Όλο το διπλωματικό παρασκήνιο λίγες ώρες πριν τη συνάντηση Μητσοτάκη - Ερντογάν

Δύο εικοσιτετράωρα πριν τη συνάντηση Μητσοτάκη - Ερντογάν στο Βίλνιους, η τουρκική διπλωματία κατάφερε και πάλι να κάνει αισθητή την παρουσία της στην ευρωπαϊκή και την νατοϊκή σκακιέρα. Ποιος θα το περίμενε. Ο πρωθυπουργός της Σουηδίας υποχρεώθηκε σε μία ολική αναδίπλωση με κερασάκι στην σκανδιναβική του τούρτα την ανάληψη υποχρέωσης να στηρίξει την υποψηφιότητα της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μία λεπτομέρεια που καταδεικνύει το πόσο εντυπωσιακά επανήλθε στα ανώτερα κλιμάκια της Συμμαχίας και του Λευκού Οίκου το δόγμα περί της «στρατηγικής σπουδαιότητας» της Τουρκίας στο «μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας». Κάποτε το αποκαλούσαμε το «μαλακό υπογάστριο της ΕΣΣΔ».

Παράλληλα ο Ταγίπ Ερντογάν διά της πλαγίας οδού ανάγκασε την ηγεσία της ΕΕ μέσω του Σαρλ Μισέλ, να καλύψει θεσμικά την απαίτηση της Άγκυρας να προστεθεί στην ευρωπαϊκή ατζέντα η τουρκική υποψηφιότητα. Όχι τόσο διότι ο Ταγίπ Ερντογάν πιστεύει σε θαύματα αλλά επειδή ο τελικός στόχος της τουρκικής διπλωματίας είναι η επίτευξη μίας αναβαθμισμένης σχέσης με μία νέα τελωνειακή ένωση και πολλά περισσότερα οικονομικά προνόμια και οφέλη. Πίσω από αυτήν την τακτική κρύβεται ο εσαεί σύμμαχος της Άγκυρας και βασικός partner της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, η Μεγάλη Βρετανία. Όχι με το αζημίωτο βεβαίως. Αυτό μας έλειπε. Το Λονδίνο προσδοκά στην επίτευξη μίας πλήρως αναβαθμισμένης και ετεροβαρούς ως προς τα οφέλη συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιθυμεί λοιπόν διακαώς να δει την Τουρκία να επιτυγχάνει μία θεαματική αναβάθμιση των σχέσεων της με την Ευρώπη ώστε να υπάρχει προηγούμενο.

Κατόπιν όλων τούτων η προσοχή του Ερντογάν στρέφεται πλέον στο να μαξιμαλίσει τα κέρδη του. Η τελική συμφωνία για τους τουρκικούς εξοπλισμούς θα έπρεπε να κλείσει κατά την συνάντηση του με τον Τζο Μπάιντεν. Η Τουρκία θα παραλάβει τα «κιτ αναβάθμισης» των δικών της F16, θα προμηθευτεί και νέα F16 τελευταίας τεχνολογικής αναβάθμισης ώστε να είναι εφάμιλλα τουλάχιστον των αναβαθμισμένων ελληνικών. Στο τραπέζι και άλλα σοβαρά εξοπλιστικά προγράμματα που αφορούν την προμήθεια ειδικών τεχνολογιών για κατασκευή οπλικών συστημάτων από την εγχώρια τουρκική αμυντική βιομηχανία.

Λένε στα διπλωματικά σαλόνια πως η Αίγυπτος διαδραμάτισε ένα πολύ σοβαρό ρόλο στην προσέγγιση ΗΠΑ-Τουρκίας και ενδεχομένως Ελλάδας - Τουρκίας. Πολύ πιθανό. Αυτό που είναι σίγουρο την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, ένα εικοσιτετράωρο πριν την συνάντηση Μητσοτάκη - Ερντογάν είναι πως ήδη το διπλωματικό κλίμα γέρνει υπέρ της Άγκυρας. Το show Ερντογάν με την τελική θεαματική αποδοχή της σουηδικής υποψηφιότητας στο ΝΑΤΟ ήταν όλα τα λεφτά. Το τουρκικό παζάρι που έφθασε στο σημείο να εξοργίσει τους έμπειρους διπλωμάτες τους State Department, όπως διατείνονται οι παρατηρητές στο Βίλνιους, ήταν απολύτως αποτελεσματικό για άλλη μία φορά.

