Τι ακριβώς συμβαίνει με τις αποδράσεις από τις αγροτικές φυλακές;

Προχθές (28.8.2019) έγινε γνωστό ότι απέδρασαν τέσσερις κρατούμενοι από τις αγροτικές φυλακές Τίρυνθας, όλοι αλλοδαποί. Πριν ένα μήνα (16 Ιουλίου) απέδρασαν άλλοι δύο αλλοδαποί κρατούμενοι από τις αγροτικές φυλακές Κασσάνδρας. Στις 15 Αυγούστου πάλι, αλλοδαπός κρατούμενος που εξέτιε ποινή δεκαετούς κάθειρξης στις αγροτικές φυλακές Κασσάνδρας παραβίασε εξαήμερη τακτική άδεια και δεν επέστρεψε. Την επόμενη ημέρα απέδρασε ένας ακόμη αλλοδαπός βαρυποινίτης που εξέτιε την ποινή του στις φυλακές Κασσάνδρας. Για όλους αυτούς δεν μάθαμε εάν συνελήφθησαν, όπως επίσης και για τον Γιάννη Μιχαηλίδη, ο οποίος απέδρασε κι αυτός από την Τίρυνθα τον Ιούνιο 2019. Ο Μιχαηλίδης είχε κατηγορηθεί μ.ά. για συμμετοχή στην οργάνωση «Συνωμοσία Πυρήνων της Φωτιάς» και το 2015 καταδικάστηκε σε κάθειρξη 13 ετών για ένοπλη συμπλοκή με αστυνομικούς στην Πεύκη.

Τι ακριβώς συμβαίνει με τις αγροτικές φυλακές, έναν θεσμό πρότυπο μέχρι τις αρχές του 2000; Από το 1911, που ξεκίνησαν να λειτουργούν, εισάγονταν σ’ αυτές οι αποκαλούμενοι «λογοτιμήτες», δηλ. εκείνοι οι κατάδικοι που έδιναν τον λόγο της τιμής τους ότι δεν θα αποδράσουν και ότι θα σέβονται την ελευθερία που τους παρέχεται. Αυτοί ήταν είτε ισοβίτες, είτε κρατούμενοι με μακροχρόνιες ποινές οι οποίοι είχαν επιδείξει καλή διαγωγή για μεγάλο χρονικό διάστημα και θεωρούνταν άξιοι εμπιστοσύνης.

Τον Δεκέμβριο του 2015 ψηφίστηκε ο νόμος 4356/2015 με τίτλο «Σύμφωνο συμβίωσης, άσκηση δικαιωμάτων, ποινικές και άλλες διατάξεις». Το άρθρο 41 αφορά την «ενίσχυση των αγροτικών φυλακών» και προβλέπει ότι με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής Μεταγωγών, μετά από πρόταση του Συμβουλίου Φυλακής, δύνανται να μετάγονται στις αγροτικές φυλακές κρατούμενοι κατάδικοι ανεξαρτήτως αδικήματος και εφόσον (α) Έχουν καταδικαστεί σε ποινή ή συνολικές ποινές φυλάκισης ή κάθειρξης μέχρι 10 έτη. (β) Έχουν καταδικαστεί σε ποινή ή συνολικές ποινές φυλάκισης ή κάθειρξης άνω των 10 ετών, έχουν εκτίσει πραγματικά το 1/5 της ποινής τους και τους έχει χορηγηθεί τουλάχιστον μία τακτική άδεια τους όρους της οποίας έχουν τηρήσει. Και τέλος, (γ) όσοι έχουν καταδικαστεί σε ποινή ισόβιας κάθειρξης, έχουν εκτίσει πραγματικά οκτώ (8) έτη και τους έχει χορηγηθεί τουλάχιστον μία άδεια τους όρους της οποίας έχουν τηρήσει. Στην τελευταία κατηγορία εμπίπτει, μεταξύ άλλων, ο καταδικασθείς για συμμετοχή στη «17 Νοέμβρη», Δημήτρης Κουφοντίνας.

Το άρθρο 41 ήταν ένας από τους πολλούς τρόπους που εφηύρε η προηγούμενη κυβέρνηση για την αποσυμφόρηση των φυλακών και την ανομολόγητη σταδιακή εξασθένισή τους, και πάντως όχι για την «ενίσχυση» των αγροτικών.

Επειδή το Υπουργείο Δικαιοσύνης έχει μια χρόνια δυσανεξία στη δημοσίευση αναλυτικών στατιστικών δεδομένων, οι αποσπασματικές πληροφορίες μας είναι από τις Στατιστικές του Συμβουλίου της Ευρώπης (CoE).[1] Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Υπουργείο Δικαιοσύνης) δεν αναφέρουν ξεχωριστά τις αποδράσεις, αλλά τις έχουν σε μια στήλη μαζί με τους θανάτους και γι’ αυτό δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Ούτε όμως και του Συμβουλίου της Ευρώπης οι κατηγοριοποιήσεις βοηθούν, παρά μόνο στην άντληση γενικών πληροφοριών.

