Cancel Culture: Τι ξέρεις για την «κουλτούρα της ακύρωσης»;

Cancel culture. Cancel culture. Cancel culture. Είναι ένα «ξόρκι» που άμα το πεις τρεις φορές θα γίνει ο πλανήτης Γη ένα καλύτερο μέρος για να ζεις; Ή τo hocus pocus στο σύγχρονο κυνήγι «αιρετικών» και «μαγισσών»; Δυο λέξεις από C που μάλλον μετά τη νόσο Covid-19 έχουν συζητηθεί κι αναζητηθεί περισσότερο αυτή τη χρονιά, τόσο που σε λίγα δευτερόλεπτα η Google θα σου εμφανίσει εκατομμύρια αποτελέσματα για να ψαχτείς περισσότερο.

Το Cancel Culture, η «κουλτούρα της ακύρωσης», είναι η δημοφιλής σήμερα ενέργεια της «απόσυρσης υποστήριξης» με στόχο την ακύρωση δημόσιων προσώπων, κοινοτήτων κι εταιρειών αφού έχουν κάνει ή έχουν πει κάτι που μπορεί να είναι ή να θεωρηθεί ότι είναι παράνομο ή απαράδεκτο ή προσβλητικό και εκφράζεται στα social media με τη μορφή του συλλογικού αποτροπιασμού.

Παλιότερα οι άνθρωποι συνήθιζαν να εκφράζουν τη διαφωνία ή την αντίθεσή τους, τώρα κάποιοι θεωρούν σκοπό τους, ενδεχομένως και «ιερό αγώνα», να απαγορευτούν εκπομπές και να μην έχουν πλατφόρμα έκφρασης άνθρωποι που κοιτούν με διαφορετική οπτική τον κόσμο. Δεν τους αρκεί πλέον να «κράξουν», έχουν κάνει level up κι επιθυμούν να μην υπάρχει κάποιος άλλος κόσμος από αυτόν που έχουν φτιάξει στα μέτρα τους. Ομιλίες σε πανεπιστημιακά ιδρύματα και fora ακυρώνονται γιατί ομάδες ανθρώπων θεωρούν πως δεν πρέπει να διακινούνται ιδέες που κρίνουν ως «επικίνδυνες», ενώ η πολιτική συχνά εργαλειοποιεί την κουλτούρα της ακύρωσης ανάλογα με το εμπλεκόμενο πρόσωπο.

Τι είναι όμως το Cancel Culture; Αντανακλά τη νοοτροπία του όχλου που ενώνεται γύρω από έναν κοινό σκοπό ή είναι ένας τρόπος να εναντιωθείς στους ισχυρούς που άργησαν οι κοινωνίες να υιοθετήσουν; Λειτουργεί σωφρονιστικά ή εκφοβιστικά; Πόσο εύκολα το κοινό εξοργίζεται και δεν επιθυμεί να ερευνήσει αλλά μόνο να καταβαραθρώσει πρόσωπα που μέχρι πρότινος μπορεί να ακολουθούσε για «αποκαλύψεις», που μάλιστα συχνά ανατρέπονται ή αποκτούν νέα διάσταση σε λίγες μέρες; Γιατί μπορούν κάποιοι να εκφέρουν οπισθοδρομικές ή αντιδημοκρατικές απόψεις ή να εξαπολύουν ρητορική μίσους και κάποιοι άλλοι που αισθάνονται τραυματισμένοι από τη ρητορική μίσους θα πρέπει να σιωπούν; Η πολιτική ορθότητα υπερασπίζεται τη διαφορετικότητα ή καταλήγει να πριμοδοτεί την ομοιομορφία και τον συντηρητισμό απομακρύνοντας τις κοινωνίες από την ετερότητά τους;

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πού θα οδηγήσει η κουλτούρα της ακύρωσης, όπως κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τις ρίζες προέλευσής της. Πώς φτάσαμε όμως να ταυτίζουμε το μη αποδεκτό με το εξοριστέο;

Η ιστορία της «κουλτούρας της ακύρωσης»

