Μιχάλης Σταθόπουλος: Ο υπουργός που συγκρούστηκε με την Εκκλησία

Στις 4 Οκτωβρίου του 2023, ο Μιχάλης Σταθόπουλος επέστρεψε μετά από πολλά χρόνια στο ακαδημαϊκό του σπίτι· τη Νομική Σχολή Αθηνών. Προσκλήθηκε από τους νεότερους συναδέλφους του –και παλαιούς μαθητές του– για να δώσει την πρώτη διάλεξη της χρονιάς. Το βιβλίο του για το Ενοχικό Δίκαιο διαβάζεται εδώ και δεκαετίες. Ο ίδιος δίδαξε αστικό δίκαιο γενιές νομικών, από το 1975 έως το 2005, οπότε και αποχώρησε ως Ομότιμος και στη συνέχεια Επίτιμος Καθηγητής. Έχει διαγράψει μια τεράστια πορεία: μεγάλη φυσιογνωμία του πανεπιστημίου και της νομικής επιστήμης, δικηγόρος, πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών για οκτώ χρόνια, υπουργός Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση Σημίτη, ενώ πρόσφατα ολοκλήρωσε τη θητεία του ως πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών.

Ο χαμογελαστός, γλυκός και ακούραστος δάσκαλος φεύγοντας από το κατάμεστο αμφιθέατρο Σαριπόλων δήλωσε συγκινημένος καθώς χειροκροτήθηκε επανειλημμένως από τους φοιτητές. Δεν παρέλειψε να κάνει αναφορές στους καθηγητές του. Διότι, κάποτε, όπως είπε, και εκείνος καθόταν στα έδρανα παρακολουθώντας τους δασκάλους της δεκαετίας του ’50, όπως τον Ιωάννη Σόντη και τον Αλέξανδρο Λιτζερόπουλο. «Η νομική σκέψη είναι ενιαία» τόνισε και έκλεισε την ομιλία του, υπενθυμίζοντας ακολούθως ότι η σχετικότητα της νομικής επιστήμης είναι η δύναμη και η ανθρωπιά της. Κατέβηκα γρήγορα τα σκαλιά του αμφιθεάτρου και του ζήτησα μια συνέντευξη.

Παρότι ο δρόμος είναι κεντρικός, ο θόρυβος της αθηναϊκής κίνησης δεν φτάνει στον έβδομο όροφο όπου και βρίσκεται το γραφείο του Μιχάλη Σταθόπουλου. Ο ίδιος φορώντας γκρι κοστούμι και μαύρο ζιβάγκο, ακμαίος και ανήσυχος, στα μέσα της ένατης δεκαετίας της ζωής του, εργάζεται καθημερινά, διαβάζει και γράφει χωρίς να έχει χάσει ίχνος της νεανικής του ενέργειας. Μου μίλησε για ό,τι τον ρώτησα – και όχι μόνο. Μπήκαμε στη μηχανή του χρόνου και γυρίσαμε πίσω· όταν ήταν μέλος της επιτροπής που το 1983 άλλαξε ριζικά το οικογενειακό δίκαιο, όταν το 1985 ως πρύτανης έδωσε εντολή στην αστυνομία να εκκενώσει την καταστροφική κατάληψη του Χημείου αλλά και αργότερα, όταν ως υπουργός Δικαιοσύνης δεν φοβήθηκε να συγκρουστεί με τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο για την αναγραφή του θρησκεύματος στις αστυνομικές ταυτότητες. Η μια ώρα έγιναν δύο και τελικά τρεις. Κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο, σαν να προβάλλει σε ένα αόρατο φιλμ στιγμιότυπα της διαδρομής του ταξινόμησε με προσοχή τις εμπειρίες στην αφήγησή του.

Σήμερα, για πρώτη φορά, μιλάει για το ξεκίνημά του, την οικογένειά του, τα έντονα φοιτητικά χρόνια, τις σπουδές στο Μόναχο, τη Νομική Σχολή, την πρυτανεία του Πανεπιστημίου Αθηνών, την υπουργική θητεία και τη σύγκρουση με την ηγεσία της Εκκλησίας, τη ρηξικέλευθη μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου, την Ακαδημία Αθηνών αλλά τοποθετείται και για τα επίκαιρα θέματα του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών και την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος. Η Athens Voice φιλοξενεί μερικές από τις σκέψεις του, τις εξομολογήσεις του αλλά και άγνωστες πληροφορίες γύρω από κρίσιμα θέματα που χειρίστηκε…

Συνέντευξη του Μιχάλη Σταθόπουλου

― Κύριε καθηγητά, πόσοι φοιτητές έχουν περάσει από τα χέρια σας;

Χιλιάδες…(γέλια). Συμβούλιο της Επικρατείας, Άρειος Πάγος, Ελεγκτικό Συνέδριο. Χαίρομαι και αισθάνομαι ικανοποίηση όταν η ηγεσία των ανωτάτων δικαστηρίων υπήρξαν μαθητές μου!

― Και, τι κρατάτε από τον καθένα;

Αυτό που κρατάω στο αρχείο μου είναι… η αριστεία. Πάντα της έδινα μεγάλη σημασία, γιατί αριστεία σημαίνει αξιοκρατία. Να φανταστείτε, έχω ακόμα τους φακέλους των καλύτερων φοιτητών κάθε έτους γιατί με βάση αυτούς έδινα συστατικές επιστολές. Στη μνήμη μου κρατάω φυσικά και άλλους φοιτητές, αλλά και όλους τους ανώνυμους.

― Πιστεύετε ότι μας συνδέουν περισσότερο τα κοινά ή οι αντιθέσεις μας με τους άλλους;

Με προκαλείτε λιγάκι τώρα… (χαμογελά). Η διαφωνία και ο διάλογος με τους ανθρώπους με τους οποίους διαφωνώ μου αρέσει πολύ. Είναι ωραίο δύο μυαλά με τον λόγο και τον αντίλογο να προάγουν τη συζήτηση. Ενδεχομένως να επιτευχθεί μια σύγκλιση, αλλά μπορεί κάλλιστα ο καθένας να διατηρήσει τις απόψεις του.

Ο Σταθόπουλος είναι άνθρωπος «πεποιθήσεων». Γνήσιος σκεπτικιστής, έχει άποψη και την υποστηρίζει πιστά. Άνθρωποι που τον γνωρίζουν καλά λένε ότι είναι πεισματάρης. Ο ίδιος το αρνείται. Λέει, άλλο ισχυρή επιχειρηματολογία και άλλο πείσμα. Μπορεί το αποκορύφωμα των δημόσιων «διαφωνιών» του να ήταν η σύγκρουση με τον Χριστόδουλο, όπου, όπως λέγεται «το πήγε μέχρι τέλους», ωστόσο το ενοχλητικό για κάποιους «μικρόβιο» του σκεπτικισμού και της αμφισβήτησης είχε φυτευτεί από μικρή ηλικία.

