Flexicurity: H τεχνολογία, η εργασία και η ζωή αλλάζει

Από την πανδημία θα προκύψει μια ακόμα πιο παγκοσμιοποιήμενη αγορά εργασίας. Αλλάζει ριζικά ο χώρος, το αντικείμενο και το περιεχόμενο της εργασίας. Στην ψηφιακή εποχή νέες δουλειές θα δημιουργούνται για οποιονδήποτε στον κόσμο, αρκεί να υπάρχει διαθέσιμη μια καλή σύνδεση wi-fi.

Ο covid-19 σε κάθε περίπτωση επιταχύνει τρεις προυπάρχουσες τάσεις στον κόσμο της εργασίας:

• μεγαλύτερη εξάρτηση από την απομακρυσμένη εργασία, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων τηλε-συναντήσεων και λιγότερων ταξιδιών. 
• καθιέρωση του ηλεκτρονικού εμπορίου και των ανέπαφων συναλλαγών, (ανάπτυξη διαδικτυακής εκπαίδευσης και τηλεϊατρικής)   
• ταχύτερη εξέλιξη του αυτοματισμού, από το αναμενόμενο.

Η πανδημία καθιστά ακόμα πιο επιτακτική την αναζήτηση νέου σημείου ισορροπίας, που να συνδυάζει, αφενός ευελιξία και προσαρμογή στις πιέσεις του ανταγωνισμού για τις επιχειρήσεις και αφετέρου εργασιακή ασφάλεια και αξιοπρεπή διαβίωση στους εργαζόμενους.

Δύσκολη άσκηση για τις ανεπτυγμένες οικονομίες καθώς τα εισοδήματα της μεσαίας και της κατώτερης μεσαίας τάξης έχουν παραμείνει στάσιμα, ενισχύοντας τις ανισότητες. Ζητούμενο και για την ίδια την Ευρώπη -αν θέλει να είναι ανταγωνιστική σε σχέση κυρίως με ΗΠΑ και Κίνα- που παραμένει σταθερά προσηλωμένη σε μια στρατηγική απασχόλησης που συνδυάζει την ευελιξία της αγοράς εργασίας και την υψηλή κοινωνική προστασία, στα πρότυπα της Δανίας.

Το σύστημα οργάνωσης της εργασίας flexicurity, εφαρμόζεται εδώ και πάνω από 20 χρόνια στη Δανία και σε άλλες βόρειες χώρες. Στην χώρα, όπου ο κοινωνικός διάλογος προηγείται κάθε μεταρρύθμισης, το σύστημα flexicurity (flexibility + security) δοκιμάστηκε, όταν η χώρα είχε περίπου 12% ανεργία και μια από τις υψηλότερες φορολογίες παγκοσμίως. Το «τρίγωνο» επιχειρήσεις-εργαζόμενοι-κράτος συμφώνησαν ότι οφείλουν να συνομιλούν διαρκώς και να προσαρμόζονται τακτικά στις τάσεις της παγκόσμιας οικονομίας, προκείμενου η οικονομία της Δανίας να ανθεί σταθερά και τα οφέλη της να επιστρέφουν σε εργαζόμενους και επιχειρήσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι η Δανία είναι μια από τις δυναμικότερες οικονομίες στον κόσμο, ενώ παράλληλα παραμένει υπόδειγμα κοινωνικού κράτους.

Το υβρίδιο ευελιξίας και ασφάλειας συνδυάζει αφενός την υψηλή κινητικότητα των εργαζομένων (απλοποίηση προσλήψεων-απολύσεων) σε διαφορετικές θέσεις και αφετέρου ένα γενναιόδωρο κράτος πρόνοιας (υψηλό επίδομα ανεργίας, ασφαλιστική κάλυψη, προστασία οικογενειακής ζωής, δια βίου κατάρτιση και εκπαίδευση) συνδυασμένο με ισχυρές ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης αλλά και κίνητρα/πίεση για εξεύρεση εργασίας.

Σύμφωνα με στοιχεία από το Υπουργείο Ανάπτυξης της Δανίας, περίπου 800.000 Δανοί (30% του εργατικού δυναμικού) το χρόνο αλλάζουν δουλειά. Μόνο 10.000 απ’ αυτούς εξαιτίας απόλυσης.  Οι υπόλοιποι μετακινούνται προς άλλες θέσεις εργασίας. Σχεδόν το 50% των Δανών συμμετέχουν κάθε χρόνο σε προγράμματα κατάρτισης και επαγγελματικής εκπαίδευσης με σκοπό την ανάπτυξη δεξιοτήτων και βελτίωση των προσόντων τους.

