Χένρι Κίσινγκερ: I am ze smartest man in ze world

Ο Χένρι Κίσινγκερ (γεννημένος στις 27 Μαΐου 1923) συνδυάζει σατανική ιδιοφυΐα -για όποιον πιστεύει στις σατανικές ιδιοφυΐες- και celebrity· υψηλή πολιτική, εύλογες κατηγορίες για πολιτικά εγκλήματα και glamour. Το 1979, όταν εμφανίστηκε στο Today’s Show του Dick Cavett, o Cavett τον παρουσίασε ως έναν από τους τρεις πιο διάσημους ανθρώπους που είχε προσκαλέσει στην εκπομπή του: οι άλλοι δύο ήταν ο Μπομπ Χόουπ και ο Moχάμετ Άλι. O Κίσινγκερ είχε ήδη εμφανιστεί στην τηλεόραση 112 φορές και το χάρισμά του ήταν αναμφισβήτητο: διέθετε χιούμορ, εκείνο το είδος της αυτοπεποίθησης που επιτρέπει αυτοσαρκαστικές αποχρώσεις και ευφράδεια με μια μάλλον χαριτωμένη ελαφρά γερμανική προφορά. I am ze smartest man in ze world. Φαινόταν άνθρωπος με αξιοσημείωτη ικανότητα ανάλυσης καταστάσεων και χαρακτήρων που σεβόταν τους ιδεολογικούς του εχθρούς - ιδιαίτερα τους Κινέζους με τους οποίους όπως μάθαμε αργότερα είχε επιχειρηματικές συναλλαγές - και με το ταλέντο να βγαίνει αδιάβροχος από τις μεγάλες μπόρες. Αν και δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι δεν είχε ιδέα για την υπόθεση Γουοτεργκέιτ που κατέληξε στην παραίτηση του Nίξον, η πτώση του Tricky Dick δεν τον παρέσυρε.

Τούτου λεχθέντος, η διάρρηξη των γραφείων της Επιτροπής του Δημοκρατικού Κόμματος και οι υποκλοπές δεν ήταν ούτε το σοβαρότερο έγκλημα που διεπράχθη επί προεδρίας Nίξον, ούτε το σπουδαιότερο ορόσημο εκείνης της τετραετίας. Aλλά, όπως συνήθως, η αμερικανική ιστορική αφήγηση διογκώνει μερικά κεφάλαια και συρρικνώνει άλλα ανεξαρτήτως της σπουδαιότητάς τους, συχνά με μια λογική αντιπερισπασμού και αποπροσανατολισμού. Έτσι κι αλλιώς, ο Κίσινγκερ έγινε ένας αμφιλεγόμενος διπλωμάτης που ταυτίστηκε με τον «αμερικανικό αιώνα» συνδυάζοντας διπλωματία πόκερ ή σκακιού με βρόμικους πολέμους, Realpolitik και το cool στιλ του American way. Αν και δεν ήταν μόνος στη χάραξη της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, ήταν εκείνος που παρέμεινε αξέχαστος.

O Χένρι Κίσινγκερ έβλεπε το σκάκι ως μεταφορά για το πεδίο του Ψυχρού Πολέμου. Συμπτωματικά, στο παγκόσμιο πρωτάθλημα του 1972 ο Αμερικανός νίκησε τον Σοβιετικό Μπαρίς Σπάσκι: οι Ρώσοι το πήραν κατάκαρδα -ήταν πρωταθλητές επί 24 συνεχή χρόνια- και ο Κίσινγκερ το πήρε σαν σημάδι νίκης στον Ψυχρό Πόλεμο. Εξάλλου, είχε συμβάλει στο να πεισθεί ο Μπόμπι Φίσερ, το Χρυσό Αγόρι, να παίξει με τον Σπάσκι, και να παραιτηθεί από τις απαιτήσεις του για περισσότερα χρήματα και τηλεοπτικά δικαιώματα. Ο Κίσινιγκερ τηλεφώνησε στον Φίσερ για να τον ψήσει ενώ φιλοξενούσε στο σπίτι του στην Καλιφόρνια τον Σοβιετικό πρέσβη Aνατόλι Νταμπρίνιν και τη γυναίκα του: το σχήμα μού φαίνεται χαρακτηριστικό της διπλωματίας του. Συνδυάζοντας αυτή τη διπλωματία με την κοσμική ζωή τύπου τζετ σετ και προβάλλοντας το προφίλ του αποφοίτου πανεπιστημίων γοήτρου που απολαμβάνει την έκθεσή του στα μέσα ενημέρωσης έγινε η μεγαλύτερη πολιτική διασημότητα μετά τους Kένεντι. Και καθώς οργάνωνε μια σειρά παράνομες ή εγκληματικές επιχειρήσεις, το κοινό τον θαύμαζε για την πνευματώδη παρουσία του στα πάρτι και για την επιτυχία που είχε στις γυναίκες.