Μιχάλης Σταθόπουλος: Τα πρώτα βήματα και η σχέση του με τη θρησκεία

Ο Μιχάλης Σταθόπουλος γεννήθηκε το 1938 και μεγάλωσε στην οδό Βερανζέρου 6, κοντά στην Ομόνοια. Κατάγεται από πολιτική οικογένεια. Ο πατέρας του, Παναγιώτης Σταθόπουλος, εκλεγόταν βουλευτής Λακωνίας δεξιών κομμάτων και τελικά του Ελληνικού Συναγερμού (1946-1956) ενώ ο μεγαλύτερός του αδερφός, ο Γιάννης εκλεγόταν βουλευτής για πολλά χρόνια με τη Νέα Δημοκρατία και διετέλεσε υφυπουργός Εθνικής Άμυνας στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Ο Γιάννης Σταθόπουλος ήταν αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, μετείχε στο αντιδικτατορικό «Κίνημα του Ναυτικού» με αποτέλεσμα να φυλακιστεί και να βασανιστεί στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Μεταδικτατορικά αρνήθηκε να λάβει προαγωγές εν αποστρατεία λόγω της αντιστασιακής του δράσης, λέγοντας πως ό,τι έπραξε ήταν απλά το δημοκρατικό καθήκον του,πράξη που, όπως λένε όσοι τον γνώρισαν, ήταν ενδεικτική για το ήθος του. Ο άλλος μεγάλος αδελφός του, ο Γιώργος, ήταν γιατρός, σαν τον πατέρα τους. Ο Μιχάλης Σταθόπουλος μπορεί να «ξέφυγε» από τις δεξιές επιρροές του σπιτιού στρεφόμενος προς την αριστερά και να απέφυγε επιμελώς την ιατρική σπουδάζοντας νομικά επέδειξε όμως πλούσιο ακαδημαϊκό έργο χειρουργικής ακρίβειας.

Από μικρός θαύμαζε τους σοφιστές. Είναι σχετικιστής αλλά πρωτίστως σκεπτικιστής, βάζει ένα ερωτηματικό σε κάθε τι, όπως μου λέει. Η πρώιμη ανάπτυξη κριτικού πνεύματος στάθηκε αιτία για μια «λάμψη» που ένιωσε στα εφηβικά του χρόνια και άρχισε τη μη θρησκευόμενη πορεία του.

-Ποια είναι η σχέση σας με τη θρησκεία;

Η οικογένειά μου και η μητέρα μου ειδικότερα μού είχαν μάθει να είμαι χριστιανός ορθόδοξος και να εκκλησιάζομαι. Κάθε Κυριακή μετά τη λειτουργία στη Ζωοδόχο Πηγή, πήγαινα στο κατηχητικό του Αγίου Κωνσταντίνου. Μια Κυριακή ο ιερέας που κατηχούσε ανακοίνωσε ότι το κήρυγμα θα συνεχιζόταν από έναν νέο διδάκτορα θεολογίας, τον Αναστάσιο Γιαννουλάτο, τον σημερινό Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας. Ήταν σπουδαίος ομιλητής και μετέπειτα σπουδαίος ιεράρχης. Ανοικτό πνεύμα όσο ελάχιστοι. Κάποτε, λοιπόν, μας είπε ότι δεν θέλει να επιλέγει εκείνος τα θέματα για τα οποία θα μας μιλούσε. Αντ’ αυτού τοποθέτησε μια κάλπη στην είσοδο της Εκκλησίας και είπε να ρίξουμε μέσα ένα χαρτί -ανώνυμο- με το θέμα που εμείς θέλουμε να συζητήσουμε.

Μαζί με κάποιους άλλους σκεφτήκαμε να το τολμήσουμε. Γράψαμε σε ένα χαρτί με κεφαλαία γράμματα, για να μην αναγνωριστεί ο γραφικός μας χαρακτήρας, «Υπάρχει Θεός;» και το ρίξαμε μέσα. «Υπάρχουν αποδείξεις περί υπάρξεως του Θεού» ξεκίνησε την επόμενη Κυριακή ο Γιαννουλάτος. «Πρώτα απ’ όλα, η κοσμολογική. Πώς ο κόσμος υπάρχει με τόση αρμονία; Πλανήτες, γαλαξίες, τίποτε δεν είναι τυχαία φτιαγμένο έτσι». Δειλά και διστακτικά μίλησαν ορισμένα παιδιά. Προς το τέλος, ο Γιαννουλάτος, βλέποντας ότι δεν έχει μαθηματικές αποδείξεις για τον ισχυρισμό του, κατέφυγε στην τελευταία λύση. Σήκωσε τα χέρια ψηλά και είπε μια πολύ ωραία προσευχή: «Θεέ μου, στείλε ένα σημάδι, ένα μήνυμα και στους δύσπιστους, στους αμφισβητίες, σ’ αυτούς που δυσκολεύονται να σε πιστέψουν!». Μα αυτό είναι το ζητούμενο, δεν είναι το δεδομένο, σκέφτηκα. Δεν γίνεται η τελική απόδειξη για το αν υπάρχει κάποιος να είναι το να απευθυνθούμε σ' αυτόν.

Μπορεί μετά από αυτή την εμπειρία να μην ξαναπήγε στο κατηχητικό ωστόσο έχει ασχοληθεί σε βάθος με τα ζητήματα της θρησκείας. «Σέβομαι απόλυτα τους θρησκευόμενους και αναγνωρίζω ότι στην κοινωνία θα υπάρχει πάντοτε μια ανάγκη του ανθρώπου για το υπερπέραν. Δεν θα πάψουν να υπάρχουν οι θρησκείες. Απλώς υποστηρίζω ότι το κράτος δεν πρέπει να θρησκεύεται. Η κοινωνία από την άλλη, ελεύθερα. Ο Σταθόπουλος υπηρέτησε με θρησκευτική προσήλωση, βέβαια, τη δημοκρατία και τις προοδευτικές ιδέες στην πορεία της ζωής του. Αυτό όμως συνδέεται με τα όνειρα και τις επιρροές που είχε ως μαθητής…

― Αλήθεια, εσείς τι θέλατε να σπουδάσετε;

Είχα όνειρο να γίνω φυσικός. Στο Βαρβάκειο είχαμε έναν καθηγητή Φυσικής, τον Αλκίνοο Μάζη, έναν σπουδαίο δάσκαλο, ο οποίος μάλιστα είχε συμβάλει στο να μου δημιουργηθούν αμφιβολίες για τη θρησκεία. Θυμάμαι, έλεγε ότι δεν πρέπει να μετράμε την ιστορία της ανθρωπότητας σε προχριστιανικούς και μεταχριστιανικούς χρόνους, αλλά «Σε προ-αϊνσταϊνικούς και μετα-αϊνσταϊνικούς» (γέλια). 

