Στο σημερινό σχεδόν δυστοπικό περιβάλλον, η ώρα για λόγια και θεωρίες έχει ουσιαστικά τελειώσει και εμφανίζεται πιεστική η ανάγκη καθένας να αναλάβει δημόσια τις ευθύνες του
Ο καθηγητής Ψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ, Κωνσταντίνος Φουντουλάκης, γράφει για τις επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνoϊού στην ψυχική υγεία.
Με την πανδημία να μπαίνει σε μια δεύτερη και ενδεχομένως φονικότερη φάση, τα δεδομένα αυξάνονται όσον αφορά τις άμεσες αλλά και τις έμμεσες συνέπειές της, και όλα δείχνουν ότι στην τωρινή χρονική στιγμή υπάρχει μια αύξηση της επίπτωσης στην ψυχική σφαίρα με διπλασιασμό ή τριπλασιασμό της κλινικής κατάθλιψης και αύξηση του στρες και της έντονης δυσφορίας, κυρίως σε νεαρές ηλικίες, στις γυναίκες και σε ευάλωτες ομάδες. Η γενική ποιότητα ζωής ολόκληρου του πληθυσμού φαίνεται να έχει πληγεί σοβαρότατα. Οι αυτοκτονικές σκέψεις επίσης φαίνεται να αυξάνονται αλλά ευτυχώς ως τώρα δεν φαίνεται να εκφράζονται και με αύξηση στις απόπειρες αυτοκτονίας ή σε θανάτους από αυτοκτονία. Ωστόσο η αντιμετώπιση των προβλημάτων από την ψυχική σφαίρα αποτελεί μια ανάγκη που δεν έχει ικανοποιηθεί και οι δυνατότητες να γίνει αυτό είναι εξαιρετικά περιορισμένες όσον αφορά παραδοσιακά συστήματα υγείας σε περιόδους κρίσεως και κοινωνικής απόστασης.
Με δεδομένο ότι τωρα μόλις αρχίζουμε να καταγράφουμε και να κατανοούμε τις ψυχικές επιπτώσεις στην οξεία φάση της πανδημίας, και καθώς οι μακροχρόνιες συνέπειες, μας είναι εν πολλοίς ακόμα άγνωστες, τώρα περισσότερο από ποτέ είναι ανάγκη για τον ταχύτατο εκσυγχρονισμό των μηχανισμών παροχής υπηρεσιών υγείας με διάφανη δικτύωση των υπηρεσιών σε ένα υβριδικό μοντέλο «διαδικτυακής και δια ζώσης» παροχής υπηρεσιών με κέντρο την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας αλλά και με συνεισφορά, επικούρηση και επίβλεψη από ανώτερες βαθμίδες φροντίδας, και φυσικά, απαραίτητα, με τη συνοδό συστηματική και θεσμοθετημένη συνεχή λογοδοσία.
Είναι επίσης η κατάλληλη στιγμή για την εκπόνηση προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής κάλυψης του πληθυσμού με καταγραφή των αναγκών και ανάπτυξη στοχευμένων δράσεων εκεί όπου απαιτείται, «κομμένων και ραμμένων» στις συγκεκριμένες ανάγκες, ώστε να επιτευχθεί η ενδυνάμωση των ευάλωτων ομάδων αλλά ακόμα και των λιγότερο ευάλωτων σε μια ευρεία δράση πρόληψης και βελτίωσης του γενικότερου ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος.
Η πανδημία επίσης ξεσκέπασε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού ή και μεμονωμένα πρόσωπα, ακόμα και προηγουμένως αστραφτερές προσωπικότητες με επιρροή, καθώς επέλεξαν να ακολουθήσουν ρεύματα και απόψεις ενάντια τόσο στα επιστημονικά δεδομένα αλλά ακόμα και ενάντια στην κοινή λογική και την απτή καθημερινή πραγματικότητα. Πάντα υπήρχαν οι ιατρικές θεωρίες συνομωσίας, πλέον όμως με την πανδημία φαίνεται να αποκτούν μια μορφή συστημικής απειλής, σαφέστατης όσον αφορά τη δημόσια υγεία αλλά και πιθανότατα όσον αφορά τη δημοκρατία αυτή καθαυτή.
Από το αντιεμβολιαστικό κίνημα μέχρι την άρνηση του AIDS, τα φαιδρά περί 5G και τα σκοτεινά για απόπειρες μείωσης του παγκόσμιου πληθυσμού, οι θεωρίες συνομωσίας χαρακτηρίζονται από μια απλοϊκή λογική, επιλεκτική ανάγνωση και συναισθηματική φόρτιση, και το πιο πιθανό είναι ότι αποτελούν μια δυσπροσαρμοστική άμυνα του ανθρώπινου ψυχισμού απέναντι στο αφόρητο στρες και στον τρόμο απέναντι στο άγνωστο και τις απειλές. Είναι μία ψυχολογική προσπάθεια επιβίωσης, η οποία οδηγεί στην άρνηση της πραγματικότητας.
Η συνομωσιολογική προσέγγιση απορρίπτει δύο βασικούς πυλώνες της αστικής δημοκρατίας: Τη βαρύνουσα γνώμη των ειδικών, τους οποίους θεωρεί «πουλημένες ελιτ» από τη μια μεριά, αλλά και τη δημοκρατική διαδικασία λήψης απόφασης (αφού ακουστούν οι γνώμες των ειδικών και με βάση αυτές). Θεωρεί ότι μια τέτοια διαδικασία λήψης απόφασης παραβιάζει τα ατομικά δικαιώματα, σε μια προσέγγιση που μοιάζει με καρικατούρα αναρχισμού, που όμως οδηγεί κατ’ευθείαν στο φασισμό. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, που η λογική επιχειρηματολογία και οι δημοκρατικές διαδικασίες δεν έχουν λόγο, είναι φυσικό να αναπτύσσεται βία όλων των ειδών.
Στο σημερινό σχεδόν δυστοπικό περιβάλλον, η ώρα για λόγια και θεωρίες έχει ουσιαστικά τελειώσει και εμφανίζεται πιεστική η ανάγκη καθένας να αναλάβει δημόσια τις ευθύνες του. Ήρθε επίσης η ώρα για την Πολιτεία να προχωρήσει σε έργα, τα οποία θα είναι στοχευμένα, δομημένα με προδιαγραφές σύγχρονου κράτους και σύγχρονης κοινωνίας, με διαφάνεια και λογοδοσία, αλλά και με το βλέμμα όχι στο αύριο αλλά στο μεθαύριο.
Η χώρα απέδειξε ότι στη σκοτεινότερη ώρα της νύχτας, μπορεί να αντεπεξέλθει αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα πολλαπλές και διαφορετικές απειλές.
