Τα φώτα της πόλης και οι ιππαλεκτρυόνες της γιορτής

Μέσα στη δίνη των ουσιαστικών προβλημάτων της πόλης εμφανίστηκε, ως από μηχανής θεός των Χριστουγέννων μια σωτηρία διέξοδος. Ο χριστουγεννιάτικος φωτισμός και η διαμάχη μεταξύ των οπαδών του κλασικού φωτισμού και των οπαδών κάποιας πρωτοποριακής αισθητικής άποψης. Γίνεται τελικά ένας άγονος αγώνας υπερ-φωτισμού και υπερ-έκθεσης στο φως. Άλλος διάκοσμος σε άλλο δρόμο της πόλης και συναγωνισμός σε επίδειξη υβριδικών φωτιστικών κατασκευών. Δεν ξέρω ποιο ιδιόρρυθμο υπερρεαλιστικό μονοπάτι της φαντασίας μου σύνδεσε αυτόματα τις ποικίλες φωτιστικές κατασκευές με ένα ποίημα του αγαπημένου μου Νίκου Εγγονόπουλου το οποίο έχει τίτλο «Στους φίλους των πόλεων». Με ηλεκτρίζει μια μαγική λέξη σε αυτό το ποίημα την οποία συνέδεσα άμεσα με το εικαστικό-ψυχαναλυτικό περιεχόμενο του φωτιστικού διακόσμου της Αθήνας (2019-2020), η λέξη «Ιππαλεκτρυόνες». Γράφει ο Μαΐστωρ ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος: «Βλοσυροί ιππαλεκτρυόνες σκύφτουν πάνω στις δροσερές γούρνες με τις πικροδάφνες, τα βήματα τους ηχούν τη νύχτα αινιγματικά πάνω στο λιθόστρωτο...»

Ο ιππαλεκτρυών (αρχ. ελλ. ἱππαλεκτρυών) ήταν ένα φανταστικό υβριδικό ον της μυθολογίας και λαογραφίας. Το πλάσμα αυτό ήταν στο εμπρόσθιο μισό του άλογο και στο πίσω μισό του κόκορας, με την ουρά, τα φτερά και τα πόδια ενός κόκορα. Το χρώμα που τού αποδίδεται ήταν μεταξύ του κίτρινου και του κοκκινωπού. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι μύθοι που να συνδέονται με τον ιππαλεκτρυόνα. Η αρχαιότερη γνωστή αναπαράσταση ιππαλεκτρυόνα χρονολογείται από τον 9ο αιώνα, ενώ το μοτίβο γίνεται πολύ συνηθισμένο κατά τον 6ο αιώνα π.Χ., ιδίως στην αγγεογραφία και κάποτε ως αγαλματίδια, συχνά φέροντα αναβάτη. Απεικονίζεται επίσης σε νομίσματα. Μερικά λογοτεχνικά έργα του 5ου αιώνα π.Χ. αναφέρουν τον ιππαλεκτρυόνα, κυρίως έργα του Αισχύλου και του Αριστοφάνη. Ο ακριβής ρόλος του ιππαλεκτρυόνα παραμένει άγνωστος. Ως αποτροπαϊκό ζώο, ίσως να ήταν αφιερωμένο στον θεό Ποσειδώνα και να πίστευαν ότι προστάτευε τα πλοία. Σύμφωνα με άλλους μελετητές, ήταν ένα γκροτέσκο πλάσμα για να διασκεδάζει τα παιδιά ή και ένα απλό φανταστικό διακοσμητικό στοιχείο χωρίς κάποια ειδική σημασία ή ρόλο. Το όνομα «ἱππαλεκτρυών» είναι σύνθετη λέξη από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις ίππος (=άλογο) και ἀλεκτρυών (=κόκορας).Το όνομα δηλαδή είναι μία απλή περιγραφή του πλάσματος. Η αρχαιότερη σωζόμενη αναφορά του ονόματος φαίνεται να είναι από τον Αισχύλο στο έργο του Μυρμιδόνες. Η κωμική του χρήση από τον Αριστοφάνη υποδεικνύει ότι μέχρι τον ύστερο 5ο αιώνα οι περισσότεροι Αθηναίοι δεν είχαν ακούσει ποτέ για το πλάσμα αυτό.

