Ποιος φοβάται τη δημοκρατία στα πανεπιστήμια;

Λίγες μόνο μέρες απομένουν από την σύντομη διαβούλευση του νέου νομοσχεδίου για τα ΑΕΙ που φέρνει συμπαντικές αλλαγές στην διοίκηση και τη λειτουργία των πανεπιστημίων. Η κύρια συζήτηση αφορά αποκλειστικά τον προτεινόμενο ασφυκτικό νέο τρόπο διοίκησης των Ιδρυμάτων. Η εισαγωγή των Συμβουλίων Διοίκησης γίνεται με έναν ιδιαίτερο τρόπο, πολύ μακράν του Νόμου Διαμαντοπούλου που τα εισήγαγε για πρώτη φορά.

Στο νέο νόμο, πέρα από τις εμπλεκόμενες αρμοδιότητες των Συμβουλίων, ελεγκτές είναι ταυτόχρονα και ελεγχόμενοι, δημιουργείται μία ολιγομελής πλειοψηφία τριών ή τεσσάρων ατόμων που αποφασίζει ανεξέλεγκτα για όλα: νέα τμήματα, οικονομική διαχείριση, περιουσία, ανάπτυξη, ακαδημαϊκά και φοιτητικά θέματα. Τα 345 άρθρα και οι 400 σελίδες του νέου νομοσχεδίου δημιουργούν ένα υπερ-ρυθμιστικό, ασφυκτικό καθεστώς λειτουργίας, πολύ μακριά από το ζητούμενο του αυτοδιοίκητου, της λογοδοσίας και των δημοκρατικών λειτουργιών των ιδρυμάτων, ζητούμενο για μοχλούς ανάπτυξης μιας χώρας όπως είναι τα πανεπιστήμια.

Και επειδή αρεσκόμαστε στις συγκρίσεις με τα μεγαλύτερα πανεπιστημιακά ιδρύματα διεθνώς βάσει των rankings αδιαφορώντας για τη χρηματοδότηση, ιδού μερικά παραδείγματα όλα δε σε τελείως αντίθετη κατεύθυνση από τον προτεινόμενο νόμο: Το Harvard διοικείται από πρόεδρο, τον κοσμήτορα (provost), ένα είδος συγκλήτου και δύο ισχυρά σώματα διοίκησης: το Harvard Corporation με 13 μέλη συμπεριλαμβανομένου του προέδρου, και το Εποπτικό Συμβούλιο με 32 μέλη αποφοίτους του ιδίου πανεπιστημίου που εκλέγονται από το σύνολο των αποφοίτων του πανεπιστημίου.

Το MIT διοικείται από τον πρόεδρο και το συμβούλιο που αποτελείται από 77 διακεκριμένους ηγέτες στη μηχανική, την επιστήμη, τη βιομηχανία, την εκπαίδευση και άλλα επαγγέλματα.

Το Columbia διοικείται από το Συμβούλιο (The Trustees) με 24 μέλη που εκλέγονται από πολυπληθή σώματα, από τη Σύγκλητο με 107 μέλη και από ένα σύστημα επιτροπών διασφαλίζοντας έτσι την διαφάνεια των αποφάσεων.

Το πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, δημόσιο πανεπιστήμιο, διοικείται από την πρυτανεία με 7 μέλη (εκτελεστικό όργανο), τη γερουσία (Senat, νομοθετικό όργανο) με 41 μέλη, και το Συμβούλιο (συμβουλευτικό όργανο) από 11 μέλη που διορίζονται από τον Υπουργό Επιστημών, Έρευνας και Τεχνών του κρατιδίου με 6 μέλη, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου, ηγετικές προσωπικότητες εκτός πανεπιστημίου και 5 μέλη, συμπεριλαμβανομένου του αναπληρωτή προέδρου, μέλη του πανεπιστημίου. Πλήθος τα παραδείγματα...