Ο έφηβος Μιχάλης εξέφρασε την επιθυμία του να πάει στο Πολυτεχνείο. «Μα εγώ θέλω να γίνεις επιστήμονας!» ήταν η απάντηση του πατέρα του. Ο Παναγιώτης Σταθόπουλος ήταν πατέρας παλιάς γενιάς. Ο γιος του τού μιλούσε στον πληθυντικό και ήθελε οπωσδήποτε να γίνει γιατρός, σαν αυτόν, ή δικηγόρος. Αυτά ήταν τα σπουδαιότερα επαγγέλματα της εποχής. Ο Μιχάλης Σταθόπουλος μπορεί σήμερα να χαμογελάει ενθυμούμενος τις συζητήσεις που είχε με τον πατέρα του, όμως η τότε στάση του τον έστρεψε προς τη δεύτερή του αγάπη·τη φιλοσοφία.Την κρίσιμη στιγμή επέλεξε το κλασικό, σκεπτόμενος ότι θα σπούδαζε στη φιλοσοφική. Μέχρι που η απάντηση του πατέρα του: «Κρίμα είναι να γίνεις καθηγητής μ’ ένα μισθό….» τον οδήγησε τελικώς στη Νομική.

― Άρα η Νομική ήταν η τελευταία σας επιλογή!

Δέχθηκα να πάω. Ήδη από το πρώτο έτος ξεκίνησα να διαβάζω τον Γεώργιο Μπαλή, διαπρεπή νομικό και έναν από τους συντάκτες του Αστικού Κώδικα. Σιγά σιγά άρχισα να καταλαβαίνω για το δίκαιο και τη δικαιοσύνη. Κάθε μήνας που περνούσε με έκανε να αγαπήσω όλο και περισσότερο το δίκαιο σαν επιστημονικό κλάδο, αλλά και σαν αντικείμενο με κοινωνική αποστολή.

― Τι θυμάστε από τα αμφιθέατρα;

Παρακολουθούσα τα μαθήματα αν και δεν μου άρεσε το σύστημα της διδασκαλίας με διαλέξεις στο αμφιθέατρο. Δεν υπήρχε, βέβαια, η άμεση επικοινωνία παρά μόνο στα λίγα σεμινάρια που λέγονταν «ανώτερα φροντιστήρια». Εκεί ασχοληθήκαμε πρώτη φορά και με την έρευνα. Ως δάσκαλος αργότερα προσπάθησα να δώσω μεγαλύτερη βάση στα ολιγομελή τμήματα, στα σεμινάρια και τον διάλογο.

― Θυμάστε χαρακτηριστικά μια ιστορία;

Ξέρετε, μεταξύ καθηγητών και φοιτητών υπήρχε απόσταση. Για να δεις έναν καθηγητή τότε έπρεπε να περιμένεις στο τέλος του μαθήματος, γρήγορα και στα όρθια. Θυμάμαι μια φορά, μετά από ένα μάθημα, μαζί με δυο συμφοιτητές μου «κυνηγήσαμε» έναν καθηγητή, τον Γεώργιο Μαριδάκη –επίσης έναν από τους συντάκτες του Αστικού Κώδικα– όπως κατέβαινε τα σκαλιά της Σόλωνος. «Κύριε καθηγητά, πότε μπορούμε να σας δούμε;» «Ποτέ!» ήταν η κοφτή απάντησή του. Δεν είναι καλό αυτό που λέω για τον μεγάλο αυτόν δάσκαλο, που τον αγαπούσα πολύ, ήταν τεράστιος νομικός, αλλά το λέω σαν δείγμα τού ότι τότε δεν υπήρχε επαφή. Ο Μαριδάκης ήταν ψηλός, ευθυτενής, ωραίος τύπος που έκανε καλό μάθημα, αλλά είχε την παλιά νοοτροπία. Του απόμακρου καθηγητή, που ήταν «θεός».

Τον ελεύθερό του χρόνο, ως φοιτητής, ο Σταθόπουλος τον μοίραζε ανάμεσα στο σινεμά, τη μουσική και το θέατρο. Στο υπόγειο της οδού Κοραή, στο Άστυ συχνά έπαιρνε θέση από την Κυριακή το πρωί για να απολαύσει τις προβολές. «Αγαπώ πολύ τον κινηματογράφο. Η παλαιότερη ταινία που είχα δει ήταν το “Intolerance” του D.W. Griffith, του 1916!». Ύστερα θέατρο. Εθνικό και Βασιλικό θέατρο με ξεχωριστές παρουσίες της Κατίνας Παξινού και του Αλέξη Μινωτή. Και φυσικά, η μεγάλη του αγάπη· η κλασική μουσική (σε δίσκους βινυλίου 78 στροφών) είτε συμφωνική είτε όπερα. Σήμερα είναι θαμώνας του Μεγάρου Μουσικής ενώ τα καλοκαίρια «οργώνει» τα διεθνή φεστιβάλ, μου λέει. Από το Σάλτσμπουργκ μέχρι την πόλη του Μπαϊρόιτ στη βόρεια Βαυαρία, όπου κάθε χρόνο διεξάγεται φεστιβάλ προς τιμήν του αγαπημένου του συνθέτη Ρίχαρντ Βάγκνερ.

Το κράτος της δεξιάς

Ο Μιχάλης Σταθόπουλος ανδρώθηκε σε μια έντονα φορτισμένη πολιτική εποχή. Το 1956 ο λαός ζητούσε την ένωση της Ελλάδας με την Κύπρο, ο Μακάριος ήταν εξορισμένος στις Σεϋχέλλες και η ΕΟΚΑ είχε ξεκινήσει τον απελευθερωτικό αγώνα της. Ο απαγχονισμός των δύο νέων αγωνιστών Καραολή και Δημητρίου πραγματοποιήθηκε από τις βρετανικές αρχές στις 10 Μαΐου 1956. Την ταραγμένη αυτή περίοδο ως μαθητής και αργότερα ως φοιτητής μετείχε στις διαδηλώσεις. Ο Σταθόπουλος ανακαλεί στη μνήμη του ένα περιστατικό, όταν σε μια διαδήλωση για το κυπριακό, μια ομάδα ανθρώπων σχημάτισε μια ολόκληρη πυραμίδα για να αφαιρέσουν την πινακίδα της οδού Σταδίου (που τότε ονομαζόταν Ουίνστον Τσώρτσιλ). Μαζί με τον Θεόδωρο Πάγκαλο, παλαιό συμμαθητή και συμφοιτητή του, σε μια διαδήλωση έφαγαν το πρώτο ξύλο της ζωής τους.

