Ανάλυση: Μεταβαλλόμενος κόσμος και πολιτική διακυβέρνηση

Στην παρούσα ανάλυση κάνουμε μια σύντομη αναδρομή και εκτίμηση στους παράγοντες που ορίζουν και καθορίζουν τη νέα εποχή. Οικονομική κρίση, πανδημία, ζητήματα εξωτερικών απειλών και κλιματική αλλαγή, δημιουργούν τον καμβά της νέας εποχής. Σ' αυτόν τον καμβά η κάθε χώρα, σε όλα τα σημεία του πλανήτη, επιχειρεί να δομήσει τις δικές της πολιτικές και να προετοιμάσει τον λαό της για τα εντελώς νέα δεδομένα. Στην Ελλάδα όπως και σε κάθε άλλη χώρα, η ωριμότητα, η γενναιότητα και το αίσθημα ευθύνης του πολιτικού συστήματος απέναντι στον λαό του, είναι καθοριστικά στοιχεία.

Αλλάζουμε κανονικότητα, χρειαζόμαστε αντίστοιχη πολιτική

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι που μας υπενθυμίζουν ολοένα και περισσότερο ότι ο καινούργιος κόσμος που αναδύεται ραγδαία θα είναι διαφορετικός από αυτόν που ζούσαμε και είχαμε στο μυαλό μας, όσοι πρόλαβαν τον 20o αι. Χαρακτηριστικός ανθρώπινος τρόπος είναι η φυγή των προσώπων, που σημάδεψαν με το πέρασμα τους την ζωή του τόπου μας αλλά και της οικουμένης όπως η πρόσφατη απώλεια του μεγάλου Μίκη Θεοδωράκη. Άλλος τρόπος είναι τα «ακραία και παράδοξα γεγονότα» όπως η σχεδόν πανικόβλητη φυγή των Αμερικανών από το Αφγανιστάν, η συνεχιζόμενη επί δύο χρόνια πανδημία με τις «απρόβλεπτες μεταλλάξεις» της, που ταλαιπωρεί και επηρεάζει το σύνολο της υφηλίου χωρίς ορατό ορίζοντα τερματισμού, οι φοβερές αντεπιθέσεις της πιεσμένης από τον άνθρωπο φύσης, που επιφέρει καταστροφικά πλήγματα μέσα στα πιο προηγμένα κέντρα της Δύσης, όπως στη γερμανική Ρηνανία- Βεστφαλία και στο αμερικανικό προπύργιο της Νέας Υόρκης αλλά και η δειλή επάνοδος ενός παγκόσμιου οικονομικού φαντάσματος του «περίφημου από το 1973» στασιμοπληθωρισμού, που απειλεί προηγμένες και μη οικονομίες σε παγκόσμια κλίμακα.

Επιβεβαιώνονται όσοι μίλησαν για «νέα κανονικότητα» ή για μια «νέα πραγματικότητα κρίσεων» μέχρι να εμπεδωθεί ισορροπία στον καινούργιο κόσμο

Είναι δε τέτοια η ένταση των νέων φαινομένων εξαιτίας του συνδυαστικής εμφάνισης τους αλλά και η εξουθένωση που προκαλούν εξαιτίας της διαρκούς και ταχύτατης εναλλαγής τους με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα μόνιμο κλίμα φόβου και ανασφάλειας σε όλες τις κοινωνίες ώστε παντού πλέον ν’ αναρωτιούνται «όχι τι άλλο θα συμβεί» αλλά «τι είδους κρίση έχει σειρά». Άρα λοιπόν επιβεβαιώνονται όσοι μίλησαν για «νέα κανονικότητα» ή για μια «νέα πραγματικότητα κρίσεων» μέχρι να εμπεδωθεί ισορροπία στον καινούργιο κόσμο. Αντίστοιχη πίεση της νέας μεταβατικής εποχής υφίστανται τα κράτη και τα πολιτικά συστήματα. Υποδομές που φάνταζαν σοβαρές καταρρέουν, πολιτικοί θεσμοί εμφανίζονται ανεπαρκείς και ελλειμματικοί, οι οικονομικές παρεμβάσεις είναι ανολοκλήρωτες και υποτροπιάζουν, οι παλιές πολιτικές διαχωριστικές και ο συμβατικός τρόπος των πολιτικών αναμετρήσεων μοιάζει κουραστικός και γραφικός. Η πολιτική δηλαδή πάσχει και επανεγκαλείται να οριστεί ξανά με κεφαλαίο Π και στον 21ο αι.