Κυκλοφορούν πολλές βιογραφίες του Κίσινγκερ και η εξωτερική πολιτική που άσκησε έχει καταγραφεί. Αυτό που παραμένει εντυπωσιακό είναι το πώς στις ΗΠΑ, περισσότερο και νωρίτερα από αλλού, η διασημότητα μεταφραζόταν σε ισχύ με αποτέλεσμα, συχνά, μια εγκληματική εξωτερική πολιτική να περνάει ως μεγάλο σουξέ. Αλλά βεβαίως δεν λείπουν οι αφηγήσεις που επικρίνουν τον smartest man in ze world: στη «Δίκη του Χένρι Κίσινγκερ» ο Κρίστοφερ Χίτσενς τον κατηγορεί για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και για αδικήματα του κοινού, εθιμικού και διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της συνωμοσίας για διάπραξη φόνου, της απαγωγής και των βασανιστηρίων. Ο Χίτσενς παρουσιάζει την εμπλοκή του στο Βιετνάμ, στο Μπαγκλαντές, στη Χιλή, στην Κύπρο και στο Ανατολικό Τιμόρ με μορφή εισαγγελικού εγγράφου: οι κατηγορίες του θα μπορούσαν να σταθούν ενώπιον διεθνούς δικαστηρίου σαν εκείνο της Νυρεμβέργης. Αναφέρω αυτό το βιβλίο επειδή θεωρώ τεκμηριωμένες τις καταγγελίες του Χίτσενς - απλώς, δεν έχω χώρο να τις αναλύσω σε ένα άρθρο.

Αν όμως δούμε το ζήτημα από τη σκοπιά της κριτικής στην ευρύτερη αμερικανική κοινωνία, όπως έγραφε ο Fred Branfman, συγγραφέας πολλών βιβλίων και άρθρων για τον πόλεμο στην Ινδοκίνα, «μόνο ένα έθνος σε βαθιά πνευματική και ψυχική αναταραχή θα μπορούσε να τιμά έναν άνθρωπο με τόσο αίμα στα χέρια του όσο ο Κίσινγκερ». Πράγματι, ο Κίσινγκερ εξέρχεται ένδοξος από την πολιτική και τη ζωή, έχοντας, μεταξύ άλλων, τιμηθεί το 1973 με το Νόμπελ Ειρήνης, από κοινού με τον Lê Đức Thọ (ο οποίος αρνήθηκε το βραβείο) για τις διαπραγματεύσεις της κατάπαυσης του πυρός στο Βιετνάμ. Τότε, δύο μέλη της επιτροπής είχαν παραιτηθεί σε ένδειξη διαμαρτυρίας, ενώ ο ίδιος ο Κίσινγκερ εμφανίστηκε αμφίθυμος, πρόσφερε το χρηματικό έπαθλο σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, δεν παρευρέθηκε στην τελετή απονομής κι αργότερα εκδήλωσε την επιθυμία να επιστρέψει το βραβείο.