Η Ελλάδα, όπως κι άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης, απέχει παρασάγκας από τη Δανία. Οι ιδιαιτερότητες της οικονομίας και της ρυθμιστικής κουλτούρας, η έλλειψη κοινωνικού κεφαλαίου και εμπιστοσύνης αλλά κυρίως η άρνηση προσαρμογής στα νέα δεδομένα της παγκοσμιοποίησης από επιχειρήσεις, συνδικάτα και, κατά καιρούς κυβερνήσεις, ευθύνονται για την απουσία ουσιαστικής στρατηγικής απασχόλησης στη νέα εποχή.

Ο ρυθμός αλλαγών στην οικονομία πλέον είναι πολύ υψηλότερος από τον ρυθμό που παράγονται οι κανόνες ρύθμισης της αγοράς εργασίας. Παντού στον κόσμο.  Π.χ. πρώτα επινοήθηκε η οικονομία της πλατφόρμας που καλύπτει καταναλωτικές ανάγκες και προσφέρει ευκαιρίες απασχόλησης κι ύστερα εντοπίστηκε η ανάγκη ρύθμισης της «γκρίζας» ζώνης του εργασιακού καθεστώτος των εργαζόμενων.

Ο νέος εργασιακός νόμος δεν είναι τίποτα παραπάνω από το πρώτο αναγκαίο βήμα εκσυγχρονισμού της εργατικής μας νομοθεσίας, ο βασικός κορμός της οποίας συντάχθηκε το 1982. Επιτέλεσε το σκοπό της προφανώς αλλά πέρασαν και 40 χρόνια. Το γράμμα της έχει καταστεί  -εκ των πραγμάτων- ανεπίκαιρο και ακατάλληλο. Σκεφθείτε μόνο ότι η Ελλάδα εντάχθηκε πλήρως στην ΕΕ (τότε ΕΟΚ) το 1981. Το 1982 δεν υπήρχαν ούτε υπολογιστές στους χώρους εργασίας, πολλώ δε μάλλον ιντέρνετ και πλατφόρμες!

Το νέο νομοσχέδιο, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει: κανόνες για την τηλεργασία και το «δικαίωμα αποσύνδεσης», μέτρα κατά της βίας και της παρενόχλησης. Ρυθμίζει επίσης τις συνθήκες εργασίας των εργαζομένων σε delivery και κούριερ. Ενισχύεται η ισορροπία επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής αφού εισάγεται η άδεια πατρότητας 14 ημερών και η γονική άδεια 4 μηνών για κάθε γονέα.

Με την ψηφιακή κάρτα μπαίνουν αδιάψευστα όρια στα φαινόμενα υποδηλωμένης ή αδήλωτης εργασίας και σε αυθαιρεσίες επιχειρήσεων. Η ευελιξία που εισάγει όσον αφορά την διευθέτηση του χρόνου εργασίας επιβάλλει, συν τοις άλλοις, και αποτελεσματικότερο έλεγχο της τήρησης του νόμου. Η αναβάθμιση του ΣΕΠΕ σε Ανεξάρτητης Αρχής Επιθεώρησης Εργασίας είναι μια θετική πρόβλεψη. Ο νέος νόμος συνολικά παρέχει νέα δικαιώματα στον σύγχρονο εργαζόμενο που κοιτά τα μέλλον με αβεβαιότητα και αγωνία.  Θα κριθεί, κι αυτός βέβαια, από την εφαρμογή του.

Η αγορά εργασίας στη χώρα μας δεν είναι για να περηφανευόμαστε. Υπάρχει ρητή ανάγκη  εξορθολογισμού της, για μια πιο δίκαιη λειτουργία, υπέρ των πολλών εργαζομένων και ανέργων. Σήμερα χρειαζόμαστε κάτι δραστικά διαφορετικό: Ένα νέο εργασιακό μοντέλο  που θα υπηρετεί ένα νέο παραγωγικό μοντέλο. Ευελιξία στις επιχειρήσεις, ασφάλεια και κατοχύρωση στους εργαζόμενους, εκ βάθρων σχεδιασμός για την απασχόληση, την κατάρτιση και την αποκλιμάκωση της ανεργίας για να αντιμετωπίσουμε το μέλλον με γνώση και αυτοπεποίθηση.

Κι αυτό προϋποθέτει διαρκή, σοβαρό και τεκμηριωμένο κοινωνικό διάλογο επί των δεδομένων της εποχής και όχι επί συνθημάτων. Ζούμε σε μια εποχή καταιγιστικών και απροσδόκητων εξελίξεων. Όποιος δεν προσαρμόζεται εγκαίρως, πληρώνει το τίμημα. Το μέλλον είναι ήδη εδώ.