Η περίπτωση της διάσωσης της πορτογαλικής τράπεζας BES

Η διάσωση της πορτογαλικής τράπεζας Banco Espirito Santo SA,κυριάρχησε στις ευρωπαϊκές αγορές τις τελευταίες εβδομάδες. Πρόκειται για τη δεύτερη σε μέγεθος πορτογαλική τράπεζα, κάτι σαν την Εθνική Τράπεζα ή την AlphaBank για τα ελληνικά δεδομένα. Άρα η περίπτωση της, αφορά τη διάσωση μίας ευρωπαϊκής συστημικής τράπεζας και το σύνολο του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος.

Οπωσδήποτε υπήρξε αύξηση της μεταβλητότητας, που συνεπάγεται αναταραχή στις ευρωπαϊκές αγορές. Αλλά σε καμία περίπτωση το μέγεθος της αναταραχής δεν ήταν τέτοιου επίπεδου που να αντιστοιχεί στο εξαιρετικά σοβαρό θέμα της διάσωσης μίας ευρωπαϊκής συστημικής τράπεζας.

Για να δούμε το θέμα στο συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο, η διάσωση της πορτογαλικής τράπεζας ήταν η πρώτη περίπτωση μετά τις κυπριακές τράπεζες. Αυτό σημαίνει ότι, εκτός της πορτογαλικής οικονομίας, δοκιμάστηκαν στην πράξη α) οι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί διαχείρισης τραπεζικών κρίσεων και β) η συμπεριφορά της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Σε άλλες εποχές, το ενδεχόμενο της κατάρρευσης κάποιας ευρωπαϊκής συστημικής τράπεζας, θα προκαλούσε κρίση αξιοπιστίας και ισχυρές αναταράξεις όχι μόνο στην τοπική οικονομική δραστηριότητα αλλά ενδεχομένως και στο σύνολο της ευρωπαϊκής. Οι αναταράξεις αυτές θα συμπεριλάμβαναν σημαντική αύξηση επιτοκίων δανεισμού, υποτίμηση του νομίσματος και φυγή κεφαλαίων προς άλλες ισχυρές οικονομικά ευρωπαϊκές χώρες ή εκτός ευρώ.

Σε γενικές γραμμές, θα έλεγα ότι στην περίπτωση της διάσωσης της πορτογαλικής τράπεζας, οι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί διαχείρισης τραπεζικών κρίσεων λειτούργησαν αποτελεσματικά και η ευρωπαϊκή οικονομία κατόρθωσε να απορροφήσει άνετα τους κραδασμούς που δημιουργήθηκαν από ένα τόσο σοβαρό θέμα.

Καταρχήν, το γεγονός ότι η συμμετοχή της Πορτογαλίας στην ευρωζώνη απορρόφησε σημαντικό μέρος του συναλλαγματικού ρίσκου. Στο επίπεδο της ευρωζώνης, μπορεί το ευρώ να υποτιμήθηκε από το 1,37 που ήταν στις αρχές του Ιουλίου, σε επίπεδα περί το 1,34 σήμερα, αλλά η πορεία του ευρωπαϊκού νομίσματος επηρεάστηκε κι από άλλες εξελίξεις όπως η κρίση στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή.

Θα έλεγα όμως ότι η περαιτέρω υποτίμηση του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος περί το 1,30 είτε είναι ευπρόσδεκτη είτε είναι επιθυμητή για ευρωπαϊκή βιομηχανία και εξαγωγές.

Στο επίπεδο της πορτογαλικής οικονομίας, επηρεάστηκαν αρνητικά οι μετοχές, με αποτέλεσμα ο πορτογαλικός χρηματιστηριακός δείκτης να έχει μειωθεί κατά ένα ποσοστό που πλησιάζει το 15%, από τις αρχές Ιουλίου. Αλλά μήπως κι ο γερμανικός DAX δεν έχει μειωθεί κατά περίπου -8%, κατά το ίδιο διάστημα;

Η πορεία λοιπόν των ευρωπαϊκών μετοχών, αντιπροσωπεύει εν μέρει το ειδικό θέμα της Πορτογαλίας. Παρόλα αυτά, συνυπάρχουν κι άλλα μεγαλύτερα θέματα, τα οποία επηρεάζουν περισσότερο το σύνολο της ευρωπαϊκής αγοράς μετοχών.