Ποιος ήταν λοιπόν αυτός ο άνθρωπος που σφράγισε την εξωτερική πολιτική όχι μόνο από επίσημες θέσεις αλλά σε όλη τη διάρκεια της μακράς ζωής του ως γκουρού των διεθνών σχέσεων; Ο Κίσινγκερ, ως επαγγελματίας της Realpolitik, πρωτοστάτησε στην πολιτική της ύφεσης με τη Σοβιετική Ένωση, εγκαινίασε τις διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις με τη Λαϊκή Κίνα, συμμετείχε ως διαμεσολαβητής σε αυτό που έγινε γνωστό ως Shuttle diplomacy στη Μέση Ανατολή για τον τερματισμό του πολέμου του Γιομ Κιπούρ και το 1973 διαπραγματεύτηκε τις Ειρηνευτικές Συμφωνίες του Παρισιού τερματίζοντας την αμερικανική εμπλοκή στον πόλεμο του Βιετνάμ. Παραλλήλως, ήταν ο εμπνευστής της εμπλοκής των ΗΠΑ στο στρατιωτικό πραξικόπημα της Χιλής, έδωσε το πράσινο φως στο πλαίσιο της Επιχείρησης Κόνδορας στη στρατιωτική χούντα της Αργεντινής για τον λεγόμενο βρόμικο πόλεμο και στήριξε το Πακιστάν στη σύγκρουση με το Μπαγκλαντές παρά τη γενοκτονική τακτική των Πακιστανών. Αυτή τη σειρά των αποφάσεων χαρακτήριζε η έννοια της «νομιμότητας» την οποία δεν ταύτιζε με τη δικαιοσύνη: κατά τη γνώμη του,«νόμιμη» είναι μια διεθνής τάξη αποδεκτή από όλες τις μεγάλες δυνάμεις, ενώ μια διεθνής τάξη μη αποδεκτή από μία ή περισσότερες μεγάλες δυνάμεις είναι «επαναστατική», τουτέστιν επικίνδυνη.

Τα ζητήματα κοινής γνώμης και ηθικής έρχονται σε δεύτερη μοίρα: αν και η απόφαση για το τέλος του πολέμου στο Βιετνάμ επηρεάστηκε από την πίεση της αμερικανικής κοινής γνώμης, ο Κίσινγκερ - ιδιαίτερα στο δίδυμό του με τον Νίξον - είχε τέτοια τάση για μυστικές επιχειρήσεις ώστε, εκ των πραγμάτων, η κοινή γνώμη δεν έπαιζε ρόλο. Σ’ αυτό, ο Κίσινγκερ και ο Νίξον δεν διέφεραν από τον Ανατόλι Νταμπρίνιν, τον Σοβιετικό πρεσβευτή στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο οποίος υπηρέτησε στην Ουάσιγκτον από το 1962 μέχρι το 1986 ασκώντας προσωπική, μυστική εξωτερική πολιτική για λογαριασμό της ΕΣΣΔ.

Ο κόσμος του Κίσινγκερ δεν είναι ο κόσμος του σήμερα, αλλά οι αποφάσεις του έχουν συμβάλει στο να δημιουργηθεί το σημερινό διαφορετικό τοπίο. Από τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, την απάντηση των Αράβων στον πόλεμο των Έξι Ημερών, συνέβησαν πολλά: η εξάλειψη του αραβικού σοσιαλισμού, ο εμφύλιος στον Λίβανο, οι συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ το 1978, η ισλαμική επανάσταση στο Ιράν το 1979, η ισραηλινή εισβολή στον Λίβανο το 1982, οι εχθροπραξίες μεταξύ Ιράν και Ιράκ, ο πόλεμος του Κόλπου, η 9/11, η εισβολή στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, οι εξεγέρσεις που ονομάστηκαν, κατά λάθος, Αραβική Άνοιξη. Ο κόσμος του Κίσινγκερ δεν υπάρχει πια, αλλά τα σημερινά σημεία ανάφλεξης έχουν τις ρίζες τους στον Ψυχρό Πόλεμο και ο Ψυχρός Πόλεμος έχει τη σφραγίδα του Κίσινγκερ. Το φιλοσοφικό σφάλμα του Κίσινγκερ ήταν ότι, θέλοντας να επικυρώσει την παγκόσμια ηγεμονία των ΗΠΑ, έβαλε στις εξισώσεις υπερβολικό αριθμό παικτών, στους οποίους μοίραζε αντιφατικές υποσχέσεις για να τους κατευνάσει. Αλλά ο κάθε παίκτης, ακόμα κι αν ήταν εγκάθετος των ΗΠΑ σε μια περιοχή, όπως λόγου χάρη το καθεστώς του Σάχη στο Ιράν ή το καθεστώς του  Ίαν Σμιθ στη Ροδεσία, είχε δική του ατζέντα. Η λογική της παρτίδας του σκακιού έγινε τόσο περίπλοκη - ο Κίσινγκερ πάτησε το πόδι του και έβαλε το χέρι του παντού - ώστε κανείς δεν έμενε ευχαριστημένος.

