Ψήφος υπέρ ή κατά; Με ποιο σκεπτικό πήγε στην κάλπη ο Έλληνας

Τα βασικά συμπεράσματα σχετικά με τον θρίαμβο της Νέας Δημοκρατίας και την ήττα του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές της Κυριακής (21.5) έχουν ήδη αποτυπωθεί από τους αναλυτές. Εκείνο που προκαλεί ίσως το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι το εάν η ψήφος ήταν -σε γενικές γραμμές- υπέρ της κυβέρνησης ή κατά της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Το ζήτημα αυτό, όπως και το γιατί έπεσαν τόσο έξω οι δημοσκοπήσεις και το Exit Poll, αλλά και το ερώτημα για τον ρόλο που διαδραμματίζουν τα ακροδεξιά κόμματα ήταν μερικά από τα όσα συζήτησε η ATHENS VOICE με τον πολιτικό αναλυτή και καθηγητή Εκλογικής Συμπεριφοράς, Γιάννη Κωνσταντινίδη.

Στις περισσότερες δημοσκοπήσεις που διενεργήθηκαν πριν τις εκλογές της Κυριακής 21 Μαΐου, η διαφορά μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και ΣΥΡΙΖΑ κυμαινόταν σε μονοψήφια νούμερα. Το πρώτο Exit Poll που ανακοινώθηκε λίγα λεπτά από τη στιγμή που έκλεισαν οι κάλπες έδειχνε τη διαφορά στις 11 μονάδες. Στο τελικό Exit Poll -μία περίπου ώρα αργότερα- η διαφορά ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ ήταν στις 14 μονάδες. Η κάλπη, ωστόσο, έδειξε ότι οι δημοσκόποι έπεσαν έξω κατά περίπου 6 μονάδες, αφού η τελική διαφορά, που οδήγησε σε εκλογική νίκη της ΝΔ και καταβαράθρωσε τον ΣΥΡΙΖΑ είναι στο 20,7%. 

«Παρότι δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τον χειρισμό που υιοθέτησαν οι εταιρείες που συνεργάστηκαν στη διεξαγωγή του κοινού exit poll ή και των προεκλογικών δημοσκοπήσεών τους, εικάζω ότι η υπερεκτίμηση του ποσοστού του ΣΥΡΙΖΑ οφείλεται στην επιλογή στάθμισης των πρωτογενών δεδομένων βάσει προηγούμενης ψήφου με στόχο να εναρμονιστεί το δείγμα με το εκλογικό αποτέλεσμα του 2019», δηλώνει στην ATHENS VOICE o Γιάννης Κωνσταντινίδης και συμπληρώνει: «Επειδή από τα δείγματα αυτά απουσίαζε συστηματικά ένα ποσοστό ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ, οι εταιρείες πιθανώς προχώρησαν στη χρήση της κλασικής τεχνικής της στάθμισης ώστε να αυξήσουν την παρουσία ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ στο δείγμα, κάτι που οδήγησε και σε αύξηση του ποσοστό πρόθεσης ψήφου για τον ΣΥΡΙΖΑ. Προσωπικά εκτιμώ ότι η δήλωση προηγούμενης ψήφου δεν αποτυπώνει πλέον πραγματικές συμπεριφορές -καθώς η μεταβλητότητα των επιλογών, όπως επίσης η αβεβαιότητα για αυτές τις επιλογές ή και η καθολική απόρριψη επιλογών που έχουμε κάνει- και συνεπώς η χρήση της για τη στάθμιση θολώνει και δεν βοηθά τις εκτιμήσεις ψήφου»