Στην περίπτωση των πορτογαλικών επιτοκίων διατραπεζικού δανεισμού, και με βάση την πρόσφατη ιστορική εμπειρία, αυτά είτε θα έπρεπε να είχαν εκτοξευθεί, είτε να είχε δημιουργηθεί σημαντικό θέμα αξιοπιστίας μεταξύ των ευρωπαϊκών τραπεζών, δηλαδή ακόμα και να είχε διακοπεί ο διατραπεζικός δανεισμός. Με άλλα λόγια ήταν υψηλό το ενδεχόμενο, ο διατραπεζικός δανεισμός να βίωνε μία επανάληψη της περίπτωσης της χρεοκοπίας της Lehman. Τουναντίον, το κόστος δανεισμού για τη 2ετία στην Πορτογαλία, στην κορύφωση της κρίσης της Banco Espirito Santo SA έφτασε στο 1,3% και σήμερα επέστρεψε στα ιστορικά χαμηλά επίπεδα της εποχής του ευρώ, και κυμαίνεται πλησίον του 0,8%.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα διάσωσης, το οποίο εγκρίθηκε κι από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η πορτογαλική τράπεζα χωρίστηκε σε καλή και κακή τράπεζα όπου απομονώθηκαν τα τοξικά τμήματα του τραπεζικού ισοζυγίου όπως οι επενδύσεις στην πρώην πορτογαλική αποικία της Αγκόλα. Το πρόγραμμα διάσωσης έφτασε το ποσό των 4,9 δις ευρώ, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου είναι χρήματα φορολογουμένων (4,4 δις ευρώ). Σε αντίθεση με την περίπτωση της Κύπρου όπου εκεί τα κεφάλαια που απαιτούνταν για τη διάσωση ήταν κατά πολύ μεγαλύτερα σε σχέση με το κυπριακό ΑΕΠ, η Πορτογαλία αποφάσισε να «πειράξει» μόνο τους μετόχους και τους κατόχους ομολόγων με χαμηλή εξασφάλιση (subordinated debt).

Με άλλα λόγια, δεν «πείραξε» τους κατόχους ομολόγων υψηλής εξασφάλισης (seniordebt),και τους καταθέτες (για τις καταθέσεις άνω των 100.000 ευρώ). Οπωσδήποτε χρησιμοποίησε χρήματα των φορολογουμένων αλλά το ποσό βρίσκεται εντός των εγκεκριμένων ορίων από την ΕΕ.

Εάν θελήσουμε να κάνουμε έναν απολογισμό, τα χρήσιμα συμπεράσματα που βγαίνουν από τη διάσωση της πορτογαλικής τράπεζας είναι τα ακόλουθα:

1. η ευρωπαϊκή οικογένεια έχει «κτίσει» πάνω στην κρίση χρέους, διαδικασίες και κουλτούρα συνεργασίας για τη διευθέτηση τέτοιων κρίσεων. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα διευθετήθηκε το θέμα της διάσωσης μίας συστημικής τράπεζας. Κι αυτό έγινε, πριν ακόμα λειτουργήσει ο θεσμός της ενιαίας τραπεζικής αρχής.

2. στην εξέλιξη βοήθησε η αυξημένη ρευστότητα στο ευρωσύστημα, η οποία λειτουργεί ως αντίβαρο σε σημαντικές αυξομειώσεις των επιτοκίων. Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε και το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κάνει σημαντικά βήματα στην κατεύθυνση της αύξησης της αξιοπιστίας και της ανταγωνιστικότητας καθώς και στο μέτωπο της διαχείρισης της κρίσης χρέους.

3. Εκ των πραγμάτων, από την υπόθεση της διάσωσης της τράπεζας Banco Espirito Santo SA δείχνει ότι η αναδιάρθρωση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος έχει πολύ δρόμο ακόμα να διανύσει.

Επίσης, η ενιαία τραπεζική αρχή δεν έχει ακόμα «περπατήσει» και υπάρχουν πολλά ρίσκα κατά τη μεταβατική περίοδο, όπου οι τοπικές κεντρικές τράπεζες θα μεταφέρουν αρμοδιότητες προς την ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα ή θα εναρμονίζουν διαδικασίες ελέγχου.

Εκτιμώ ότι η αναδιάρθρωση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος θα γίνει πιο σύνθετη υπόθεση όταν το ξεκαθάρισμα των τραπεζικών χαρτοφυλακίων προχωρήσει στις μεγάλες οικονομίες του βορρά, όπου το ιδιωτικό χρέος είναι πολλαπλάσιο του δημόσιου. Κι αυτό γιατί τότε τα κεφάλαια που θα απαιτηθούν θα είναι περισσότερα.

Σε κάθε περίπτωση, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα έχει κάνει σημαντική πρόοδο και βρίσκεται μπροστά στη διαδικασία της αναδιάρθρωσης και της κεφαλαιακής ενίσχυσης του, σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.