― Θέλετε να μας πείτε τι ακριβώς έγινε;

Ήταν συνηθέστατο τότε. Μερικοί αστυφύλακες μας στρίμωξαν σε μια γωνία. Προσπαθήσαμε να φύγουμε αλλά μας εγκλώβισαν. Και τότε ένας αξιωματικός της αστυνομίας μας χτύπησε στην πλάτη μ’ ένα μαστίγιο.

― Σας φόβισαν αυτές οι εμπειρίες;

Όχι… Αντιθέτως με ενθάρρυναν. Αισθανόμουν αντιδεξιός λόγω της ανελευθερίας του κράτους και του περιορισμού της έκφρασης γνώμης. Θυμάμαι διάβαζα την Ελευθερία, την κεντρώα εφημερίδα του Πάνου Κόκκα. Μια μέρα, πηγαίνοντας στο στρατόπεδο όπου εκπλήρωνα τη στρατιωτική μου θητεία, με πλησίασε ένας αξιωματικός που με συμπαθούσε και μου είπε φιλικά: «Μη διαβάζεις αυτή την εφημερίδα. Δεν κάνει… την Καθημερινή να διαβάζεις». Μπορεί να ήμουν πολιτικοποιημένος, αλλά δεν εντάχθηκα ποτέ σε κόμμα ή νεολαία, ούτε ήμουν ακτιβιστής. Είχα ευαισθησίες για κοινωνικά θέματα και έδινα έμφαση στην κοινωνική δικαιοσύνη.

― Πιστεύετε ότι η γενιά σας πέτυχε;

Ο αγώνας μας δικαιώθηκε, νομίζω. Ο Ανένδοτος Αγώνας οδήγησε στον θρίαμβο της Ένωσης Κέντρου και στην πτώση του κράτους της δεξιάς.

Ο Μιχάλης Σταθόπουλος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο

Οι εκλογές του 1963 βρίσκουν τον Σταθόπουλο στη Γερμανία. Μόλις απολύθηκε από τον στρατό πήγε στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, ως υπότροφος για να συνεχίσει τις σπουδές του. Ο ίδιος αρέσκεται στο να ανοίγει παρενθέσεις και να αφηγείται ιστορίες. Παραμερίζω τις ερωτήσεις μου και τον ακούω προσεκτικά. «Ο Παύλος Μπακογιάννης ήταν επικεφαλής της ραδιοφωνικής εκπομπής της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας για τους Έλληνες της Γερμανίας, που ήταν περίπου 200.000. Μια μέρα επισκέφθηκε το νομικό σπουδαστήριο και πρότεινε σε κάποιον να γράφει μια φορά την εβδομάδα ένα δελτίο ειδήσεων που θα εκφωνείται κάθε Κυριακή. Τις άλλες 6 ημέρες εκφωνούσε ο ίδιος. Πήρα τη δουλειά εξασφαλίζοντας ένα ποσό αντίστοιχο της μηνιαίας υποτροφίας μου! Είχαμε συνδεθεί με τον Παύλο, τότε στο Μόναχο είχα γνωρίσει και την Ντόρα και μπορώ να πω ότι είχαμε γίνει φίλοι. Αργότερα συνεργαστήκαμε και στην κρατική ραδιοφωνία, εκείνος ως αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής και εγώ ως νομικός σύμβουλος».

Ο Σταθόπουλος αναγορεύτηκε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Μονάχου και το 1975 εξελέγη καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μετά από τριετή επιστημονική έρευνα (υφηγεσία) με την οποία έχει δεθεί πολύ.

Ο νόμος του 1982 για τα ΑΕΙ

― Πώς ήταν το κλίμα στο πανεπιστήμιο μετά την πτώση της χούντας;

Οι πανεπιστημιακές διεκδικήσεις ήταν έντονες και το φοιτητικό κίνημα ζητούσε ένα νέο νόμο πλαίσιο. Παρέα με μερικούς προοδευτικούς καθηγητές, τον Γεώργιο Κουμάντο, τον Δημήτρη Μαρωνίτη, τον Σάκη Καράγιωργα, τον Δημήτρη Φατούρο, τον Γιώργο Βουδούρη κ.ά. ενταχθήκαμε στον «πανεπιστημιακό όμιλο» και ζητούσαμε αλλαγές στο πανεπιστήμιο. Είχα αρθρογραφήσει τότε στο Βήμα υπέρ της συμμετοχής των φοιτητών στα πανεπιστημιακά όργανα. Δεν ήταν κάτι καινούριο. Ερχόταν από τη Γαλλία του 1968.

― Μέχρι τότε τι ίσχυε;

Ο νόμος 815/1978, του Ιωάννη Βαρβιτσιώτη, έκανε ένα μικρό άνοιγμα, προβλέποντας συμμετοχή ενός φοιτητή άνευ ψήφου στον σύλλογο καθηγητών που λάμβανε αποφάσεις. Οι φοιτητές διαδήλωναν καθώς τον θεωρούσαν ανεπαρκή. Συμμετείχα στην επιτροπή που θα συνέτασσε τον νέο νόμο. Το προσχέδιο προέβλεπε 20-25% συμμετοχή των φοιτητών για θέματα που τους αφορούσαν και για γενικότερα θέματα. Ήταν λογικό και μετριοπαθές και μάλιστα άρεσε στον Αθανάσιο Ταλιαδούρο, τότε υφυπουργό Παιδείας. Ωστόσο, ήταν πλέον αργά για να μπορέσει να ψηφιστεί. Ο ξεσηκωμός συντηρητικών καθηγητών της Ιατρικής, αλλά και οι εκλογές του 1981 ανέστειλαν την ψήφισή του.

― Μετείχατε αργότερα στον περίφημο νόμο 1268/1982;

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, όταν ήρθε στην εξουσία, ήθελε να δώσει φωνή στους φοιτητές επιτρέποντάς τους να συμμετέχουν στις αποφάσεις του πανεπιστημίου. Διευκρινίζω ότι δεν συνέπραξα στον συγκεκριμένο νόμο που άλλαξε την ανώτατη εκπαίδευση. Μια ομάδα στο Υπουργείο Παιδείας τον ετοίμαζε και εγώ συμμετείχα επειδή με πρότεινε ο Γιώργος Κασιμάτης, διευθυντής του νομικού γραφείου του Ανδρέα Παπανδρέου. Πήγα σε μερικές συνεδριάσεις αλλά ύστερα έφυγα, διότι δεν ήμουν ιδιαιτέρως αρεστός. Ο νόμος αυτός είχε ακρότητες. Είχε χαριστικές διατάξεις για όσους είχαν διδακτορικό και προέβλεπε εύκολη ανέλιξη των βοηθών. Το σύστημα συμμετοχής στη διοίκηση του πανεπιστημίου έδινε υπερβολικά δικαιώματα στους φοιτητές. Είχε όμως και πολλά σωστά όπως την κατάργηση της έδρας, ο κάτοχος της οποίας μονοπωλούσε τη γνώση.