Η κατάσταση με τις αποδράσεις από τις αγροτικές φυλακές έχει ως εξής:

Στην έκθεση του CoΕ για το 2015, αναφέρονται 56 αποδράσεις από τις ελληνικές φυλακές σε σύνολο 9.646 κρατουμένων την 1.9.2015. Από αυτές οι 53 (94,6%) αφορούν μη επιστροφή από άδεια ή απόδραση από τις αγροτικές φυλακές. Η αναλογία των αποδράσεων ανά 10 χιλ. κρατουμένους ανέρχεται σε 54,9. Η ευρωπαϊκή διάμεση τιμή είναι 16,6, είναι δηλαδή σημαντικά χαμηλότερη από την Ελλάδα.

Το προηγούμενο έτος, 2014, με βάση την έκθεση του CoΕ, η Ελλάδα είχε καταγεγραμμένες 106 αποδράσεις σε σύνολο 12.006 κρατουμένων την 1.9.2014. Συγκρίνοντας τον αριθμό των αποδράσεων με το 2015 βλέπουμε ότι το 2015 οι αποδράσεις μειώθηκαν στο μισό. Όμως, από τις 106 αποδράσεις του 2014, οι 68 (64,1%) αφορούσαν μη επιστροφή από άδεια ή απόδραση από τις αγροτικές φυλακές που είναι σε απόλυτο αριθμό περισσότερες του 2015. Η αναλογία των αποδράσεων ανά 10 χιλ. κρατουμένους είναι 56,6 ενώ η ευρωπαϊκή διάμεση τιμή είναι 28,7. Έτσι και πάλι η Ελλάδα έχει υψηλότερες τιμές.

Το 2013 οι αποδράσεις επί συνόλου 13.238 κρατουμένων ήταν 110, 99 (90%) από άδεια, ή απόδραση από τις αγροτικές φυλακές. Η αναλογία  ανά 10 χιλ. κρατουμένους είναι 74,8, ενώ η ευρωπαϊκή μέση τιμή αποδράσεων είναι πολύ μικρότερη, 32,1.

Το 2009 οι αποδράσεις ανέρχονται συνολικά σε 18, εκ των οποίων μόνο δύο από μη επιστροφή από άδεια ή από τις αγροτικές, η δε αναλογία ανά 10 χιλ. κρατουμένους (11.080) είναι 1,8  και η ευρωπαϊκή μέση τιμή είναι 73,4 ανά 10 χιλ. κρατουμένους. Δηλ. το 2009 είχαμε στην Ελλάδα εντυπωσιακά χαμηλότερη αναλογία αποδράσεων από τη μέση ευρωπαϊκή τιμή.

Το 2007 οι αποδράσεις ήταν επτά και μόνο από κλειστές φυλακές ή κατά τη μεταγωγή με αναλογία 6,5 αποδράσεις ανά 10 χιλ. κρατουμένους (10.700), ενώ η ευρωπαϊκή διάμεση τιμή για αυτή την κατηγορία αποδράσεων είναι 2,7. Βλέπουμε λοιπόν ότι για τα έτη που αναφέρθηκαν, ενώ στις χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης η μέση τιμή μη επιστροφής από άδειες ή αποδράσεις από ανοικτές δομές μειώνεται, στην Ελλάδα αυξάνεται. Είναι ένα ακόμη δείγμα της τυχαίας και πρόχειρης αντεγκληματικής και σωφρονιστικής πολιτικής που ακολουθείται στη χώρα. Μια πολιτικής χωρίς μετρήσεις, χωρίς αξιολογήσεις των προβλημάτων και των αποτυχιών για τη μελλοντική αποφυγή τους, αλλά και των επιτυχιών για την ενίσχυσή τους. [2]

Πολύ φοβάμαι ότι η αντίδραση του υπουργείου θα είναι σπασμωδική με τον δραστικό περιορισμό των κρατουμένων που θα στέλνονται στις αγροτικές φυλακές. Αντ’ αυτού θα ήταν σκόπιμο να αξιολογηθεί και να επανασχεδιασθεί ο θεσμός, ώστε να ανταποκρίνεται στην κατάσταση της σύγχρονης εγκληματικότητας στην Ελλάδα και στην υφιστάμενη σύνθεση των κρατουμένων. Παράλληλα, θα πρέπει να πραγματοποιείται μια στοιχειώδης αξιολόγηση του κινδύνου των μεταγόμενων καταδίκων αλλά και της ίδιας της δομής με σύγχρονα εργαλεία. Θα ήταν καλύτερο να αποστέλλονται περισσότεροι κατάδικοι με ελαφρές ποινές, και κατάδικοι στους οποίους ο «λόγος τιμής» να έχει νόημα τόσο πολιτισμικά όσο και ηλικιακά.