Η αντιστοίχιση βέβαια του πολιτικού εποικοδομήματος- ιδέες, συστήματα και ηγεσίες- στην νέα πραγματικότητα κρίσεων δεν μπορεί να είναι εύκολη και αυτόματη. Πάντως έχει μια βασική προϋπόθεση, οι κεντρικοί πόλοι των πολιτικών συστημάτων ν’ αντιληφθούν την νέα πραγματικότητα και να θέσουν σε προτεραιότητα την ουσιαστική επικαιροποίηση των ιδεών σε σχέση με την πεπατημένη του συμβατικού πολιτικού ανταγωνισμού. Όσοι δεν αντιληφθούν, δεν κατανοήσουν και δεν αντιστοιχηθούν κινδυνεύουν με στασιμότητα και το ξεπέρασμά τους.

Οι ιδεολογίες και οι πολιτικές διαιρέσεις που κυριάρχησαν τον 20ό αι. έπαιξαν το ρόλο τους σε διαφορετικό έδαφος κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών προβλημάτων και γεωπολιτικών ισορροπιών. Τώρα ο κόσμος αλλάζει άρδην και αναζητά νέα εποικοδομήματα, δηλαδή πολιτικά συστήματα και κόμματα ώστε ν’ αντιμετωπιστούν δημιουργικά και διέξοδα οι νέες προκλήσεις και βεβαίως να καταστήσουν επίκαιρες, ουσιώδεις, προωθητικές, ελκυστικές και πραγματικές τις πολιτικές αναμετρήσεις. Το ότι ξεπερνιούνται, οι μέχρι τώρα πολιτικοί διαχωρισμοί, δεν σημαίνει ότι εξαφανίζεται και η κοινωνική σύγκρουση που προκύπτει από την κοινωνική ανισότητα. Απλούστατα θέλει νέα υποκείμενα εκπροσώπησης ο κόσμος που έρχεται αλλά και ο οποίος συνεχίζει να παραμένει άνισος.

Ειδικότερα οι προβληματισμοί αυτοί αφορούν την προσδοκία ουσιαστικής επιστροφής της Δύσης, ως ιστορικής και πολιτισμικής κατάκτησης στην προοπτική του οικουμενικού εξανθρωπισμού. Δύση, η οποία βιώνει τραυματικά την μεγάλες αλλαγές της εποχής και πρέπει όπως συνέβη και στο παρελθόν ν’ αποδείξει ότι και η νέα κρίση αποτελεί ευκαιρία υπέρβασης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο δεσποτισμός, που κυριαρχεί στην Ανατολή, βασικός πολέμιος της εξατομίκευσης με την προβολή του αγελαίου υποδείγματος δεν αποτελεί τίποτα άλλο παρά μια σαφή τάση πισωγυρίσματος της παγκόσμιας πολιτισμικής και κοινωνικής εξέλιξης. Σε κάθε περίπτωση επιτακτικός όρος της Δυτικής ανασυγκρότησης-αναγέννησης είναι και η διαμόρφωση του νέου πολιτικού στοιχείου στα πλαίσια των θεσμών και των κοινωνιών της.

Το ελληνικό παράδειγμα, συμπυκνωμένη έκφραση της νέας κανονικότητας

Επιστρέφοντας στα φαινόμενα της νέας εποχής, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η χώρα μας αποτέλεσε ένα πρωτοποριακό και ταυτόχρονα καθολικό υπόδειγμα κρίσεων της τρέχουσας δεκαετίας του 21αι. Στην αφετηρία στάθηκε η χρεοκοπία του 2010, που εξάντλησε οικονομικά τη χώρα, ταλαιπώρησε την κοινωνία και οδήγησε στα πρόθυρα υποβάθμισης του διεθνούς θέσης της.

Ενόσω η Ελλάδα προσπαθούσε να συνέλθει στο οικονομικοκοινωνικό πεδίο με την υποστήριξη των εταίρων της, αντιμετώπισε τα προσφυγικά κύματα των απελπισμένων και διωχθέντων της Ασίας και της Αφρικής τα οποία στην πορεία συστηματικά εργαλειοποιήθηκαν ως μέσο άσκησης επεκτατικής περιφερειακής πολιτικής της γείτονος νεοθωμανικής Τουρκίας του Ερντογάν. Αυτό δεν καταδείχθηκε απερίφραστα μόνο στην απόπειρα εισβολής του Έβρου αλλά διαφάνηκε και πλαίσια της κρίσης της Α. Μεσογείου και του Αιγαίου την περίοδο 2019-20.

Εν μέσω των γεωπολιτικών εντάσεων της περιοχής, η Ελλάδα βρέθηκε ταυτόχρονα αντιμέτωπη και με την παγκόσμια άλλωστε υγειονομική κρίση, η οποία βρίσκει σε στάδιο ανάρρωσης την ελληνική οικονομία και κοινωνία για να την πιέσει ακόμη περισσότερο πριν καν συνέλθει από τους περιορισμούς και την υποβάθμιση της χρεοκοπίας. Τέλος η κλιματική αλλαγή έχει από νωρίς δείξει τις έντονες διαθέσεις της απέναντι ελληνική επικράτεια με τις ξαφνικές πλημμύρες της Θεσσαλίας, τους χιονιάδες της Αττικής με αποκορύφωμα τις πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού, ευτυχώς χωρίς απώλειες ανθρώπινων ζωών αλλά με την καταστροφή μεγάλης έκτασης περιουσιών.