Ο χαρακτηρισμός «Πρύτανης των ΜΑΤ»

Ο νεοψηφισθείς νόμος του ΠΑΣΟΚ θεσμοθέτησε και το πανεπιστημιακό άσυλο. Πλέον δεν επιτρεπόταν καμία επέμβαση δημόσιας δύναμης στους χώρους πανεπιστημίων χωρίς πρόσκληση ή άδεια του αρμόδιου οργάνου του ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος. Ο Μιχάλης Σταθόπουλος το 1982 εκλέγεται πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Στις 17 Νοεμβρίου του 1985 στην πορεία για την επέτειο του Πολυτεχνείου δολοφονείται από τον αστυνομικό Αθανάσιο Μελίστα ο 15χρονος Μιχάλης Καλτεζάς. Μέσα σε λίγη ώρα τα Εξάρχεια παίρνουν φωτιά. Το κτίριο του Χημείου στη Σόλωνος καταλαμβάνεται.

― Ποιες ήταν οι σκέψεις σας εκείνο το βράδυ;

Δεν μπορούσα να βλέπω το Χημείο σ’ αυτή την κατάσταση και να μένω άπραγος, καταστρεφόταν η δουλειά πολλών ερευνητών. Αποφάσισα να εφαρμόσω τον νόμο προκειμένου να διαλυθεί η κατάληψη, όμως, χρειαζόταν άδεια της επιτροπής πανεπιστημιακού ασύλου.

Την επιτροπή αποτελούσε ο Σταθόπουλος, ως πρύτανης, ένας εκπρόσωπος των καθηγητών και ένας εκπρόσωπος των φοιτητών. Αρχικώς οι φοιτητές απέφευγαν να στείλουν τον εκπρόσωπό τους στην επιτροπή προκειμένου να μην μπορεί να συγκληθεί. «Βλέπετε είμαι νομικός, οπότε βρήκα λύση μέσω μιας απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας». Σύμφωνα με αυτήν τα συλλογικά όργανα στα οποία μετέχουν εκπρόσωποι φορέων, μπορούν να λειτουργήσουν κανονικά εάν κάποιος φορέας δεν υποδεικνύει τον εκπρόσωπό του αν και έχει επανειλημμένως κληθεί προς τούτο. «Τους είχα προειδοποιήσει ότι η Επιτροπή Ασύλου μπορεί να λειτουργήσει και χωρίς αυτούς. Την επόμενη μέρα έστειλαν τον εκπρόσωπό τους».

Γενικά, ως πρύτανης, απέφευγε τις έντονες συγκρούσεις. Δεν δίσταζε, όμως, να συζητάει και να κλείνει τα θέματα σε επίπεδο διαλόγου με φιλικό τρόπο. Μάλιστα στις συναντήσεις που έκανε με τους φοιτητές, μου λέει, έπαιρνε μαζί του -εκτός από τους αντιπρυτάνεις- συχνά και τον Μανώλη Γλέζο.

Τα πράγματα έχουν αγριέψει. Ο Σταθόπουλος πλησιάζει στο Χημείο και προειδοποιεί ότι εάν δεν εκκενώσουν το κτίριο θα καλέσει την αστυνομία. «Αν δεν μας φέρεις τον υπουργό κρεμασμένο δεν βγαίνουμε!». Ο Σταθόπουλος καλεί επανειλημμένως –αλλά μάταια– στο τηλέφωνο τον εκπρόσωπο των φοιτητών (χρειαζόταν ομοφωνία της επιτροπής ασύλου). Ήταν φοιτητής του Χημικού, ενταγμένος στην Πανσπουδαστική, την παράταξη που πρόσκειται στο ΚΚΕ. Τα ξημερώματα ο φοιτητής βρέθηκε στο τηλέφωνο αλλά είπε «Δεν μπορώ να έρθω, φεύγω στο εξωτερικό. Πάρτε τον αναπληρωματικό!» Ο Σταθόπουλος μέχρι και σήμερα διερωτάται μήπως το ΚΚΕ δεν είχε αντίρρηση να εκκενωθεί η κατάληψη, αλλά απέφευγε να μετάσχει στην απόφαση. «Άλλωστε η κριτική που μου έκανε ο Ριζοσπάστης ήταν ότι διαφωνούμε πολιτικά με τον πρύτανη και όχι ιδεολογικά».

«Ό,τι μου πει το κόμμα» ήταν η απάντηση του αναπληρωματικού μέλους που ανήκε στην ΠΑΣΠ, προσκείμενη στο ΠΑΣΟΚ. Ο Σταθόπουλος τηλεφωνεί στον υπουργό Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης, Μένιο Κουτσόγιωργα. «Πήγαμε μαζί με τον αντιπρύτανη Άλκη Αργυριάδη στο υπουργείο». «Ό,τι πει ο Ανδρέας» τους είπε ο Κουτσόγιωργας και ο Θανάσης Τσούρας, υφυπουργός Δημόσιας Τάξης. Γύρω στις πέντε το πρωί χτυπάει το τηλέφωνο του Σταθόπουλου και του λένε ότι ο πρωθυπουργός περιμένει τηλεφώνημά του. «Ο Παπανδρέου δεν με απέτρεψε. Μου είπε “εντάξει” για τον φοιτητή».

Λίγο πριν το τελικό σήμα ο Σταθόπουλος δέχεται μια επίσκεψη. Ένας μοτοσικλετιστής, εκ μέρους του υπουργού, του ζητά να βάλει μια υπογραφή στην άδεια που θα δοθεί στην αστυνομία. «Διάβασα ξανά τον νόμο. Προσέξτε: έλεγε με “άδεια” της επιτροπής ασύλου και όχι με “γραπτή άδεια”. Του απάντησα ότι ο νόμος είναι σαφής και την άδεια την δώσαμε ενώπιον πολλών στο υπουργείο. Σκίζω το χαρτί μπροστά του και του λέω να πει στον υπουργό ότι συμφωνήσαμε προηγουμένως». Ο Σταθόπουλος πιστεύει ότι αποπειράθηκαν να τον «αδειάσουν», ισχυριζόμενοι ότι το πανεπιστήμιο αποφάσισε ερήμην τους, μη αναλαμβάνοντας και το βάρος της συμφωνίας μαζί του.