Είναι εμφανές ότι όλα τα πανεπιστήμια εξασφαλίζουν πρωτίστως μια μεγάλη διάχυση εξουσιών, πολυπληθή παρουσία εσωτερικών - εξωτερικών μελών και θεσμικά αντίβαρα μεταξύ των σωμάτων διοίκησης διασφαλίζοντας την διαφάνεια και την ανεξαρτησία των αποφάσεων ενάντια στη διαπλοκή και τη διαφθορά. Το παρόν νομοσχέδιο είναι στην τελείως αντίθετη κατεύθυνση. Οι ολιγομελείς διοικήσεις με την έλλειψη εποπτείας και λογοδοσίας, η δήθεν ταξινομική ψήφος, η απουσία ελέγχων και θεσμικών αντιβάρων, θα γυρίσουν τα πανεπιστήμια χρόνια πίσω.

Ο προηγούμενος νόμος Διαμαντοπούλου που έτυχε ευρείας πλειοψηφίας στη Βουλή καθώς και οι προτάσεις του έμπειρου πρώην πρύτανη καθ. Διγαλάκη, πρώην υφυπουργού παιδείας και νυν προέδρου της επιτροπής μορφωτικών υποθέσεων της Βουλής, δείχνουν στη σωστή κατεύθυνση με τη δημιουργία μιας διττής διακριτής δομής διοίκησης με Συμβούλιο και Σύγκλητο, με σαφώς διαχωρισμένες αρμοδιότητες και ρόλους, χωρίς επικαλύψεις με έλεγχο και λογοδοσία.

Ο ακαδημαϊκός κόσμος είναι έτοιμος εδώ και καιρό για μία συνολική αλλαγή προς την κατεύθυνση ενός σύγχρονου πανεπιστημίου με αυτονομία και ευθύνη. Οι αλλεπάλληλοι νόμοι που ακυρώνονταν από τον αμέσως επόμενο υπουργό έχουν δημιουργήσει μια κατάσταση στασιμότητας και απαξίας ενώ το πιο δυναμικό μας κομμάτι συνεχίζει να μεταναστεύει για λόγους αναξιοκρατίας.

Με τις συγκλήτους του συνόλου σχεδόν των ΑΕΙ, πρώην πρυτάνεων, πανεπιστημιακών, ανθρώπων της εκπαίδευσης, και προσωπικοτήτων με σημαντικότατη εμπειρία σε θέματα ΑΕΙ, να τοποθετούνται ενάντια στο νομοσχέδιο αναδεικνύοντας την έλλειψη διαφάνειας και δημοκρατίας, η μακροημέρευση του προτεινόμενου νόμου, μοιάζει εξαιρετικά αμφίβολη.

Τα ελληνικά πανεπιστήμια δεν είναι οι μόνο οι βαριοπούλες, η βία, τα πάρτυ στα campuses, οι δολιοφθορές και οι τραμπούκοι. Είναι οι διακρίσεις, οι διεθνείς δημοσιεύσεις, οι νησίδες αριστείας. Είναι οι Έλληνες πολίτες που μορφώθηκαν σε αυτό και θεμελίωσαν ένα σύγχρονο δημοκρατικό κράτος. Είναι οι Έλληνες της διασποράς που φοίτησαν σε αυτό προτού ανοίξουν τα φτερά τους στα μεγαλύτερα ιδρύματα και επιχειρήσεις του κόσμου. Με την πενιχρή χρηματοδότηση και τις διαρκείς ατελέσφορες παρεμβάσεις, το ελληνικό δημόσιο Πανεπιστήμιο συγκρινόμενο με άλλες υπηρεσίες του ελληνικού κράτους παραμένει η πλέον αποδοτική του επένδυση.

Παντού στον κόσμο, η διαύγεια, ο έλεγχος, η λογοδοσία και τα θεσμικά αντίβαρα προχώρησαν κράτη, θεσμούς και ιδρύματα θεμελιώνοντας τη δημοκρατία. Σήμερα στα ελληνικά πανεπιστήμια υπάρχει κάποιος που να φοβάται τη δημοκρατία;