Η σκοτεινή πλευρά του Διαδικτύου και η ανατροφοδότηση της βίας

Η συχνότητα με την οποία η κοινωνία βομβαρδίζεται από μια αναπαραγόμενη μέσω των social media ειδησεογραφία που αφορά βιαιοπραγία κατά γυναικών, βιασμούς ή απόπειρες βιασμού, γυναικοκτονίες και σεξουαλική κακοποίηση παιδιών είναι καταιγιστική.

Ο «βομβαρδισμός» συμπληρώνεται με την καθημερινής συχνότητας ενασχόληση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με θεματογραφία που αφορά τις σεξουαλικές πρακτικές και εκτός κοινωνικής νόρμας - συνήθειες γνωστών παρακμιακών «persona» του Διαδικτύου. Αυτές οι πρακτικές και οι λεπτομέρειες που αφορούν την προσωπική ζωή των πρωταγωνιστών σε αυτές τις ιστορίες ακραίου lifestyle, που αγγίζουν επίπεδα καθημερινής παράκρουσης, αναπαράγονται αυτόματα από τηλεοπτικές παραγωγές και διαδικτυακές εκδόσεις. Ο κύκλος είναι αέναος και τελικά αυτοτροφοδοτούμενος. Σε αυτή τη μηχανή σύνθλιψης κάθε μέτρου και αυτοελέγχου συμβάλλει τα μέγιστα η τηλεοπτική κρεατομηχανή παραγωγής απαξιωμένων παρακμιακών προτύπων που δρουν, εκφράζονται και διεκδικούν μερίδιο επιρροής στη κοινωνία. Πρόκειται για τα reality στα οποία ανακυκλώνονται λαθρόβια πρόσωπα, άνθρωποι χωρίς έρμα και προσανατολισμό που επιλέγονται συνειδητά από τις τηλεοπτικές παραγωγές. Έτσι «τρέφεται» μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας (παγκοσμίως, εννοείται). 

Στην ορολογία της σύγχρονης Κοινωνιολογίας προστέθηκε τα τελευταία χρόνια ο όρος influencer. Όρος που επιβλήθηκε διεθνώς χάρις στα οπίσθια των αδελφών Καρντάσιαν και στην απίστευτη ελαφρότητα μιας νέας εσοδείας μικροαστικής Αμερικής, η οποία, για να επιβιώσει της οικονομικής και κοινωνικής σύνθλιψής της από την κρίση, παραδόθηκε στη «θαλπωρή» του αδηφάγου μηχανισμού παραγωγής παρακμιακών και τελικά μισάνθρωπων μοντέλων κοινωνικών σχέσεων. Το μοντέλο αυτό πέρασε στον υπόλοιπο κόσμο, όπως ήταν φυσικό, ως κυρίαρχη εναλλακτική πρόταση στις κοινωνίες οι οποίες επλήγησαν από την κρίση του 2008 και στη συνέχεια δεν κατάφεραν να «επαναπροσανατολιστούν» τάχα μου. Μεγάλα τμήματα των κοινωνιών αυτών παρέμειναν «αιχμάλωτα» της αδυναμίας των πολιτικών συστημάτων να απαντήσουν πειστικά στα βασικά ζητούμενα. Οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική ισότητα, ασφάλεια, ευημερία. Το πολύπτυχο, δηλαδή, που διασφάλισε την έστω αμφισβητούμενη «κανονικότητα» στις κοινωνίες της Δύσης κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Η δυναμική αυτής της «κανονικότητας» στέρεψε. Η ψηφιακή οικονομία επέτεινε την ανισότητα. Η πανδημία εκτόξευσε τις ανισότητες. Οι προοπτικές που διαγράφονται στον ορίζοντα δεν είναι ούτε πειστικές ούτε και ευοίωνες. 

Πάντα σε περιόδους ανισορροπίας προτείνονται μοντέλα εφήμερης διαχείρισης των αδιεξόδων. Μοντέλα που στοιχειοθετούνται από πολιτικές προτάσεις αλλά και μοντέλα που προτείνονται ως εναλλακτικές προοπτικές στα καθημερινά οικονομικά, προσωπικά και κοινωνικά αδιέξοδα. Παρατηρήθηκαν τέτοια μοντέλα διαχείρισης της παρακμής κατά τη διάρκεια της Belle Époque ή ακόμη και στην έσχατη και γεμάτη μηνύματα περίοδο του Μεσοπολέμου, όταν δεν υπήρχαν πια απορίες ως προς τα πού οδηγούσε η πολιτική και οικονομική πραγματικότητα. 

Δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να το παραδεχτεί διότι θα ισοδυναμούσε με αποδοχή συντριπτικής ήττας. Η διαδικτυακή, τηλεοπτική και κοινωνικο-μιντιακή πραγματικότητα οδηγεί στο ασφαλές συμπέρασμα πως η κοινωνία εγκλωβίζεται όλο και περισσότερο σε μια αυτοτροφοδοτούμενη εξάρτηση από έναν απρόσωπο μηχανισμό που αυτοπροσδιορίζεται και δυστυχώς προσδιορίζει μοντέλα κοινωνικής συμπεριφοράς. Σε εποχές παρακμής το υποκοσμιακό χαρακτηριστικό των κοινωνιών αυτονομείται. Είτε σε πολιτικό επίπεδο (φασιστικοί σχηματισμοί) είτε σε οικονομικό επίπεδο (ανεξέλεγκτες μαφίες που δρουν στον σκοτεινό κόσμο του μαύρου χρήματος). Οι αυτόνομοι μηχανισμοί του θεσμικού ή του εξωθεσμικού υποκόσμου δημιουργούν κυκλώματα πελατείας. Οι ειδικές «πελατείες» είτε πολιτικού προσανατολισμού είτε καθαρά κερδοσκοπικού χαρακτήρα αποκτούν ερείσματα. Τα ερείσματα προσφέρουν το ζητούμενο από κάθε αποπροσανατολισμένο άτομο σε κοινωνίες που δεν διαθέτουν πια αξιόπιστα μοντέλα αναφοράς. Τη συλλογική ή την ατομική ταυτότητα. 

Τα φαινόμενα βίας, οι βιασμοί, η συχνότητα των γυναικοκτονιών, τα περιστατικά συστηματικής σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων έχουν αυξηθεί σημαντικά παγκοσμίως. Δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Παρηγορούμαστε με την απλοϊκή εξήγηση πως, λόγω των social media, πληροφορούμεθα αμεσότερα και ταχύτερα τα γεγονότα. Πρόκειται για παρηγοριά στον άρρωστο. 

Οι ειδικές έρευνες που διεξήχθησαν τα τελευταία χρόνια, και κυρίως μετά τη σύνθλιψη των μεσοαστικών και μικροαστικών τμημάτων των δυτικών κοινωνιών με την κρίση του 2008, αλλά και την ειδική κατάσταση που προκάλεσε η πανδημία, καταδεικνύουν πως όλα τα φαινόμενα τα οποία προαναφέρθηκαν αυξήθηκαν ποσοτικά και διαμορφώθηκαν ποιοτικά. Με λίγα λόγια, η αύξηση των φαινομένων έντονης και αδικαιολόγητης βίας σε όλα τα επίπεδα των δυτικών κοινωνιών δεν είναι συγκυριακό φαινόμενο, αλλά αποτέλεσμα πολύπλοκων διεργασιών. 
 
Φθάσαμε στο ζητούμενο. Η ελληνική κοινωνία ήταν ανέκαθεν μια βίαιη κοινωνία. Ήταν επίσης ανέκαθεν μια κοινωνία που χαρακτηριζόταν από περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, αλλά και σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, κυρίως σε επίσης ενδοοικογενειακό περιβάλλον. Ο πατριαρχικός χαρακτήρας της ελληνικής κοινωνίας, αλλά και ο μέχρι και τη δεκαετία του 1960 έντονα παραδοσιακός προσανατολισμός του κοινωνικού μοντέλου ανάπτυξης, συνετέλεσαν στη διατήρηση ιδιοκτησιακού χαρακτήρα σχέσεων εντός και εκτός οικογένειας. Η γυναίκα, τα παιδιά ήταν κτήμα με δικαίωμα χρήσης ως προς την εργασία αλλά και, σε κάποιες επιβαρυμένες περιπτώσεις, με δικαίωμα χρήσης ως προς την απόλαυση δυστυχώς. Αυτά για τότε. Οι σημερινές εκδηλώσεις ακραίας βίας κατά των γυναικών ή διεμφυλικών ατόμων, τα ρατσιστικά εγκλήματα, καθώς και η σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων, η συστηματική άσκηση τυφλής βίας στα σχολεία από οργανωμένες συμμορίες και, τέλος, οι οργανωμένοι από κυκλώματα βιασμοί ως εκδήλωση σεξουαλικής προτίμησης, αποτελούν φαινόμενα σύγχρονης προέλευσης. Παρατηρούνται ταυτόχρονα στην Καλιφόρνια και στο Παρίσι. Στο Λονδίνο και στην Αθήνα. Στη Μόσχα και το Βερολίνο. Εσχάτως δε στη Σαγκάη αλλά και στο Σίδνεϊ. 