Η κατάληψη τελείωσε πολύ γρήγορα. Με τις σκάλες της πυροσβεστικής αστυνομικοί ανέβηκαν στην ταράτσα του Χημείου, έριξαν καπνογόνα και οι καταληψίες βγήκαν έξω. «Δεν έγινε καμιά σύλληψη. Ήθελα σε πρώτη φάση να αποκατασταθεί εμπράκτως η νομιμότητα τερματίζοντας την κατάληψη». Ο Σταθόπουλος υπέστη κριτική από πολλές πλευρές με αποκορύφωμα το προσωνύμιο «Ο πρύτανης των ΜΑΤ». Η ακαδημαϊκή κοινότητα, ωστόσο, αναγνωρίζοντας την αίσθηση καθήκοντος του πρύτανη αλλά και τις διοικητικές ικανότητές του, τον επανεξέλεξε δύο φορές μέχρι το 1991. Ποιος θα του το έλεγε ότι δέκα χρόνια μετά θα εμπλεκόταν στην ενεργό πολιτική και θα καλούνταν να δώσει μια ακόμα μεγαλύτερη μάχη…

Ταυτότητες: Το χρονικό της σύγκρουσης με τον Χριστόδουλο 

Τον Απρίλιο του 2000, ο Κώστας Σημίτης σχηματίζει τη δεύτερη κυβέρνησή του τοποθετώντας τον Μιχάλη Σταθόπουλο υπουργό Δικαιοσύνης. Τα πρώτα σύννεφα δεν άργησαν να φανούν. Έναν μήνα μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ο νέος υπουργός βρέθηκε στο στόχαστρο. Παρέμεινε στο υπουργείο για 18 μήνες. Διάστημα ικανό για να επιφέρει, πέραν του νομοθετικού του έργου, μια μεγάλη αλλαγή συγκρουόμενος με τον τότε Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χριστόδουλο, ξεκίνησε όταν ο Σταθόπουλος δήλωσε σε συνέντευξη στον Κώστα Μαρδά, για το Έθνος, ότι το θρήσκευμα αποτελεί ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο και η αναγραφή του στην αστυνομική ταυτότητα αντιτίθεται σε ισχύοντα, ήδη από το 1997, νόμο. Οι μεγάλες λαοσυνάξεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη στις οποίες συμμετείχαν εκατοντάδες χιλιάδες, καθώς και οι κατηγορίες για αφελληνισμό και αποχριστιανοποίηση είναι χαρακτηριστικές στιγμές της εποχής εκείνης.

Η σχέση των δύο πάει πολύ πίσω. Ο Χρήστος Παρασκευαΐδης (μετέπειτα Χριστόδουλος) και ο Μιχάλης Σταθόπουλος ήταν συμφοιτητές στο πανεπιστήμιο. Ο Χριστόδουλος ήταν πολύ αγαπητός και είχε το χάρισμα να μαγεύει το πλήθος. Στις ομιλίες του, προειδοποιούσε ότι «όποιο χέρι τόλμησε να αγγίξει την Εκκλησία, ξεράθηκε». Τον Αύγουστο του 2001 ο Χριστόδουλος ανακοίνωσε ότι είχαν συλλεγεί πάνω από τρία εκατομμύρια υπογραφές πιστών, οι οποίοι ζητούσαν διενέργεια δημοψηφίσματος για το ζήτημα. Σε συνάντησή του με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο ζήτησε να γίνει δημοψήφισμα. Ο Στεφανόπουλος απέκλεισε αυτό το ενδεχόμενο.

― Πολλοί λένε ότι τότε προκαλούσατε «πονοκέφαλο» σε πολλά στελέχη του ΠΑΣΟΚ…

Είχε διαφωνήσει ανοικτά μαζί μου τόσο ο Ευάγγελος Βενιζέλος όσο και ο Ανδρέας Λοβέρδος. Ακόμη και ο Θεόδωρος Πάγκαλος είχε πει στον Χριστόδουλο «Άσε τον Σταθόπουλο να λέει». Μόνο ο Νίκος Σηφουνάκης με υποστήριξε και νομίζω στο τέλος τον αφόρισαν! (γέλια) Πολλοί δεν με ήθελαν επειδή δεν είχα καν γραφτεί στο κόμμα. Θεωρήθηκα υπεύθυνος για την απώλεια 2-3 μονάδων στις δημοσκοπήσεις. Είχα θέσει την παραίτησή μου στη διάθεση του Σημίτη. Εκείνος, όμως, με στήριξε παραμένοντας ανυποχώρητος στη θέση του.

Οι αντίπαλοι του Σταθόπουλου αναγνώριζαν πάντα την εντιμότητα και την ακεραιότητά του, ωστόσο το πολιτικό κόστος της παρουσίας του ήταν ήδη μεγάλο. Το εγχείρημα εμπλοκής ενός ανθρώπου μακριά από τα κόμματα στην ενεργό πολιτική ίσως ήταν καταδικασμένο να αποτύχει ή έστω να είναι βραχύβιο. Τον Οκτώβριο του 2001 ο ανασχηματισμός ήταν βέβαιος. Σε μια από τις τελευταίες συναντήσεις που είχε με τον πρωθυπουργό του είπε: «Όλοι λένε ότι ζημιώνω το κόμμα και στον ανασχηματισμό που μαθαίνω ότι θα κάνεις δεν σου ζητώ να παραμείνω, μπορείς να με αντικαταστήσεις».

― Η σημερινή σχέση σας με τον Σημίτη;

Έχω άριστες σχέσεις. Πήγα και ως μάρτυρας σε δικαστήριο και κατέθεσα υπέρ του, όταν τον κατηγορούσαν με χυδαία δημοσιεύματα…

Δάσκαλος στη Νομική

Μπορεί ο Μιχάλης Σταθόπουλος να ενεπλάκη με την ενεργό πολιτική, όμως ποτέ δεν απώλεσε την ακαδημαϊκή του ιδιότητα και δεν ξέχασε το πανεπιστήμιο. Κι αν οι περισσότεροι τον γνώρισαν από το βιβλίο του για το Γενικό Ενοχικό Δίκαιο πολλοί ήταν εκείνοι που τον έζησαν ως δάσκαλο στη Νομική Σχολή. Κατά κοινή ομολογία ήταν κορυφαία πανεπιστημιακή φυσιογνωμία για πάνω από τρεις δεκαετίες. Παλαιοί μαθητές του θυμούνται σήμερα έναν ξεχωριστό δάσκαλο, γοητευτικό και ζωντανό, που έδινε πολλά παραδείγματα στους φοιτητές και δεν «βιαζόταν» στις παραδόσεις του. Διακρινόταν για την καθαρότητα της σκέψης του αλλά και την ηπιότητά της. Πάντοτε έκανε «ανοίγματα» στην αμφιβολία, αφού πρώτα παρουσίαζε με ακρίβεια την αντίθετη άποψη χωρίς ποτέ να την υποτιμά. Παρότι έχει ταυτιστεί με το Αστικό Δίκαιο όλοι γνωρίζουν την ευρυμάθειά του και την ευρύτητα των (επιστημονικών και μη) ενδιαφερόντων του. Εκτός από το εγχειρίδιο του Ενοχικού Δικαίου και την έκδοση πολλών μελετών έχει επιβλέψει επιστημονικά –μαζί με τον συνάδελφό του, Επίτιμο Καθηγητή και Ακαδημαϊκό Απόστολο Γεωργιάδη – το τιτάνιο έργο χιλιάδων σελίδων της κατ’ άρθρο ερμηνείας του Αστικού Κώδικα.

