, η απόσταση από τις ψηφιακές εικόνες των άλλων, όπως επίσης η έλλειψη ορατότητας, δηλαδή η αποτυχία στη διεκδίκηση κοινωνικής αναγνώρισης, γεννούν στο εικονιστικό υποκείμενο φθόνο, αγανάκτηση και μνησικακία.

ΙΙ.

Μπορεί κανείς να υποφέρει από πλήξη
αλλά όχι να πλήττει υποφέροντας.

ΙΙΙ.

Κοιτάζοντας τη μητέρα μου σε μια οθόνη σκέπτομαι πόσο σημαντικό είναι το βλέμμα του άλλου. Η πρόσληψη της ψηφιακής εικόνας εαυτού στα μάτια του άλλου δεν το υποκαθιστά. Βιώνουμε τον εαυτό μας διαφορετικά υπό το βλέμμα κάποιου που είναι φυσικά παρόν. Η ενσώματη παρουσία των άλλων δημιουργεί μια διαφορετική εμπειρία του παρόντος.

Όσο περισσότερο κοιτά(ζουμε) ψηφιακά, τόσο ατελέστερα ζούμε ενσώματα. Βιώνουμε το παρόν ως απουσία. Απουσία του ενσώματου άλλου και του εαυτού που ξενώνεται στο ψηφιακό είδωλό του. Η εξεικόνιση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων θα συνεχιστεί μετά την πανδημία παρά τη θερινή βουτιά στην ενσώματη επικοινωνία. Δεν θα υπάρξει επιστροφή στην παλιά κανονικότητα, αλλά ίσως η νέα αποδειχθεί προτιμότερη.

ΙV.

Όποιος επιθυμεί να κερδίσει τους πάντες
κινδυνεύει να χάσει από τον εαυτό του.

V.

Επικοινωνώντας με τους αγαπημένους μέσω βιντεοσυνομιλιών νιώθουμε εγγύτητα προς ψηφιακές εικόνες τείνοντας συχνά λόγω της πανδημίας να βλέπουμε με καχυποψία ή ανησυχία όσους συναντούμε διά ζώσης, όπως την ταμεία στην υπεραγορά, τον διανομέα φαγητού, τον περαστικό, τον γείτονα στη σκάλα ή τους ανθρώπους στην ουρά. Λησμονούμε συχνά ότι δεν διαθέτουμε όλοι τους ίδιους πόρους στην κρίση και ότι δεν μπορούμε να μείνουμε όλοι στο σπίτι. Ιατροί και νοσηλευτικό προσωπικό, όσοι φροντίζουν ηλικιωμένους, όσοι παραδίδουν πακέτα δεν μπορούν να παρατήσουν την εργασία τους ώστε να προφυλαχθούν. Πρόσφυγες και μετανάστες στα κέντρα κράτησης δεν έχουν τη δυνατότητα να πλένουν διαρκώς τα χέρια τους, επειδή συγκριτικά με τον αριθμό τους υπάρχουν λίγοι νιπτήρες. Άνθρωποι της τρίτης ηλικίας περιπολούν αόρατοι και ανέγγιχτοι τη μοναξιά τους. Επαίτες και άστεγοι εξασφαλίζουν δυσκολότερα τα προς το ζην. Αλληλεγγύη σημαίνει να επιβαρύνεται κανείς στο παρόν υποστηρίζοντας τον άλλον με την εμπιστοσύνη ότι μελλοντικά σε μια αντίστοιχη συνθήκη θα υπάρξει ανταπόδοση. Όμως πώς μπορεί να επιδείξει κανείς αλληλεγγύη όταν απομονώνεται;