Είναι κάπως ειρωνικό, αν σκεφτεί κανείς πως ο όρος «cancel culture» που ξεκίνησε από τα έγκατα της subculture των b-movies και της επιθετικής slang βρέθηκε στις κορυφές του mainstream. Η πιο διαδεδομένη εικασία για την απαρχή του νεολογισμού «Cancel Culture», σύμφωνα με το Vox, ήταν το σωτήριο έτος 1991, όταν ο Mario Van Peebles, στο θρίλερ «New Jack City», εμφανίζει τον βαρόνο ναρκωτικών «Νίνο» που υποδύεται ο ηθοποιός Wesley Snipes να εκστομίζει την ατάκα «Cancel that bitch. I’ll buy another one», σπρώχνοντας με βία τη φίλη του σε ένα τραπέζι και περιλούζοντάς την με σαμπάνια, αφού εκείνη δεν αντέχει τη βία που προκαλεί και ξεσπά σε κλάματα. Μια φράση που το 2010 ο Lil Wayne θα θυμηθεί στο hit «Ι’m Single», λέγοντας στις ρίμες του «Yeah, I’m single / n***a had to cancel that bitch like Nino».

Η έννοια της «ακύρωσης» θα μπει ορμητικά στο zeitgeist της εποχής το 2014, όταν στο reality show «Love and Hip Hop: New York», ο Cisco Rosado κατά τη διάρκεια της λογομαχίας του με την Diamond Diamond Strawberry της λέει «You’ re canceled».

Αναπτυσσόμενη ραγδαία μαζί με το μαχητικό κίνημα MeToo, που οδήγησε πολλές γυναίκες να βρουν το κουράγιο να μιλήσουν δημόσια για τις σεξουαλικές επιθέσεις σε χώρους εργασίας, τις υποτιμητικές συμπεριφορές των ανδρών απέναντί τους και τα τοξικά περιβάλλοντα στα οποία βρέθηκαν, η «κουλτούρα της ακύρωσης» εφαρμόστηκε ως αντίδραση κοινωνικής δικαιοσύνης σε περιπτώσεις όπως των Harvey Weinstein, Bill Cosby, Kevin Spacey, R. Kelly. Έλαβε διαστάσεις πολιτισμικής αναθεώρησης στην περίπτωση του «Βασιλιά της Ποπ», όταν οι πολύκροτοι ισχυρισμοί των Wade Robson και James Safechuck στο ντοκιμαντέρ «Leaving Neverland: Michael Jackson and me» του HBO, πως είχαν παρενοχληθεί σεξουαλικά από τον τραγουδιστή στις ηλικίες 7 και 10 ετών, οδήγησαν αναρίθμητους ραδιοφωνικούς σταθμούς σε όλο τον κόσμο στην απόφαση να αφαιρέσουν τα τραγούδια του από τις λίστες τους. Απέκτησε παρεμβατικό χαρακτήρα όταν το ABC ακύρωσε τη μεγαλύτερη επιτυχία του, το show «Roseanne», μετά το άκρως ρατσιστικό «τιτίβισμα» της Ροζάν Μπαρ που έγραψε για την Βάλερι Τζάρεντ, πρώην σύμβουλο του Μπαράκ Ομπάμα: «Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι και ο Πλανήτης των Πιθήκων απέκτησαν μωρό». Η πασίγνωστη κωμικός, που τα τελευταία χρόνια είχε επιδοθεί σε συνωμοσιολογικές αναρτήσεις, κέρδισε πιθανώς την εκτίμηση του Ντόναλντ Τραμπ (!) αλλά έχασε το κοινό, το ακριβό συμβόλαιο και την υστεροφημία της. Δημιούργησε σύγχυση και ντόρο στην υπόθεση του κωμικού Αζίζ Ανσάρι για τα όρια, όπως ισχυριζόταν ο ίδιος, ενός «άτυχου» φλερτ και της σεξουαλικής παρενόχλησης. Και προκάλεσε ένα κύμα αντίδρασης από προσωπικότητες όπως οι Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, που βρέθηκε στο στόχαστρο για τρανσφοβία, Μάργκαρετ Άτγουντ, Σαλμάν Ρούσντι, Τζέφρι Ευγενίδης, Νόαμ Τσόμσκι και Γκάρι Γκασπάροφ, στην «επιστολή για τη δικαιοσύνη και τον ανοιχτό διάλογο» που υπέγραψαν 150 συγγραφείς, καθηγητές πανεπιστημίων και διανοούμενοι, και δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο στο περιοδικό Harper’s Magazine υπερασπιζόμενοι το δικαίωμα στην ελευθερία λόγου που κατακτήθηκε με αιματηρούς αγώνες κι επαναστατικά ρεύματα στο παρελθόν, καταγγέλλοντας πως «η εξάπλωση του πνεύματος απαγόρευσης οδηγεί σε δυσανεξία για τις αντίθετες απόψεις και ενισχύει την τάση για δημόσια διαπόμπευση και εξοστρακισμό… […] Η σπασμωδική προσπάθεια διαχείρισης των ιδεολογικών αντιθέσεων ευνοεί την οχλαγωγία και όχι την επιβολή μεταρρυθμίσεων. Διευθυντές εντύπων απολύονται επειδή δημοσίευσαν αμφιλεγόμενα άρθρα, βιβλία αποσύρονται για δήθεν ανακρίβειες, δημοσιογράφοι δέχονται εντολές να μη γράφουν για συγκεκριμένα θέματα. Καθηγητές γίνονται στόχοι ερευνών, γιατί μνημόνευσαν λογοτεχνικά έργα στις διαλέξεις τους και επικεφαλής Οργανισμών απομακρύνονται για απλά σφάλματα», υπογραμμιζόταν μεταξύ άλλων στην επιστολή, που παρουσιάστηκε από μερίδα του Τύπου ως αμφιλεγόμενη.