«Εγώ είμαι Φαβιανός!»

Ο Σταθόπουλος, καθώς μιλάει, σε αιφνιδιάζει με τις γνώσεις και τις αναφορές του. «Εγώ είμαι Φαβιανός!». Δηλαδή; «Στον Καρχηδονιακό πόλεμο, διόρισαν τον Ρωμαίο ύπατο Φάβιο για να αντιμετωπίσει τον Αννίβα. Εκείνος πρότεινε να κινηθούν σιγά σιγά. Να αντιμετωπίσουν τον εχθρό όχι με κατά μέτωπο επίθεση αλλά κόβοντας φέρ’ ειπείν τις γραμμές ανεφοδιασμού». Ο Σταθόπουλος πιστεύει ότι η κοινωνική δικαιοσύνη επέρχεται σιγά σιγά με νομοθετικά μέτρα και όχι με ακρότητες. Γελάει, καθώς θυμάται κάτι από τα φοιτητικά του χρόνια. «Με τον Πάγκαλο, που τον χάσαμε πέρυσι, είχα πολύ καλές σχέσεις. Στο πανεπιστήμιο εκείνος ήταν κομμουνιστής και εγώ, όπως σας είπα, ένιωθα αριστερός αλλά ήμουν ανέντακτος. Μου έλεγε λοιπόν: «Καλά τα λες αλλά αργά προχωρείς ρε παιδί μου… Γιατί δεν κάνεις το άλμα;». «Το σκέφτομαι…» του έλεγε. Όταν ο Πάγκαλος επέστρεψε από τη Γαλλία το 1974 ο Σταθόπουλος τον κάλεσε να δειπνήσουν. «Ξανασμίξαμε μετά από χρόνια». Και του λέω «Ρε συ Θόδωρε βλέπω ότι βιάστηκες τότε. Θυμάσαι παλιά που μου έλεγες να κάνω το άλμα; Τώρα εσύ πήγες στο ΠΑΣΟΚ με αποτέλεσμα εγώ να είμαι πιο αριστερός από σένα! Ήμουν Φαβιανός λοιπόν στην προσέγγισή μου…».

Ο Μ. Σταθόπουλος για τον νόμο για τα ομόφυλα ζευγάρια και τα μη κρατικά-μη κερδοσκοπικά πανεπιστημία

Γυρνάω τον χρόνο πίσω. Στην εποχή που συμμετείχε μαζί με τον αντιστασιακό συνάδελφό του Γεώργιο Κουμάντο και τον Ιωάννη Δεληγιάννη, έναν από τους κορυφαίους αστικολόγους του 20ού αιώνα, στην «Επιτροπή Μάνεση», τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή η οποία έμελλε να μεταρρυθμίσει ριζικά το οικογενειακό δίκαιο σφραγίζοντας μια μεγάλη κοινωνική αλλαγή. Η νομοθετική τομή του 1982-83 εισήγαγε την ισονομία των συζύγων σε προσωπικές και περιουσιακές σχέσεις, καθιέρωσε το συναινετικό διαζύγιο, εισήγαγε τον πολιτικό γάμο και εξομοίωσε –με ορισμένες εξαιρέσεις– τα εντός γάμου γεννηθέντα τέκνα μ’ αυτά που γεννιόντουσαν χωρίς γάμο.

― Ποια η γνώμη σας για τον πρόσφατο νόμο της κυβέρνησης που αφορά την επέκταση του πολιτικού γάμου στα ομόφυλα ζευγάρια;

Μπράβο στην κυβέρνηση! Πιστεύω επιπλέον ότι η παρένθετη μητρότητα θα μπορούσε να αφορά και τους άνδρες γονείς.

Η ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή η οποία ξεκίνησε να σχεδιάζεται επί υπουργίας του αλλά ψηφίστηκε το 2002 ήταν από τις πιο προχωρημένες στην Ευρώπη. «Θυμάμαι, είχα πάει να κάνω μια ομιλία στη Θεσσαλονίκη. Και έλεγα ότι πρέπει να εκσυγχρονιστεί το οικογενειακό δίκαιο λαμβάνοντας υπόψη τις μεγάλες τεχνολογικές εξελίξεις που αφορούν στην τεχνητή γονιμοποίηση. Ήταν μια από τις εξαγγελίες μου». Όταν ο Σταθόπουλος κατέβηκε από το βήμα στα διάφορα πηγαδάκια που υπήρχαν τον περίμενε ο Γεώργιος Κουμάντος. «Έλα τώρα, το πέταξες αυτό αλλά δεν θα γίνει τίποτα». «Γιώργο, το είπα και το εννοώ. Και μάλιστα θα φτιάξω μια επιτροπή και θα σε βάλω πρόεδρο! Δέχεσαι;». «Δέχομαι!» Έτσι και έγινε.

Η κουβέντα μας δεν θα μπορούσε να μην πάει στον πρόσφατο νόμο της κυβέρνησης για τα μη κρατικά-μη κερδοσκοπικά παραρτήματα των ξένων πανεπιστημίων. Εκφράζει την ανησυχία του. Θα προτιμούσε να είχε προηγηθεί η συνταγματική αναθεώρηση του άρθρου 16. «Ο νομοθέτης είχε ορισμένες απόψεις με βάση τις τότε συνθήκες, το Σύνταγμα εξακολουθεί όμως να ισχύει και σε νεότερες συνθήκες. Και δέχομαι ότι η ερμηνεία μπορεί να αλλάξει με την πάροδο των ετών. Έτσι η διατύπωση του νόμου ότι τα ΑΕΙ πρέπει να είναι ν.π.δ.δ. μπορεί να ερμηνευθεί ως εννοούσα, σύμφωνα με τον απώτερο νομοθετικό στόχο, ότι τα ΑΕΙ πρέπει τουλάχιστον να ανήκουν στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, ώστε να υπάρχει ο αναγκαίος έλεγχος και η εποπτεία της Πολιτείας. Υπογραμμίζω εδώ την ανάγκη ύπαρξης αυστηρών εγγυήσεων και εποπτικών αρχών για τυχόν πανεπιστήμια του ευρύτερου δημόσιου τομέα, ώστε να διασφαλίζεται ότι τα πανεπιστήμια αυτά θα υπηρετούν τελικά το δημόσιο συμφέρον και όχι ιδιωτικά συμφέροντα. Επίσης υπάρχει ανάγκη θέσπισης Εθνικού Απολυτηρίου».