Αυτό που αντιλαμβάνεται πλέον κάποιος είναι ότι αυτά που συμβαίνουν στις πατρίδα μας και εκτείνονται πλέον με διάφορες μορφές σ’ όλα τα μέρη του πλανήτη δεν είναι απλά κάποιες έκτακτες καταστάσεις, δεν αποτελούν κάποια ιδιαιτερότητα της συγκυρίας είναι η ίδια η ευρύτερη συγκυρία, η συνισταμένη της εποχής που ζούμε. Το μεγάλο θέμα δε, που προκύπτει είναι ότι η ανταπόκριση σε μια τέτοια εποχή, ιδίως στην πατρίδα μας, είναι η διαμόρφωση πολιτικών και θεσμών μακράς πνοής που θα την κάνουν πέρα από αποτελεσματική να αντιμετωπίσει τις κρίσεις με το μικρότερο δυνατό κόστος, κυρίως θα την καταστήσουν ανθεκτική, δηλαδή διαρθρωτικά εξοπλισμένη ώστε ν’ αντιπαρέρχεται τις κρίσεις δημιουργώντας βάσεις και παρακαταθήκες εθνικής εμπειρίας και μελλοντικής αξιοποίησης.

Κάθε προσπάθεια που προωθεί τον ανταγωνισμό και την ένταση μεταξύ κέντρου και δεξιάς, που είναι τα θεμέλια της σημερινής διακυβέρνησης δημιουργεί κρίσεις πολιτικής διαχείρισης και προϋποθέσεις ανεπίστρεπτης πολιτικής φθοράς

Όμως, η συνολική πολιτική κατάσταση στη χώρα δεν στέκεται στο επίπεδο των απαιτήσεων που βάζει αυτή η νέα εποχή των συνδυασμένων και αλεπάλληλων κρίσεων. Η κυβέρνηση καταβάλλει σημαντική προσπάθεια από την αρχή της θητείας της ν’ αντιμετωπίσει το πλέγμα εθνικών, υγειονομικών, οικονομικών, κλιματικών κρίσεων, είναι αλήθεια ικανοποιητικά στο μέτρο των αυτόνομων δυνατοτήτων της, αλλά εξαντλείται. Το μεταρρυθμιστικό έργο δηλαδή νέο πολιτικό σχέδιο και νέοι θεσμοί σε όλους τους τομείς που απαιτούν οι νέες συνθήκες δεν έχει ακόμα ξεδιπλωθεί. Χρειάζεται καινοτόμες πολιτικές επεξεργασίες, πολιτική όσμωση με διεθνείς πρωτοβουλίες και κοινωνική συναίνεση. Μάλιστα, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να προχωρήσει με μειωμένη την αρχική κέντρου – δεξιάς πολιτική και κοινωνική βάση στήριξης, που την έφερε στην διακυβέρνηση. Γι’ αυτό, κάθε προσπάθεια, που προωθεί τον ανταγωνισμό και την ένταση μεταξύ κέντρου και δεξιάς, που είναι τα θεμέλια της σημερινής διακυβέρνησης δημιουργεί κρίσεις πολιτικής διαχείρισης και προϋποθέσεις ανεπίστρεπτης πολιτικής φθοράς.

Από την πλευρά της, η αντιπολίτευση συνολικά διακατέχεται μόνιμα από άγχος πολιτικής επιβίωσης, επιβεβαίωσης και επαναφοράς. Αδυνατεί να δει την πολιτική της προοπτική μέσα από τις απαιτήσεις της νέας εποχής. Πολιτεύεται με ξεπερασμένες «αλήθειες και βεβαιότητες» και παρωχημένες συμπεριφορές αναμένοντας μια νομοτελειακή κυβερνητική φθορά που θα της εξασφαλίσει εξαναγκαστικά την επιστροφή στην διακυβέρνηση.

Έτσι όμως το ελληνικό πολιτικό και κομματικό σύστημα μένει στάσιμο, ανακυκλώνοντας άκυρους και άκαιρους διχασμούς, μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας στρέφονται σε απολίτικες και ανορθολογικές δήθεν αντισυστημικές πρακτικές η δε χώρα αδυνατεί να μπει επιτέλους στον γρήγορο διάδρομο των απαραίτητων διαρθρωτικών αλλαγών, που θα την καταστήσουν ικανή και ανθεκτική δύναμη διαχείρισης των δύσκολων μετώπων του 21ου αι.