Πίσω στην Ουάσιγκτον ο Μπομπ Μενέντεζ, ο οποίος εκφράζει σε έναν βαθμό (και μάλλον αξιόπιστα) τις θέσεις του ελληνικού Lobby, έπαψε να μαξιμαλίζει ως προς τις απαιτήσεις του. Άφησε να εννοηθεί, μιλώντας στο Reuters, πως αν υλοποιηθούν κάποιες δεσμεύσεις περί ενίσχυσης της ελληνικής αμυντικής ισχύος και διασφάλισης της αποκλιμάκωσης της τουρκικής εναέριας επιθετικότητας, τότε θα σκεφθεί αν θα αποδεχθεί την προμήθεια της Τουρκίας με νέο αμυντικό υλικό.

Όλα έδειχναν δηλαδή την Τρίτη 11 Ιουλίου πως η συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν θα εξελισσόταν σε ένα εντελώς διαφορετικό κλίμα και με εντελώς διαφορετικά δεδομένα από εκείνες τις συνομιλίες στα Θεραπειά του Βοσπόρου, στη θερινή προεδρική κατοικία. Τότε όλα εξελίχθηκαν αρνητικά και φθάσαμε το 2022 στο παρά πέντε μίας ελληνοτουρκικής σύρραξης σε πολλαπλά επίπεδα.

Η Άγκυρα ως φαίνεται έχει προχωρήσει στην επανεξέταση των προτεραιοτήτων της. Οι αλλαγές στις βασικές θέσεις όπου ασκείται εξωτερική πολιτική, δηλαδή στο Υπουργείο Εξωτερικών και στις μυστικές υπηρεσίες ΜΙΤ, καταμαρτυρούν πώς ελήφθησαν σημαντικές αποφάσεις στην Άγκυρα, στρατηγικής σημασίας.

Με τον Χακάν Φιντάν στο ΥΠΕΞ και τον Ιμπραχίμ Καλίν στην ΜΙΤ έχουμε να κάνουμε πια με άτομα που διαθέτουν πραγματική εξουσία να ερμηνεύουν τις οδηγίες της Προεδρίας. Η προσοχή του Ταγίπ Ερτνογάν έχει ήδη στραφεί στην εξισορρόπηση των οικονομικών δεδομένων. Η επαναφορά δεδομένων αγοράς στην τουρκική οικονομία αποτελεί βασική προτεραιότητα. Ο Ερντογάν γνωρίζει πώς πολιτική κυριαρχία και περιφερειακή ισχύς με δανεικά από την Αραβία και λαθραίο συνάλλαγμα από την Ρωσία και το Ιράν, δεν γίνεται. Τα «στρατηγικά οράματα» του Ερντογάν χρειάζονται πολύ πλούτο και διαθέσιμα κεφάλαια δεν υπάρχουν πλέον. Ούτε η Ρωσία ούτε και η Κίνα διαθέτουν χρηματοδοτικές δυνατότητες για να επαναφέρουν την Τουρκία σε τροχιά ανάκαμψης. Μόνον η Δύση τα διαθέτει. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ο Ερντογάν εγκαταλείπει με πολύ προσεκτικά βήματα τον σύμμαχό του (όταν τον χρειαζόταν) Βλαδίμηρο Πούτιν. Η Μόσχα είναι έξαλλη με την Άγκυρα για την επιστροφή στην Ουκρανία των διοικητών του Τάγματος ΑΖΟΦ. Ο Ερντογάν ξέρει καλά να παίζει το παιγνίδι της «κωλοτούμπας» όταν χρειάζεται.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης προετοίμασε το έδαφος. Ικανοποίησε ένα πάγιο αίτημα της Άγκυρας. Να κλείσει το στρατόπεδο Κούρδων προσφύγων στο Λαύριο. Η τουρκική διπλωματία δεν κρύβει την ικανοποίηση της. Είναι προφανές πώς είναι η σειρά της τουρκικής πλευράς να προβεί σε κάποια κίνηση καλής θέλησης. Ήδη διαπιστώθηκε πως η τουρκική αεροπορία εδώ και μήνες δεν πετάει στο Αιγαίο. Ο τουρκικός στόλος διατηρεί προσεκτικά τις αποστάσεις του από τα θερμά σημεία στα Δωδεκάνησα, νοτιοανατολικά της Κρήτης, νότια–νοτιοδυτικά και νοτιοανατολικά του Καστελόριζου, στην περιφέρεια του Καρπάθιου κλπ. Παρόλα αυτά αυτές οι κινήσεις πρέπει να θωρούνται αυτονόητες προτεραιότητες για την επίτευξη κλίματος συνεννόησης και όχι νέες κινήσεις καλής θελήσεως από την Άγκυρα.