Ο πρώην πρύτανης θεωρεί ότι δεν υπάρχει αληθινή ανάγκη για ιδιωτικά πανεπιστήμια χωρίς να αποκλείει το ενδεχόμενο όφελος από τον εμπλουτισμό του ακαδημαϊκού χάρτη. «Πέρα από το νομικό υπάρχει και το πρακτικό σκέλος. Πιστεύω ότι η ζήτηση μπορεί να ικανοποιείται από τα δημόσια πανεπιστήμια εφόσον, όμως, θα υπάρχει ένα απολυτήριο τύπου Baccalaureate ή Abitur. Να μην υπάρχει δηλαδή το εύκολο απολυτήριο που δίνει το τοπικό σχολείο για να διευκολυνθεί το παιδί». Η εκτίμηση του Σταθόπουλου είναι ότι, εάν συνέβαινε αυτό, οι εισακτέοι των δημόσιων πανεπιστημίων θα αυξάνονταν και πάλι και θα ικανοποιούσαν όλες τις ανάγκες. «Αυτό συμβαίνει στις περισσότερες χώρες, όπου δεν υπάρχουν καλά ιδιωτικά πανεπιστήμια γιατί δεν τα χρειάζονται. Σε άλλες πάλι δεν υπάρχουν καθόλου ιδιωτικά πανεπιστήμια για τον ίδιο λόγο. Δεν απαγορεύονται ωστόσο… Σε μας ο συντακτικός νομοθέτης εξέφρασε δυσπιστία προς τον κοινό νομοθέτη, ότι μπορούσε (π.χ. μια ευκαιριακή κυβερνητική πλειοψηφία) να ανοίξει διάπλατα την ανώτατη εκπαίδευση στην ιδιωτική πρωτοβουλία με εμφανή ή αφανή κερδοσκοπία και χωρίς επαρκείς εγγυήσεις».

― Ποια είναι η ιδεολογία σας;

Είμαι φιλελεύθερος αλλά όχι μόνο αυτό. Eίμαι και υπέρ της κοινωνικής δικαιοσύνης. Είμαστε φιλελεύθερο κράτος και κοινωνικό κράτος. Το δεύτερο το υποτιμούν πολλοί. Το Σύνταγμά μας προβλέπει αμφότερα.

― Ποια θεωρείτε τη σημαντικότερη πολιτική προσωπικότητα της μεταπολίτευσης;

Δύο ξεχωρίζω. Τον Κωνσταντίνο Καραμανλή διότι μας έβαλε στην Ευρωπαϊκή Ένωση που ήταν σημαντικό επίτευγμα. Ομολογώ ότι δεν τον ψήφισα το 1974. Ψήφισα τον Γεώργιο - Αλέξανδρο Μαγκάκη και τον σπουδαίο Τάσο Μήνη της Ένωσης Κέντρου - Νέες Δυνάμεις. Αλλά και τον Κώστα Σημίτη επειδή μας έβαλε στο ευρώ και επειδή ήταν πάντοτε ένας μετριοπαθής και συνετός πολιτικός. Ο λιγότερο λαϊκιστής.

Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών

Ο Σταθόπουλος εξελέγη Τακτικό Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 2011 και προσφάτως ολοκλήρωσε την προεδρική θητεία του. «Προσπαθήσαμε να αναμορφώσουμε τον Οργανισμό της Ακαδημίας». Ο Οργανισμός, όπως λέει, περιείχε ορισμένες αναχρονιστικές διατάξεις και σε πολλά σημεία του παρέμενε ίδιος από το 1926.

«Το σχέδιο του Οργανισμού –που υποβάλαμε στον υπουργό Παιδείας– περιέχει τις τελικές θέσεις της Ολομέλειας της Ακαδημίας. Κατά τις συζητήσεις στην Ολομέλεια συμφωνήσαμε στα περισσότερα με ομοφωνία ή με μεγάλη πλειοψηφία. Σε ορισμένα –λίγα– είχα μειοψηφήσει». Για παράδειγμα η εκλογή νέων Ακαδημαϊκών που απασχολεί κατά καιρούς τη δημόσια συζήτηση και γίνεται αφορμή για κάθε λογής έριδες. «Πρότεινα η εκλογή νέων Ακαδημαϊκών να γίνεται φανερά προκειμένου να υπάρχει διαφάνεια και αιτιολογία της επιλογής. Εκεί μειοψήφησα».

Ο Σταθόπουλος δούλεψε μαζί με τους συναδέλφους του στην επιτροπή αναθεώρησης επί ενάμιση χρόνο, αλλά και στην Ολομέλεια σε πολλές συνεδριάσεις της. «Ο υπουργός Παιδείας σεβάστηκε την Ακαδημία και τη βούλησή της, πράγμα που τον τιμά» προσθέτει. Ο νέος Οργανισμός θα ψηφιστεί από την ελληνική Βουλή σύντομα.

― Τι κρατάτε απ’ όλη αυτή τη διαδρομή; Ποιο θεωρείτε σημαντικότερο επίτευγμά σας;

Δεν έχω κανένα πρόβλημα να σας πω τις απόψεις μου. Αλλά τον εαυτό μου και το έργο μου δεν μπορώ να τα κρίνω. Θα έλεγα, όμως, ότι απ’ όλα μου άρεσε και μου αρέσει περισσότερο η ερευνητική δουλειά. Η προσπάθεια να βρεις κάτι καινούργιο και όχι να περιγράψεις τα ήδη υπάρχοντα.

Η αγάπη του να ανακαλύψει νέα γνώση μπορεί να ξεκίνησε από τη Φυσική, αλλά διοχετεύτηκε στη Νομική για μια ολόκληρη ζωή. Σίγουρα ο νεαρός Σταθόπουλος δεν θα πίστευε ότι κάποτε θα χειροκροτούνταν (και θα διαβαζόταν) από εκατοντάδες φοιτητές της γενιάς Ζ. Ίσως αυτή να είναι η μεγαλύτερη δικαίωση για έναν Δάσκαλο.