Το Cancel Culture και οι προοδευτικοί πολίτες

Ξεκινώντας από τις ΗΠΑ, όπου η ρεπουμπλικανική διακυβέρνηση των τελευταίων τεσσάρων ετών του Ντόναλντ Τραμπ ενέτεινε τις ανησυχίες για το μέλλον της ισχυρότερης δημοκρατίας και με τη διχαστική πολιτική της ενίσχυσε τις κοινωνικές και φυλετικές ανισότητες, η «κουλτούρα της ακύρωσης» εκλαμβάνεται ως ακτιβισμός που στερείται σοβαρότητας. Και προβληματίζει τους προοδευτικούς πολίτες σε όλο τον κόσμο που αναζητούν απαντήσεις σε ερωτήματα, τα οποία συχνά εργαλειοποιούνται πολωτικά από τους νεοπουριτανούς καταλήγοντας να υπερασπίζονται τη μονοφωνία, δηλαδή ακριβώς το αντίθετο από αυτό το οποίο θεωρητικά διακηρύττουν.

Όσο η συζήτηση για την κουλτούρα της ακύρωσης ωριμάζει, εξετάζονται κι άλλες πλευρές, που δεν εξαντλούνται στον εκδικητικό χαρακτήρα, την οικονομική εξόντωση και την προγραφή φορέων κι ανθρώπων, για την παραβατική ή ανεύθυνη στάση των οποίων υπάρχουν τα κανονικά δικαστήρια. Το ζητούμενο, λένε, είναι να επανεξετάσουμε το πώς αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλο. Πώς λογοδοτεί κάποιος για τη συμπεριφορά του. Να θεσπίσουμε νέους κανόνες που θα υπερασπίζονται τις κοινωνικές κατακτήσεις και να απαιτήσουμε την εφαρμογή τους. Να μετατρέψουμε την απογοήτευση που πηγάζει από την έλλειψη πραγματικών συνεπειών για τους ισχυρούς σε ένα σύγχρονο διεθνές αίτημα κι αληθινά διεκδικητικό ρεύμα.

Τι είπε ο Nick Cave για το Cancel Culture

«Από όσο μπορώ να δω, η κουλτούρα της ακύρωσης είναι η “αντίθεση” του ελέους. Η πολιτική ορθότητα έχει γίνει η πιο μίζερη θρησκεία στον κόσμο» απάντησε σε έναν fan του το καλοκαίρι ο Nick Cave, παρατηρώντας πως η κάποτε αξιότιμη προσπάθεια της ανθρωπότητας να επαναπροσδιορίσει την κοινωνία με πιο δίκαιο τρόπο ενσωματώνει τις χειρότερες πτυχές που έχουν προσφέρει διαχρονικά οι θρησκείες, όπως η ηθική βεβαιότητα και η αυτοδικία. Τονίζοντας πως η άρνηση της κουλτούρας της ακύρωσης να ασχοληθεί με άβολες ιδέες έχει ασφυκτικό αντίτυπο στη δημιουργική ψυχή της κοινωνίας. Όσο για τον Νick Cave, κάποιοι (πρώην) φανατικοί πιστοί του μπορεί σήμερα να τον ονειρεύονται όχι πλέον στο πιάνο του αλλά σε μια κρεμάλα.