Με λίγα λόγια, η έμμονη ιδέα του αντικομμουνισμού και της παγκόσμιας τάξης μαζί με τον αμερικανικό ωφελιμισμό οδήγησαν τον Κίσινγκερ σε ένα φιάσκο: τα επιτεύγματά του στην εξωτερική πολιτική ήταν, στις καλύτερες περιπτώσεις, βραχύβια· στις χειρότερες ήταν δόλια. Οι συμφωνίες ελέγχου των εξοπλισμών επέτρεψαν περαιτέρω ανάπτυξη πυρηνικών όπλων· η ύφεση με τη Μόσχα διήρκεσε τρία χρόνια περίπου· μέχρι το 1989 παρουσίαζε την Κίνα ως προσανατολισμένη στη δημοκρατία και τη Σοβιετική Ένωση ως την αντίπαλη υπερδύναμη (τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι)· αγνόησε την Ιαπωνία, παρεξήγησε την ινδική υποήπειρο, έπαιξε στοίχημα με την ειρήνη της Μέσης Ανατολής (χωρίς να γνωρίζει τα μεσανατολικά θάματα) και άφησε την οικονομική βάση των διεθνών σχέσεων έξω από τους υπολογισμούς του ακριβώς την ιστορική στιγμή που γινόταν το σημαντικό πρόβλημα της αμερικανικής πολιτικής. Αν και ο Χένρι Κίσινγκερ φεύγει από τον κόσμο ως ze most smart man in ze world που τα έπινε με τον Σοβιετικό πρέσβη - ο οποίος είχε δική του θέση πάρκινγκ στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ - και έβγαινε ραντεβού με playmates, αν δούμε εκ των υστέρων την εξωτερική του πολιτική θα επισημάνουμε ένα είδος «tunnel vision»: έδινε μεγαλύτερη προσοχή στα καθήκοντα με τα οποία απασχολούνταν και ήταν λιγότερο δεκτικός σε άλλες πληροφορίες που ελάμβανε στο μεταξύ· είχε μειωμένη δεκτικότητα σε καινούργιες πληροφορίες που μπορούσαν να αμφισβητήσουν τον επιθυμητό ή εφικτό στόχο.

Σε ό,τι αφορά το Βιετνάμ καθυστέρησε τις ειρηνευτικές προσπάθειες για πάνω από δύο χρόνια, πιθανότατα πιεζόμενος από το στρατιωτικό κατεστημένο μέρος του οποίου επιθυμούσε κλιμάκωση και «επιστροφή του Βιετνάμ στη λίθινη εποχή»· σε ό,τι αφορά τη Μέση Ανατολή προσπάθησε να αποκλείσει τη Σοβιετική Ένωση από το παιχνίδι εκνευρίζοντας ταυτοχρόνως τους Σαουδάραβες οι οποίοι, όπως είπα, επέβαλαν εμπάργκο στις αποστολές πετρελαίου προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν και δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι φταίει ο Κίσινγκερ για την πετρελαϊκή κρίση του 1973 - μάλλον φταίει το Ισραήλ - σίγουρα δεν ήταν άμοιρος ευθυνών. Στην πραγματικότητα, αν και δεν φταίει για όλα, δεν είναι άμοιρος ευθυνών για τίποτα: αλλά στις ΗΠΑ, δεν χρειάζεται να εκδημήσεις εις Κύριον για να δικαιωθείς· δικαιώνεσαι νωρίτερα.