Ήταν, όμως, το αποτέλεσμα των εκλογών για τη Νέα Δημοκρατία ψήφος επιδοκιμασίας των πολιτικών της κυβέρνησης Μητσοτάκη ή αποτέλεσε ψήφο τιμωρίας του ΣΥΡΙΖΑ; Ο πολιτικός αναλυτής και καθηγητής Εκλογικής Συμπεριφοράς εξηγεί στην ATHENS VOICE: «Σε ένα δικομματικό σύστημα, επιδοκιμασία και τιμωρία πηγαίνουν μαζί. Η επιδοκιμασία για κάποιον έρχεται μαζί με τη διάθεση τιμωρίας του αντιπάλου του. Το αν η μία διάθεση είναι πιο ισχυρή από την άλλη δεν έχει επιπτώσεις στο εκλογικό αποτέλεσμα, καθώς όλες οι επιλογές ψήφου -και οι επιδοκιμαστικές και οι τιμωρητικές- έχουν την ίδια βαρύτητα. Το αν η μία διάθεση έρχεται πιο μπροστά από την άλλη χρονικά έχει μια αξία για την ερμηνεία της ψήφου. Στις εκλογές της περασμένης Κυριακής θα έλεγα ότι εντονότερη ήταν η απέχθεια ή η ανασφάλεια απέναντι στον Τσίπρα, οι οποίες και δημιούργησαν με τρόπο αυτόματο θετική ή σχετικά θετική διάθεση έναντι της ΝΔ». 

Η ψήφος του 1/3 των εκλογέων δεν ήταν δεδομένη

Σχεδόν πάνω από την κάλπη εκτιμάται ότι αποφάσισαν τι θα ψηφίσουν χιλιάδες εκλογείς. Ο κ. Κωνσταντινίδης, διαβάζοντας τα δεδομένα από τo φετινό Exit Poll, σημειώνει ότι η ψήφος του 1/3 των εκλογέων που προσήλθαν στις κάλπες της Κυριακής δεν ήταν δεδομένη.

«Τα exit polls όλων των τελευταίων ετών αποκαλύπτουν ότι περίπου το 10%-15% των εκλογέων παίρνουν την απόφαση ψήφου τους μέσα στο Σαββατοκύριακο των εκλογών, δηλαδή σχεδόν πάνω από την κάλπη. Τα φετινά exit polls κατέγραψαν ένα υψηλό ποσοστό για αυτήν την κατηγορία ψηφοφόρων. Γενικά στις φετινές εκλογές καταγραφόταν ένα επίμονο ποσοστό αδιευκρίνιστης ψήφου -περίπου 10%- και ένα εξίσου μεγάλο ποσοστό αβέβαιων ψηφοφόρων, οι οποίοι δήλωναν αβέβαιοι για την πρόθεση ψήφου που μόλις είχαν δώσει στο πλαίσιο της έρευνας. Το ποσοστό αυτό έφτανε στο 20% όσων δήλωναν μια πρόθεση ψήφου. Αθροιστικά αυτό σήμαινε ότι η ψήφος του 1/3 των εκλογέων στις εκλογές της προηγούμενης Κυριακής δεν ήταν δεδομένη», συμπληρώνει ο πολιτικός αναλυτής. 

Κανείς δεν μπορεί να πει με ασφάλεια ότι ποσοστό ευθύνης για το κακό εκλογικό αποτέλεσμα του ΣΥΡΙΖΑ φέρει ο Γιώργος Κατρούγκαλος και οι δηλώσεις του για την αύξηση εισφορών των ελεύθερων επαγγελματιών που τον οδήγησε, άλλωστε, στην απόφαση να αποσυρθεί από τα ψηφοδέλτια του κόμματος. Ο Γιάννης Κωνσταντινίδης απαντά ότι δεν είναι ευθέως μετρήσιμο το αν οι δηλώσεις Κατρούγκαλου «έπαιξαν ρόλο» στη μείωση του ποσοστού του ΣΥΡΙΖΑ. «Δεν είναι φρόνιμο να θεωρήσουμε ότι μια πιθανή μείωση του ποσοστού του ΣΥΡΙΖΑ τις τελευταίες μέρες -ακόμα και αν την αποδεικνύαμε- θα οφειλόταν στη δήλωση του κ. Κατρούγκαλου. Είναι βάσιμο πάντως να υποθέσουμε ότι η δήλωση είχε αρνητικό αντίκτυπο, καθώς ακουμπούσε ζητήματα πολιτικών αποφάσεων που θα λάβει η επόμενη κυβέρνηση της χώρας, αλλά και μαρτυρούσε την ύπαρξη μιας προβληματικής πολυφωνίας στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ. Για τους αβέβαιους ψηφοφόρους που αναφέραμε προηγουμένως, η χρονική εγγύτητα της δήλωσης και της επιλογής στην κάλπη μεγέθυνε τη σημασία της δήλωσης, πολύ περισσότερο επειδή αφορούσε τον ΣΥΡΙΖΑ, ένα κόμμα που παρέμενε εντός των δυνητικών επιλογών τους. Δεν θα έλεγα λοιπόν ότι η δήλωση αυτή ήταν μηδενικής επίδρασης». 