Είναι προφανές πως ο πολλαπλασιασμός περιστατικών ακραίας βίας έχει σχέση με αναδυόμενο μοντέλο κοινωνικής συμπεριφοράς. Αυτό το μοντέλο «κτίζεται» από νέα «πολιτισμικά» δεδομένα. Το κυρίαρχο μέσο μετάδοσης και αναπαραγωγής των δεδομένων αυτών είναι η διαδικτυακή οδός. Ο μηχανισμός που εγγυάται την απρόσκοπτη αναμετάδοση είναι τα social media. 

Έφθασε η ώρα να αναλάβουν οι κοινωνίες τον ρόλο του ισορροπιστή, ο οποίος πάνω σε ένα τεντωμένο σχοινί θα συνδυάσει την ελευθερία του λόγου και της διακίνησης της πληροφορίας με την εγγύηση της απάλειψης των δυναμικών ανατροφοδότησης κάθε κατηγορίας και προέλευσης μίσους, βίας και ιδιοκτησιακού χαρακτήρα ανθρώπινης σχέσης. 

Η πολύ πρόσφατη υπόθεση βιασμού σε πεντάστερο ξενοδοχείο της Θεσσαλονίκης διαθέτει δυστυχώς όλα τα στοιχεία που αναφερθήκαν παραπάνω. Σεξ, βία, σπέρμα, αίμα, χλιδή, διαπλοκή, υπόκοσμο, διασυνδέσεις τύπου μαφίας, λαμπερά ονόματα του lifestyle και του επιχειρηματικού κόσμου. Για άλλη μία φορά, και δεν είναι τυχαίο, το δικαστικό σύστημα της χώρας φάνηκε ανίκανο να διαχειριστεί σε πρώτο βαθμό την υπόθεση. Η κοινωνική πίεση εξώθησε τον Άρειο Πάγο να παρέμβει. Η αποκάλυψη των λεπτομερειών οφείλεται σε μηχανισμό του Διαδικτύου και όχι σε θεσμούς. Η επέκταση των αποκαλύψεων οφείλεται επίσης σε μηχανισμούς του Διαδικτύου και όχι σε θεσμικές πηγές. 

Η κακοφορμισμένη υπόθεση του άγριου ξυλοδαρμού καθηγητή από κουκουλοφόρους στην ΑΣΟΕΕ συνοδεία αποκαλύψεων περί σοβαρών οικονομικών εγκλημάτων με την εμπλοκή πρωταγωνιστών της υπόθεσης (ο ένας είναι στη φυλακή) αλλά και με περιγραφή σεξουαλικών προτιμήσεων με υπαινισσόμενη σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων, είναι ακόμη μία ιστορία η οποία ανεδείχθη από πηγές και πληροφορίες μέσω Διαδικτύου και social media για την ακριβή αναπαραγωγή των γεγονότων. Δεν μάθαμε τίποτε από τη διοίκηση του Οικονομικού Πανεπιστημίου, είτε από τη Δικαιοσύνη είτε από άλλη θεσμική πηγή παρά μόνον... επιλεκτικά και εκ των υστέρων και πάντως κατόπιν εορτής. 

Αν αυτή η διαπίστωση δεν οδηγεί σε μία κοινή πεποίθηση πως η αλήθεια και η πραγματικότητα εξαρτώνται από τα «κέφια» του Διαδικτύου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, τότε οδηγούμεθα με μαθηματική ακρίβεια στο χαοτικό πέταγμα μιας εμβόλιμης πεταλούδας. Ποιος αντέχει, όμως, τις συνέπειες αυτής της παραπλανητικής πτήσης;