Είκοσι δύο μαντράχαλοι και ένα τόπι

Λίγες σκόρπιες σκέψεις με αφορμή το μουντιάλ που μας αποχαιρετά.

Φέτος, οι πολέμιοι της διοργάνωσης ανήκαν σε δύο διαφορετικές φράξιες. Στην πρώτη, την κλασική, συγκαταλέγονταν όσοι αναρωτιούνται γιατί ο κόσμος τρελαίνεται στο θέαμα «22 μαντράχαλων που κλωτσούν ένα τόπι». Η απορία αυτή έχει μια κάποια βάση, ταυτόχρονα όμως κρύβει και μια αφέλεια. Γιατί είναι προφανές ότι αυτή η, κατά τη γνώμη τους ανόητη δραστηριότητα, είναι φορτισμένη με μια συμβολική σημασία. Ανάλογοι συμβολισμοί κρύβονται και σε πολλές ακόμη ανθρώπινες εκδηλώσεις –για τις οποίες οι πολέμιοι του ποδοσφαίρου ξεχνούν να αναρωτηθούν. Όσοι πάντως εξακολουθούν να απορούν, θα βρουν πολλές απαντήσεις στο βιβλίο «Η φυλή του ποδοσφαίρου». Συγγραφέας του είναι ο διάσημος ζωολόγος Ντέσμοντ Μόρις ο οποίος ξεκινά με την φράση: «Το ανθρώπινο ζώο είναι παράξενο είδος»…

Οι ενστάσεις της δεύτερης φράξιας ήταν πολιτικές. Η Βραζιλία, έλεγαν, είναι μια πλούσια χώρα με φτωχούς κατοίκους. Υπάρχουν φαβέλες, οργανωμένο έγκλημα, αστυνομική βία, μεγάλες ελλείψεις στην υγεία, την παιδεία, τις συγκοινωνίες... Και μέσα σ’ όλα αυτά, η χώρα έδωσε προτεραιότητα σε μια γιγάντια διοργάνωση βιτρίνας. Επιπλέον, το μουντιάλ δεν ήταν για όλους τους Βραζιλιάνους. Όπως σημειώνει η Guardian, στις κερκίδες υπήρχαν ελάχιστοι μαύροι θεατές. Κάτι αναμενόμενο αν σκεφτεί κανείς την φυλετική διαστρωμάτωση της βραζιλιάνικης κοινωνίας και τις τιμές των εισιτηρίων.

Συνεπώς, τα μέλη της δεύτερης φράξιας είχαν δίκιο. Όμως, όπως συμβαίνει συνήθως, οι αντιδράσεις των περισσότερων από αυτούς (και σίγουρα όλων σχεδόν των Ελλήνων) ήταν εικονικές. Δεν στρέφονταν ενάντια στη FIFA, στην κυβέρνηση της Βραζιλίας ή στις αντιφάσεις του καπιταλισμού. Στρέφονταν ενάντια στους φίλους και τους γνωστούς τους που αγαπούν το ποδόσφαιρο και πιο συγκεκριμένα σ’ εκείνους που συμμερίζονταν σε γενικές γραμμές τις αντιρρήσεις τους –οι υπόλοιποι έτσι κι αλλιώς δεν δίνουν δεκάρα για όλα αυτά. Τελικά, αφού γκρίνιαζαν για μέρες και δημιούργησαν ενοχές στους φίλους τους, βαρέθηκαν και στράφηκαν σε νέους «αγώνες».

Κάθε ποδοσφαιρόφιλος είναι κολλημένος με ένα παλιό μουντιάλ –συνήθως μ’ εκείνο που παρακολούθησε όταν ήταν έφηβος. Όλα τα υπόλοιπα, όσες χάρες και αν έχουν, δεν μπορούν να πλησιάσουν το αγαπημένο του. Στην πραγματικότητα, βέβαια, δεν νοσταλγεί το μουντιάλ, αλλά τον αμήχανο, σπυριάρη μα ενθουσιώδη εαυτό του εκείνης της εποχής.

