Σχόλιο με αφορμή τη συγγνώμη που ζήτησε ο Πάπας Φραγκίσκος για τα λάθη των Καθολικών.
Αυτή τη φορά η συγγνώμη πέρασε σχεδόν στα ψιλά. Δεν σκόρπισε ρίγη συγκίνησης, δεν εκτόνωσε καμία αγανάκτηση για την αδικία που είχε γίνει τότε, δεν σήκωσε κανένα θυμωμένο μπράτσο με τον σταυρό στο χέρι, δεν ακούστηκε κανένα ανάθεμα. Ο Πάπας Φραγκίσκος «αισθάνθηκε την ανάγκη να ανανεώσει την αίτηση συγγνώμης από τον Θεό και από τους αδελφούς για τα σφάλματα που διέπραξαν οι καθολικοί», αλλά ήταν σαν να απευθυνόταν σε ένα κοινό που είχε βρει ήδη τη δικαίωσή του.
Ήταν ακόμη σαν το 2001, όταν ένας άλλος Πάπας ζήτησε συγγνώμη, το τραύμα της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους το 1204 να ήταν ακόμη νωπό. Ο Ιωάννης Παύλος ήρθε στην Αθήνα και σχεδόν άκουγες τις οπλές των αλόγων, τα ξίφη που έβγαιναν από τις θήκες και τα ουρλιαχτά των Βυζαντινών από το πλιάτσκικο. Ενώ τώρα όλα φαίνεται να τα έχει σκεπάσει η λήθη. Περασμένα, ξεχασμένα. Το τραύμα που δεν είχε κλείσει οκτώ ολόκληρους αιώνες, έκλεισε επιτέλους μέσα σε είκοσι χρόνια. Αλλά και πάλι. Γιατί έχασκε ανοικτή η πληγή;
Επειδή την άφηνε να κακοφορμίζει το εθνικό αφήγημα. Που τι λέει σε τίτλους; Πως η άλωση από τους Καθολικούς και η κατοχή που ακολούθησε επί εξήντα χρόνια αποδυνάμωσε τόσο τη Βασιλεύουσα ώστε δύο αιώνες αργότερα βρέθηκε σχεδόν ανυπεράσπιστη απέναντι στους Οθωμανούς. Και πως η βοήθεια που προσέφερε τότε το Βατικανό, υπό τον όρο να αναγνωρίσει η Ορθόδοξη Εκκλησία τα πρωτεία του Πάπα, ήταν ένας ωμός εκβιασμός στον οποίο δεν ενδώσαμε. Η παπική συγγνώμη ήταν, τελικά, για τα 400 χρόνια σκλαβιάς. Αυτοί έφταιγαν για τα οθωμανικά δεινά μας.
Αυτό είναι το ζουμί μιας ιστορίας που δεν είχε καλό τέλος. Μόνο που δεν είναι η πραγματική ιστορία. Δεν είναι η ιστορία του διχασμού ανάμεσα στους ενωτικούς και τους ανθενωτικούς, ανάμεσα σε εκείνους που πίστευαν πως το Βυζάντιο θα σωζόταν μόνο με τη βοήθεια της Δύσης, έστω και αν αυτό σήμαινε την ενσωμάτωσή του, και εκείνους που προτιμούσαν το σαρίκι από την τιάρα. Ανάμεσα στον κοσμικό αυτοκράτορα και τη θρησκευτική ηγεσία που είχε λάβει την εγγύηση του Μωάμεθ Β’ του Πορθητή πως δεν θα έχανε την εξουσία της.
Ο Μωάμεθ κράτησε την υπόσχεσή του. Μπορεί να πήρε το κεφάλι του Λουκά Νοταρά, του μέγα λογοθέτη που είχε εκστομίσει τη φράση «καλύτερα το σαρίκι του σουλτάνου παρά η τιάρα του Πάπα», αλλά έκανε τον ανθενωτικό Γενάδιο Σχολάριο Πατριάρχη παραδίδοντάς του ο ίδιος τον τίτλο και τα προνόμια. Ο προηγούμενος είχε φύγει από την Κωνσταντινούπολη το 1451 επειδή οι ανθενωτικοί τον έβρισκαν πολύ μετριοπαθή για τα γούστα τους. Και δεν επέστρεψε ποτέ.
Στη Γαλλία τον Γεννάδιο Σχολάριο θα τον έλεγαν «collabo». Εμείς εδώ θα λέγαμε πως ήταν συνεργάτης του κατοχικού καθεστώτος. Δεν ήταν ο μόνος. Πριν μπει έφιππος ο Μωάμεθ Β’ στην Πόλη, ως Πορθητής, οι ανθενωτικοί παζάρευαν με τους μελλοντικούς κατακτητές. Ασφαλώς δεν θα τους βρούμε στο εθνικό αφήγημα. Εκεί έχει μόνο έναν ηρωικό λαό που αμύνεται στα τείχη προσφέροντας το αίμα του και έναν Εφιάλτη που ανοίγει την Κερκόπορτα. Αλλά ποιος ήταν ο πραγματικός προδότης;
Εντάξει, να μην ξύνουμε πληγές. Μπορεί όμως να αναρωτηθεί κανείς εάν, τόσους αιώνες μετά, δεν θα άξιζε να δείξει και η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία την ίδια μεγαθυμία ή την ίδια ταπεινότητα και να ζητήσει μια συγγνώμη για «τα σφάλματα που διέπραξε» απέναντι στους ίδιους της τους πιστούς. Ναι, θα άξιζε. Ακόμη και αν βλέπαμε με τη φαντασία μας τα χέρια του οθωμανού Πορθητή να αποθέτουν την ορθόδοξη μίτρα στο πατριαρχικό κεφάλι.
13°