Εξάλλου υπάρχουν και τρέχουσες εκκρεμότητες. Η αλλαγή της ονομασίας των Στενών που επιδιώκει η Τουρκία (αλλάζοντας δεδομένα της Συνθήκης του Μοντρέ) αλλά και η αποδοχή των νέων επιχειρησιακών χαρτών του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο που σκοντάφτουν στην τουρκική άρνηση αναγνώρισης της Κύπρου.

Στην Αθήνα φαίνεται να πιστεύουν ότι η σχέση των ΗΠΑ με την Τουρκία και του ΝΑΤΟ με την Άγκυρα περνά από την Ελλάδα. Αυτό πιστεύουν και αρκετοί αναλυτές που στηρίζουν τους χειρισμούς των κυβερνήσεων Μητσοτάκη στα ελληνοτουρκικά. Η πραγματικότητα και η ερμηνεία των εξελίξεων οδηγεί ωστόσο σε ένα πιο σύνθετο σκεπτικό. Η Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε κυρίως από την αμερικανική διπλωματία αλλά και από κάποιες ευρωπαϊκές καγκελαρίες ως  τακτικό αντίβαρο όσο καιρό η Τουρκία είχε απασφαλίσει και απειλούσε με πραγματική αποσταθεροποίηση την νοτιοανατολική πτέρυγα της Συμμαχίας. Οι κινήσεις των ΗΠΑ (των ευρωπαίων εταίρων επίσης) στο αμέσως επόμενο διάστημα θα καταδείξουν αν όντως η Αθήνα θα πάψει να είναι ένα ασαφές τακτικό διπλωματικό ατού στους μεσοπρόθεσμους σχεδιασμούς του ΝΑΤΟ.

Η συνάντηση Μητσοτάκη - Ερντογάν πραγματοποιείται στην αρχή της επόμενης θητείας και των δύο και όχι στο τέλος της θητείας ενός εκ των δύο διαπραγματευτών όπως συνέβη το 2003. Τότε τα αποτελέσματα των διακριτικών έως και μυστικών επαφών μεταξύ των δύο πλευρών κατέληξαν σε κάποια συμπεράσματα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον κύριο κορμό ενός συμφωνητικού για την προσφυγή στη Χάγη είτε για μία διμερή στρατηγική συμφωνία. Τελικά ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης προτίμησε να μην ενεργοποιήσει μία δυναμική από την στιγμή που γνώριζε ήδη πώς δεν θα είχε καμία τύχη στην επερχόμενη εκλογική αναμέτρηση. Άλλωστε και εντός του ΠΑΣΟΚ θα αντιμετώπιζε μία ισχυρότατη αντίδραση. Όλα αυτά έκτοτε παρέμειναν στο συρτάρι. Η πολιτική των Καραμανλή –Μολυβιάτη ακύρωσε στην πράξη κάθε προγενέστερη προσπάθεια συνεννόησης με την Άγκυρα. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις ακολούθησαν εντελώς διαφορετικό οδοιπορικό.

Στο Βίλνιους λοιπόν και οι δύο πλευρές προσέρχονται έχοντας τον χρόνο με το μέρος τους. Προέρχονται και οι δύο από δύο περιφανείς πολιτικές νίκες. Έχουν και οι δύο τοποθετήσει στα αντίστοιχα Υπουργεία Εξωτερικών ανθρώπους της απολύτους εμπιστοσύνης τους. Τους Γιώργο Γεραπετρίτη και Χακάν Φιντάν. Μένει να ασκηθεί και η αντίστοιχη «παιδαγωγική πολιτική» για την προετοιμασία της κοινής γνώμης των δύο χωρών. Οι πολίτες της Τουρκίας και της Ελλάδας έχουν μέχρι σήμερα «εκπαιδευτεί» στην υιοθέτηση μία σκληρής εθνικής γραμμής (εκατέρωθεν) η οποία δύσκολα επιδέχεται παρακαμπτήριες εναλλακτικές οδούς. Άλλωστε η οποιαδήποτε δυναμική συνεννόησης θα απαιτήσει πολύ χρόνο και διπλωματικό κόπο. Η συνάντηση στο Βίλνιους δεν θα είναι παρά μόνον ενδεχομένως μία αρχή σε μία πιθανώς αισιόδοξη προοπτική μακράς διαπραγμάτευσης.