Νέο διπλωματικό περιβάλλον σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο

Ενοχλημένη και προπαντός αιφνιδιασμένη είναι η ελληνική διπλωματία μετά τις πολύ πρόσφατες τοποθετήσεις του Χακάν Φιντάν, βασικού δελφίνου για την προεδρία της Τουρκίας και παράγοντα- κλειδί για τα θέματα ασφάλειας της χώρας του. Νυν υπουργός Εξωτερικών, πρώην αφεντικό των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών, αρχιτέκτονας της πτώσης του Άσαντ στη Συρία και διαχρονικός μυστικοσύμβουλος του Ερντογάν, ο Φιντάν προφανώς και γνωρίζει να ανιχνεύει το κατάλληλο timing για να προωθήσει τις πολιτικές της Άγκυρας. Η δήλωσή του «Εσείς θέλετε τα 12 μίλια, εμείς τα 6, ελάτε να τα βρούμε, υπάρχει σταθερή λύση για το Αιγαίο» αποτελεί «πολιτική στροφή» για τους διπλωμάτες του ελληνικού ΥΠΕΞ. Προφανώς για εκείνους που έχουν ή θέλουν να έχουν κοντή μνήμη.

Τούρκοι διπλωμάτες στην Άγκυρα όταν ερωτώνται σχετικά, απαντούν κλείνοντας με νόημα το μάτι, «θυμηθείτε τι συνέβη την περίοδο 2003-2004». Έλληνες διπλωμάτες που διατηρούν ακέραιη τη μνήμη τους και επιμένουν να παραμένουν πολιτικά οξυδερκείς θυμίζουν και αυτοί με νόημα πως την περίοδο 2003-2004 οι διαβουλεύσεις σε Αθήνα και Άγκυρα είχαν φτάσει πολύ κοντά σε κείμενο συμφωνίας για το Αιγαίο, έπειτα από μακρόχρονη διαπραγμάτευση σε επίπεδο Γενικών Γραμματέων και με τη συμβολή πολύ γνωστών «ειδικών συνεργατών» εκατέρωθεν. Με λίγα λόγια, εκείνη την περίοδο που στην Ελλάδα πρωθυπουργός ήταν ο Κώστας Σημίτης, ήταν ενεργές οι συμφωνίες του Ελσίνκι και η Κύπρος είχε ενταχθεί στην ΕΕ, εκείνη την ιστορική στιγμή, Αθήνα και Άγκυρα είχαν φτάσει κοντά σε συμφωνία για το Αιγαίο με πρόταση κειμένου.

Έκτοτε το σχέδιο συμφωνίας παραμένει κρυμμένο σε κάποιο συρτάρι των αρχείων του ΥΠΕΞ. Ως φαίνεται, από κάποιο αντίστοιχο συρτάρι το ανέσυρε ο Χακάν Φιντάν. Στην Αθήνα κάποιοι γνωστοί-άγνωστοι της ημέτερης πατριδολατρίας, άτομα των οποίων η επαγγελματική σταθερότητα εξαρτάται άμεσα από το θερμόμετρο των διμερών σχέσεων, κάποιοι τέλος πάντων, άρχισαν να ανακαλύπτουν παγίδες, συνωμοσίες, κινδύνους και παράπλευρες απώλειες. Πρόκειται για τα ίδια πρόσωπα που εδώ και δεκαετίες επιδιώκουν να ακυρώνουν κάθε προσπάθεια ουσιαστικής βελτίωσης του διεθνούς περιβάλλοντος στην περιοχή μας. Είναι τα ίδια πρόσωπα που εξέφραζαν αντιρρήσεις, ακόμη και την αντίθεσή τους σε κάθε προσπάθεια βελτίωσης των σχέσεων με τη Βόρεια Μακεδονία. Αντιτάχθηκαν σθεναρώς στη Συμφωνία των Πρεσπών. Είναι οι ίδιοι κύκλοι που απέρριπταν συστηματικά κάθε πρόταση σχεδίου για την επίλυση του Κυπριακού. Από το πρώτο σχέδιο Κυπριανού, έως εκείνου του Βασιλείου, το σχέδιο Ανάν και ό,τι ακολούθησε. Είναι εκείνοι που αναστέναξαν με ανακούφιση μετά την αποτυχία των δύο ιστορικών διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό στην Ελβετία.

Πριν από 25-30 χρόνια, η αμερικανική διπλωματία είχε αρχίσει να αντιμετωπίζει με συμπάθεια το ενδεχόμενο συγκρότησης ενός άτυπου πόλου πολυμερούς συνεννόησης στην Ανατολική Μεσόγειο, με επίκεντρο, βέβαια, το Κυπριακό, αλλά με γνώμονα τις διεθνείς δυνατότητες επιβολής καθεστώτος σταθερότητας, για αυτονόητους λόγους – την εκμετάλλευση των ενεργειακών δυνατοτήτων της περιοχής και τη διασφάλιση των μεταφορών παντός τύπου.

Σε αυτή την οπτική κάποια στιγμή εντάχθηκε και η Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν. Λίγο αργότερα συμφώνησε και η γραφειοκρατία της ΕΕ. Τότε, όπως και μέχρι πρόσφατα, η ελληνική πλευρά απέρριπτε κάθε προοπτική πολυμερούς εμπλοκής στο θέμα διευθέτησης του Κυπριακού, ενώ εναντιωνόταν συστηματικά σε κάθε πρόταση η οποία τύγχανε της έγκρισης ή της ανοχής της Άγκυρας.