Κατά κάποιο τρόπο ο φωτιστικός παροξυσμικός διάκοσμος παίζει τον ρόλο ενός «Ιππαλεκτρυόνα» δηλαδή γκροτέσκο πλάσμα για να διασκεδάζει ή απλό διακοσμητικό στοιχείο. Εγώ θα έλεγα επίσης για να προκαλεί προσωρινή  λήθη και περίσπαση στο έκθαμβο Αθηναϊκό κοινό και βέβαια στους οδηγούς αυτοκινήτων που παγιδεύονται πολλές ώρες στα επώδυνα traffic jams της Αθήνας. Παυσίπονο και παυσίλυπο στόχο έχουν τελικά αυτοί οι περίτεχνοι ιππαλεκτρυόνες του φωτισμού. Για να ξεχνούν οι Αθηναίοι ότι ζουν σε μια από τις αθλιότερες πόλεις του κόσμου όσον αφορά την ποιότητα ζωής, τον οικολογικό χαρακτήρα, το ποσό φιλική είναι προς τον άνθρωπο-κάτοικο η ίδια η πόλη του.

Αν μάλιστα λάβουμε υπόψιν ότι η παρατεταμένη διάρκεια  έκθεσης στο φως αποδεικνύεται επιστημονικά σήμερα ότι είναι υπεύθυνη για ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος κόσμος: την αϋπνία και τις διαταραχές του ύπνου. Ο άνθρωπος εκτίθεται σήμερα σε πολύ περισσότερο (τεχνητό) φωτισμό σε σχέση με προηγούμενες γενιές, οθόνες κινητών, οθόνες υπολογιστών, tablets, οικιακές συσκευές με ψηφιακό φωτισμό κλπ. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην μπορεί να έχει καλό ύπνο. Η μέση ημερήσια διάρκεια αλλά και η ποιότητα του ύπνου είναι διαταραγμένη σε υψηλό ποσοστό του πληθυσμού σήμερα, ιδιαίτερα στους κατοίκους των μεγάλων πόλεων. Σε αυτό βέβαια εκτός από την αυξημένη έκθεση στο φως συντελεί και η ηχορύπανση του αστικού χώρου. Περισσότερο σκοτάδι και σιωπή χρειάζεται μάλλον ο κόσμος της εποχής μας. Ενδεχόμενα μια πρωτοποριακή και συμβολική πρόταση χριστουγεννιάτικου διακόσμου για το μέλλον θα ήταν να σβήνουν για μεγάλα διαστήματα οι «Ιππαλεκτρυόνες» των εορτών και ο εορτασμός να αποτελέσει εσωτερικό πνευματικό γεγονός. Όμως οι έμποροι των εθνών και οι αδηφάγες αγορές προτιμούν τους ολόφωτους Ιππαλεκτρυόνες οι οποίοι προάγουν την καταναλωτική μανία των εορταστικών  ημερών.

Εδώ έρχεται πάλι, με το εσώτερο και αβλαβές φως που εκπέμπουν οι ποιητές, ο μέγας Νίκος Εγγονόπουλος να μας μιλήσει για την χρησιμότητα των φωτισμών στο ποίημα του με τίτλο-Η πλεκτάνη των Ναυαγίων: «Όμως τα ηλεκτρικά φώτα είναι τελείως άχρηστα και μόνο που και που, κι αυτό σε πολύ αραιά διαστήματα, χρησιμεύουν να φωτίζουν ακρογιάλια που δέρνει ο άνεμος, ξύλινες εγκαταλελειμένες μπαράγκες, φύκια κι απολιθωμένα κόκαλα προκατακλυσμιαίων τεράτων, ως και μαρμάρινες προτομές αυτοκρατόρων και ποιητών».