Ο κ. Κωνσταντινίδης εκτιμά ότι η δήλωση του Αλέξη Τσίπρα το βράδυ των εκλογών για άμεσες αλλαγές στον ΣΥΡΙΖΑ μέχρι τις δεύτερες κάλπες της 25ης Ιουνίου, ήταν μία δήλωση ανάγκης. «Προφανώς ο χρόνος είναι πολύ λίγος. Θα έλεγα ότι ο ΣΥΡΙΖΑ και ο κ. Τσίπρας έχουν εγκλωβιστεί, καθώς οι δεύτερες εκλογές θα πρέπει να γίνουν και μάλιστα πολύ σύντομα. Αυτό καθιστά ανέφικτη την όποια προγραμματική ή οργανωτική αλλαγή. Συνεπώς, ο ΣΥΡΙΖΑ θα φτάσει στις δεύτερες κάλπες με όλο το αρνητικό φορτίο της ήττας του, η οποία ήταν και βαριά και αναπάντεχη. Μοιάζει σχεδόν αδύνατο να προβάλει οποιοδήποτε άλλο πολιτικό αφήγημα πέραν από την ανάγκη ελέγχου μιας αυτοδύναμης και απολύτως κυρίαρχης κυβέρνησης, όμως αυτό είναι ένα σχετικά αδύναμο αφήγημα, ακριβώς γιατί προέρχεται από ένα αδύναμο κόμμα». 

Εντυπωσιακή η επίδοση του κόμματος «Νίκη», η «Ελληνική Λύση» μοιάζει να έχει εδραιωθεί

Δύο σημαντικά στοιχεία που απαιτούν δεύτερη ανάγνωση είναι αδιαμφισβήτητα η αύξηση ποσοστών για την «Ελληνική Λύση», αλλά και το «φλερτ» εισόδου στο Κοινοβούλιο του κόμματος «Νίκη». Τι έκανε τους ψηφοφόρους να στραφούν σε ένα τόσο μικρό, άγνωστο -εν πολλοίς- κόμμα και να το οδηγήσουν στο 2,92% και το κατώφλι της Ολομέλειας;

«Η επίδοση του κόμματος "Νίκη" είναι πραγματικά εντυπωσιακή και δύναται να γίνει ακόμα εντυπωσιακότερη στις επόμενες εκλογές, τώρα που το κόμμα απέκτησε αιφνιδίως μεγάλη ορατότητα», εξηγεί ο Γιάννης Κωνσταντινίδης. «Η αιφνιδιαστική εμφάνιση του κόμματος στις δημοσκοπήσεις του τελευταίου μήνα άλλωστε το ευνόησε, καθώς υπό συνθήκες τόσο έντονης αβεβαιότητας και παράλληλης απαξίωσης των διαθέσιμων κομμάτων, εκείνοι που κερδίζουν δημοσιότητα την ύστατη στιγμή κερδίζουν τις εντυπώσεις. Κατά δεύτερον βέβαια θα πρέπει να ερμηνεύσουμε την επιτυχία της "Νίκης" με αναφορά και στην ισχύ των δικτύων ενοριών, μονών του Αγίου Όρους και μητροπολιτών, πολλές και πολλοί εκ των οποίων προέτρεψαν ανοιχτά το ποίμνιό τους να στηρίξει τη "Νίκη". Η επιτυχία τέτοιων δικτύων πιστοποιείται και από τη γεωγραφική συγκέντρωση των ψήφων για τη "Νίκη" στην Κεντρική και στη Δυτική Μακεδονία, όπου το κόμμα ξεπέρασε με ευκολία το 5% και σε κάποιες περιφέρειες και το 7%».