Το δικό μου αγαπημένο μουντιάλ είναι εκείνο του 1982, στην Ισπανία. Οι φανέλες ήταν ακόμη βαμβακερές και ο ιδρώτας δημιουργούσε εμφανείς κηλίδες. Το ποδόσφαιρο ήταν πιο αργό αλλά και πιο κομψό σε σχέση με σήμερα. Υπήρχαν παίχτες που δύσκολα θα πρωταγωνιστούσαν σήμερα: Ο αέρινος Σόκρατες ήταν γιατρός στο επάγγελμα, ο αρτίστας Πλατινί δεν μάρκαρε ούτε με τα μάτια, ο θηριώδης Χρούμπες έστριβε πιο αργά και από κρουαζιερόπλοιο, ο ήρωας Πάολο Ρόσι έμοιαζε στην φάτσα με τον Παζολίνι… Συνέβησαν δράματα (η ήττα της καταπληκτικής Βραζιλίας από τη μεθοδική, πανέξυπνη Ιταλία), αδικίες (ο αποκλεισμός της Γαλλίας από την Δυτική Γερμανία) και θαύματα (η ξαφνική αναγέννηση της Ιταλίας που την οδήγησε στον θρίαμβο). Ακόμη όμως και αν δεν είχαν συμβεί όλα αυτά, θα εξακολουθούσε να είναι το καλύτερο μουντιάλ που έγινε ποτέ…

Όσοι αναθεματίζουν τον τρόπο παιχνιδιού της Κόστα Ρίκα ή, γιατί όχι, της Ελλάδας, ξεχνούν ότι στη σύμβαση που ονομάζεται ποδοσφαιρικός αγώνας, το θέαμα δεν είναι προαπαιτούμενο. Όποιος αποζητά αποκλειστικά το θέαμα, στα σίγουρα θα βρει άλλες, πιο ταιριαστές εκδηλώσεις. Φυσικά, ένας ουδέτερος θεατής προτιμά να απολαμβάνει εντυπωσιακές φάσεις από το να βλέπει τον Καραγκούνη να κουκουλώνει την μπάλα μέχρι να κερδίσει φάουλ. Όμως στο ποδόσφαιρο το συμβολικό φορτίο έχει πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα. Όταν οι πρόγονοί μας έβγαιναν από την σπηλιά τους για να κυνηγήσουν μαμούθ κανείς δεν τους έλεγε να το κάνουν θεαματικά. (Παρεμπιπτόντως, δεν είναι δύσκολο να φανταστείς τον Καραγκούνη να συμμετέχει σε κυνήγι μαμούθ…)

Η συντριβή της Βραζιλίας από τη Γερμανία είναι το γεγονός που επισκίασε τα πάντα. Κοιτώντας το θέμα με ψυχραιμία, οι Βραζιλιάνοι άξιζαν μια ταπεινωτική ήττα. Δεν είχαν καλή ομάδα, έπαιζαν αναχρονιστικό ποδόσφαιρο, βουτούσαν συνέχεια για πέναλτι… Επιπλέον ήταν πάντα καλομαθημένοι. Ας δουν και αυτοί τι εστί βερίκοκο. Από την άλλη πλευρά, οι εκπληκτικοί Γερμανοί δεν έδειξαν κανέναν οίκτο, κανένα σεβασμό στον κάποτε ισχυρό, μα τώρα γονατισμένο αντίπαλό τους. Με το σκορ στο 7-0 συνέχισαν να τρέχουν σαν τρελοί και να διαμαρτύρονται για ένα πλάγιο ή ένα οφσάιντ. Λες και είχαν βαλθεί να επαληθεύσουν τα στερεότυπα και να γίνουν -για μια ακόμη φορά- αντιπαθείς. Το βέβαιο είναι πως με τον αγώνα αυτό ξεκίνησε μια νέα παράλληλη ιστορία, που θα ολοκληρωθεί κάποτε με αντίστροφη κατάληξη.

Σ’ αυτόν τον αγώνα, όταν ο Βραζιλιάνος παίκτης πετυχαίνει το γκολ της –ας πούμε- τιμής, οι απελπισμένοι συμπατριώτες του στις κερκίδες πετάγονται για μια στιγμή όρθιοι και πανηγυρίζουν. Έπειτα βέβαια το ξανασκέφτονται και βυθίζονται ξανά στη θλίψη, όμως το γεγονός από μόνο του είναι διαφωτιστικό. Δείχνει την ανάγκη που έχει ο άνθρωπος να αρπαχτεί από κάπου, έστω από τα ίδια του τα μαλλιά, αλλά και την δύναμη που μπορεί να αντλήσει κανείς ακόμη και όταν όλα έχουν χαθεί. Αυτή η ανάγκη για παρηγοριά και για ελπίδα, μας βοηθάει να στεκόμαστε στα πόδια μας και να ξεπερνάμε ακόμα και τις μεγαλύτερες δυσκολίες. «Το ανθρώπινο ζώο είναι παράξενο είδος», που λέει και ο Ντέσμοντ Μόρις…