Η λέξη αλληλεγγύη προέρχεται από την αντωνυμία αλλήλων και το ουσιαστικό εγγύη, που σημαίνει εγγύηση, συνεπώς αλληλεγγύη είναι η αμοιβαία εγγύηση. Η εγγύη με τη σειρά της συναντάται στον Όμηρο και ετυμολογείται από την πρόθεση εν και το ουσιαστικό γύα που σημαίνει χέρι πιο συγκεκριμένα την κοιλότητα του χεριού. Η αλληλεγγύη είναι λοιπόν το τίμημα που δίνουμε στο χέρι του άλλου. Αλλά πλέον δεν επιτρέπονται οι χειραψίες, δεν επιτρέπεται να κρατιόμαστε χέρι χέρι. Η αλληλεγγύη δίχως εγγύτητα είναι δύσκολη, αλλά όχι αδύνατη. Διαπιστώνοντας μια σχετική ομόνοια ύστερα από τη δεκαετία της κρίσης πιστεύω ότι η ελληνική κοινωνία θα ανακαλύψει τρόπους αλληλεγγύης. Το γάβγισμα της αγανάκτησης έδωσε τη θέση του σ’ έναν νηφάλιο με ενσυναίσθηση λόγο. Στην επόμενη εικοσαετία οι γενιές των νέων Ελλήνων, και γενικότερα των νέων Ευρωπαίων, που ανδρώθηκαν στην κρίση και στην πανδημία θα αναλάβουν τις τύχες της Ελλάδας και της Ευρώπης. Με ριζικά διαφορετική παιδική ηλικία και εφηβεία από τη δική μου γενιά δυσκολεύομαι να φανταστώ πώς θα εργάζονται, πώς θα πολιτεύονται, πώς θα ερωτεύονται, τι είδους γονείς και φίλοι θα είναι. Ενδεχομένως πιο πραγματιστές, πιο ατάραχοι και περισσότερο αλληλέγγυοι. Πιο ευσυνείδητοι και ευπρεπέστεροι. Ή μήπως όχι; Ακουμπώντας στην κόχη του παρόντος έτσι τουλάχιστον προτιμώ να τους φαντάζομαι.

VI.

Μόνος
αλλά σπανίως ένας.

VII.

Αφουγκραζόμενος το επερχόμενο καλοκαίρι στην δύση του ηλίου.

https://open.spotify.com/playlist/7ejkCOgS6PTyw3LwX3Ref3?si=TpNtMcl7TKaU2qxu9nGgKQ

VIII.

Όταν μένει κανείς μόνος του το κορμί γίνεται σώμα διότι το βιώνει δίχως τον άλλον. Έτσι τρώμε για να ικανοποιήσουμε την ανάγκη για εγγύτητα, αλλά επίσης για να ρυθμοδοτήσουμε την καθημερινότητα. Στο διαμέρισμα με την πάροδο του χρόνου ο χώρος μοιάζει να συστέλλεται έτσι ώστε η ψυχική ένταση ν’ αυξάνει. Γυμνάζομαι άλλοτε επιτυχώς, άλλοτε ανεπιτυχώς. Ο έλεγχος του βάρους λειτουργεί ως αντιστάθμισμα στην αδυναμία ελέγχου του βίου.

IX.

Όσοι πίνουν για να θυμηθούν είναι ειλικρινέστεροι
απ’ όσους πίνουν για να ξεχάσουν.

X.

Ο Μάρκος Αυρήλιος απεβίωσε στις 17 Μαρτίου του 180 μ.Χ. θύμα του λοιμού των Αντωνίνων. Όταν νόσησε σταμάτησε να διατρέφεται ούτως ώστε να επιταχύνει τον θάνατο. Εμείς, ανεξάρτητα από την παρούσα πανδημία, προσπαθούμε να τον επιβραδύνουμε πάση θυσία. Αν εκπληρωθεί το όνειρο των υπερανθρωπιστών και κατακτήσουμε την αθανασία τι θα συμβεί με τη μνήμη μας; Θα εξασθενήσει ή θα παραμείνει ως έχει; Ή μήπως θα αναβαθμιστεί τεχνικά ώστε ν’ αποθηκεύονται όλες οι εμπειρίες, κάθε λυγμός, κάθε δισταγμός; Πώς θα μοιάζει ένας κόσμος δίχως λησμονιά; Ή αντιθέτως ένας κόσμος δίχως μνήμη; Η μέρα είναι ηλιόλουστη. Θα ήθελα να ποδηλατήσω στους άδειους δρόμους νιώθοντας τον αέρα στο πρόσωπό μου. Εντούτοις μένω στο σπίτι. Κάθομαι στο περβάζι του παραθύρου. Το ίδιο η Ντιάνα στο Ρίο ντε Τζανέιρο, η Μαρίκο στο Τόκυο και η Σάλι στη Νέα Υόρκη. Κουβεντιάζουμε ώσπου απομένουμε σιωπηλοί. Ψηφίδες στο παράθυρο του κόσμου.