Από την άλλη, ο κ. Κωνσταντινίδης αναφέρεται στην «Ελληνική Λύση» και την αύξηση του ποσοστού στο 4,45%. «Η "Ελληνική Λύση" μοιάζει να έχει εδραιωθεί -μετά τη δεύτερη διαδοχική επιτυχία της να εισέλθει στο κοινοβούλιο- ως ένα κλασικό κόμμα της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς με τον έντονα καταγγελτικό λόγο, τις ανοιχτές αντί-δικαιωματικές αναφορές και την αμφισβήτηση των αξιών και των κινήτρων της Ευρώπης και γενικότερα της Δύσης. Ο όγκος του κοινού που είναι διαθέσιμο να ακούσει μια τέτοια ρητορική στην Ελλάδα δεν είναι αμελητέος, όπως απέδειξαν οι επιτυχίες του ΛΑ.Ο.Σ. και των ΑΝ.ΕΛ. την τελευταία σχεδόν εικοσαετία. Βέβαια, τα προηγούμενα χρόνια, τα κόμματα αυτού του τύπου είχαν να αντιμετωπίσουν και την εξτρεμιστική δεξιά, υπό τη μορφή της Χρυσής Αυγής και του κατά βάση διάδοχου σχήματός της του Ηλία Κασιδιάρη. Η απαγόρευση συμμετοχής του κόμματος Κασιδιάρη στις εκλογές της προηγούμενης Κυριακής έδωσε την ευκαιρία περαιτέρω ενίσχυσης της Ελληνικής Λύσης. Θα έχει ενδιαφέρον η πορεία της εκλογικής της ισχύος σε συνάρτηση με τη "Νίκη" τώρα που η τελευταία έχει κερδίσει εξίσου σημαντική προβολή με τον οριακό αποκλεισμό της από το κοινοβούλιο». 

Γιατί έμειναν εκτός Βουλής «παραδοσιακά» και προβεβλημένα στελέχη των κομμάτων

Ο Ανδρέας Λοβέρδος δεν κατάφερε να εκλεγεί για το ΠΑΣΟΚ. Ο Πάνος Σκουρλέτης δεν κέρδισε έδρα του ΣΥΡΙΖΑ. Ο πρώην κυβερνητικός εκπρόσωπος, Γιάννης Οικονόμου, δεν μπόρεσε να κατακτήσει την πρώτη θέση στην εκλογική του περιφέρεια και μένει εκτός Βουλής. Γιατί προβεβλημένα στελέχη των κομμάτων έμειναν εκτός; Ο κ. Κωνσταντινίδης δηλώνει ότι κάθε περίπτωση είναι διαφορετική.

«Η μη εκλογή του κ. Λοβέρδου δεν μπορεί παρά να σχετίζεται με την επαναλαμβανόμενη διαφοροποίησή του από την ηγεσία του κόμματος, σε συνδυασμό βεβαίως με τη μεγάλη αύξηση του σώματος των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ που άλλαξε σημαντικά τη σύνθεση των ψηφοφόρων του και συνεπώς οδήγησε σε άλλες επιλογές προσώπων. Η μη εκλογή του κ. Σκουρλέτη οφείλεται στη συρρίκνωση του αριθμού των βουλευτών που εξέλεξε ο ΣΥΡΙΖΑ. Η μη εκλογή του κ. Οικονόμου σχετίζεται με την εφαρμογή του συστήματος της απλής αναλογικής που οδήγησε σε ιδιόμορφες κατανομές μεταξύ των περιφερειών - είναι πιθανό ότι ο κ. Οικονόμου θα εκλεγεί στις δεύτερες κάλπες, ακόμα και αν δεν αυξηθούν τα ποσοστά της ΝΔ. Συνοπτικά πάντως θα έλεγα ότι δεν υπήρξε σαφής στροφή των εκλογέων σε νέα πολιτικά πρόσωπα, ο μεγαλύτερος όγκος βουλευτών του 2019 επανεκλέχθηκαν». 

*Ο Γιάννης Κωνσταντίνιδης είναι πολιτικός αναλυτής και καθηγητής Εκλογικής Συμπεριφοράς.

Διαβάστε τις τελευταίες πολιτικές εξελίξεις στην κατηγορία ΕΚΛΟΓΕΣ 2023