Έφτασε η στιγμή που οι διεθνείς πιέσεις άρχισαν να γίνονται αφόρητες. Η νέα πραγματικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, λόγω της γεωπολιτικής ανατροπών την οποία επέβαλε το Ισραήλ, δημιούργησε ένα νέο διεθνές περιβάλλον με νέες απαιτήσεις και προκλήσεις. Αυτό το περιβάλλον εξαρτάται εξ ολοκλήρου από τις προτεραιότητες που επιβάλλει το νέο σύστημα ασφάλειας που οικοδομεί το Ισραήλ σε όλη την έκταση της Εγγύς και Μέσης Ανατολής, στη μισή τουλάχιστον Βόρειο Αφρική και σε ολόκληρη την Ανατολική και Κεντρική Μεσόγειο. Σε αυτό το νέο διπλωματικό-πολιτικό αρχιτεκτόνημα, η ύπαρξη «εργαλείων» διμερούς ή πολυμερούς συνεννόησης είναι απολύτως απαραίτητη.

Αιφνιδίως και αμέσως μετά την κινητικότητα που παρατηρήθηκε στις ΗΠΑ στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ με τις επαφές Τραμπ-Ερντογάν, τις μη επαφές της ελληνικής πλευράς με πρωταγωνιστικούς παράγοντες της διεθνούς σκηνής, κάτι συνέβη στο ιδιαίτερα δραστήριο παρασκήνιο εκείνων των ημερών. Αμέσως δε μετά τη σύνοδο του Σαρμ ελ Σέιχ στο Σινά για τη Γάζα, διαπιστώθηκε πώς κάτι έχει αλλάξει στον τρόπο διαχείρισης των ζητημάτων της Ανατολικής Μεσογείου από το ελληνικό ΥΠΕΞ.

Την ημέρα κατά την οποία συζητήθηκε στη Βουλή όλο το πακέτο των εθνικών θεμάτων, ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε σχέδιο σύγκλισης Πενταμερούς για την Ανατολική Μεσόγειο, από την οποία, για συγκυριακούς αλλά προφανείς λόγους, εξαιρέθηκε το Ισραήλ (προς ώρας). Μάλιστα, το σχέδιο τιτλοφορείται και σύνοδος 5+5, λεπτομέρεια που δείχνει το «εύπλαστον», ακόμη, του ζητήματος.

Διπλωμάτες στην Άγκυρα και στην Αθήνα, σχολιάζοντας αυτή την ουσιαστική αναδιαμόρφωση της πολιτικής γραμμής της ελληνικής διπλωματίας, σημείωναν πως η ελληνική πολιτική ηγεσία επιχειρεί να «διασκεδάσει» τις εντυπώσεις και να παρουσιάσει, όσο αυτό είναι δυνατόν, τη νέα προοπτική ως νέα ελληνική πρόταση. Είναι φανεροί οι λόγοι που επιβάλλουν μια τέτοια διαχείριση, αλλά επί της ουσίας δεν αλλάζει και τίποτε το σημαντικό.

Η νέα πραγματικότητα που επιβάλλει το εκλογικό αποτέλεσμα στα Κατεχόμενα της Κύπρου διευκολύνει μια νέα διπλωματική αρχιτεκτονική στην περιοχή αυτή. Είναι δε αξιοπρόσεκτο πως η σημερινή διπλωματική στροφή της Άγκυρας ως προς το Αιγαίο και οι νέες πολιτικές συνθήκες στον τουρκοκυπριακό τομέα στο νησί συνδυάζονται με την προσωπική αναβάθμιση του Ερντογάν από τον αμερικανικό παράγοντα. Συνδιαχειριστής στο σχέδιο ειρήνευσης της Γάζας, βασικός συνομιλητής του Πούτιν αλλά και του Ζελένσκι, πρωταγωνιστής στη διαχείριση του συριακού ζητήματος ο Εντογάν αισθάνεται ασφαλής. Σ’ αυτή λοιπόν τη χρονική στιγμή όπου η Άγκυρα αισθάνεται πιο άνετα, ο Χακάν Φιντάν έρχεται να μετεξελίξει τη διπλωματική γλώσσα που χρησιμοποιεί και από το εντελώς απαράδεκτο και αναποτελεσματικό casus belli να φτάσει στο «ελάτε να τα βρούμε μεταξύ των 12 και 6 μιλίων στο Αιγαίο». 

Αυτό είναι το περίγραμμα του σημερινού διπλωματικού timing. Το ζήτημα είναι αν η σημερινή ελληνική κυβέρνηση είναι σε θέση και από θέση πολιτικής ισχύος να επιβάλει κάποιες νέες προτεραιότητες στην εξωτερική πολιτική. Δυστυχώς, το κλίμα που επικρατεί στην αντιπολίτευση και το έλλειμμα κάθε προοπτικής συνεννόησης, για λόγους κομματικής στρατηγικής, οδηγεί τις εξελίξεις μάλλον σε αδιέξοδο. Διαφαίνεται στον ορίζοντα πως επαναλαμβάνεται το σενάριο που οδήγησε το 2004 στον «ενταφιασμό» του σχεδίου συμφωνίας για το Αιγαίο. Η ιστορία επαναλαμβάνεται γιατί κανείς δεν μαθαίνει από αυτήν.