Χωρίς να χρειαστεί τον δεύτερο γύρο, ο Ταγίπ Ερντογάν εκλέχθηκε ξανά στο αξίωμα του Προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας στις εκλογές της Κυριακής, κάτι που θα τον καταστήσει και επίσημα ως τον πρώτο εκτελεστικό Πρόεδρο στην ιστορία της χώρας. Παράλληλα, ο εκλογικός συνασπισμός του κόμματος του με τους εθνικιστές του Ντεβλέτ Μπαχτσελί κέρδισε την πλειοψηφία των εδρών στη νέα σύνθεση της Βουλής, εξασφαλίζοντας του τον απόλυτο έλεγχο της χώρας.
Να μερικές σημειώσεις για τα όσα συνέβησαν:
1. Ο προεκλογικός αγώνας των υποψηφίων δεν διεξήχθη με τους ίδιους κανόνες. Το σύνολο του κρατικού μηχανισμού και σχεδόν όλα τα ΜΜΕ της χώρας στήριξαν ανεπιφύλακτα τον Ταγίπ Ερντογάν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP). Οι μαζικές συγκεντρώσεις του Μουχαρέμ Ιντζέ, υποψηφίου των Κεμαλιστών (CHP) έτυχαν ελάχιστης τηλεοπτικής προβολής ή και αγνοήθηκαν πλήρως. Ο υποψήφιος για την Προεδρία του φιλοκουρδικού κόμματος (HDP) Σελαχατίν Ντεμιρτάς παρέμεινε στη φυλακή, όπως και εκατοντάδες άλλοι πολιτικοί κρατούμενοι (δημοσιογράφοι, Γκιουλενιστές, ακτιβιστές κ.α).
2. Εδραιώθηκε ένα κλίμα τεράστιας καχυποψίας απέναντι στην αξιοπιστία των εκλογών. Αυτή τη φορά, τα κόμματα της Αντιπολίτευσης κατάφεραν να στήσουν έναν πολυπληθή μηχανισμό παρακολούθησης της διαδικασίας, δεν υπήρξαν μαζικές καταγγελίες για νοθεία -ή τουλάχιστον όχι σημαντικά περισσότερες από το παρελθόν, το αποτέλεσμα έγινε ουσιαστικά αποδεκτό από το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων αλλά και πάλι στην εκλογική βάση των κομμάτων της αντιπολίτευσης επικρατεί έντονα το αίσθημα της κατάργησης των δημοκρατικών διαδικασιών. Χαρακτηριστική είναι και η σφοδρή κριτική που δέχθηκε το πρακτορείο Anadolu για τον τρόπο μετάδοσης των αποτελεσμάτων, παρόλο που τελικά δεν διέφεραν από εκείνα που μετέδωσε αργότερα η πλατφόρμα των κομμάτων της αντιπολίτευσης.
3. Το εύρος της νοθείας παραμένει άγνωστο. Ο χαμένος της βραδιάς Μουχαρέμ Ιντζέ δήλωσε γενναία ότι το σύστημα Ερντογάν έκλεψε αρκετές ψήφους αλλά όχι τόσες όσες να αμφισβητείται η νίκη του. Πέρα από τα διάφορα βίντεο που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο, οι υπέρμαχοι της θεωρίας ότι η νοθεία ήταν σημαντική σχολιάζουν σκωπτικά το ότι ο Ερντογάν, εν μέσω οικονομικής κρίσης, συγκέντρωσε μεγαλύτερο ποσοστό από εκείνο στο περσινό δημοψήφισμα (52,6% έναντι 51,4%) ενώ απορούν με το εντυπωσιακά μεγάλο 11,1% των Γκρίζων Λύκων (MHP), ενός κόμματος που διασπάστηκε και το νέο κόμμα που προήλθε από τη διάσπαση του έλαβε κι εκείνο 10% (Iyi Parti)!
4. Ο «ερντογανισμός» παραμένει επίκαιρος, παρά τη μάλλον υποτονική προεκλογική παρουσία του ίδιου του Ερντογάν. Για πρώτη φορά, ο πρόεδρος της Τουρκίας εμφανίστηκε κουρασμένος και αρκετά πιο απολογητικός από όσο στο παρελθόν ενώ ακόμα και οι τόνοι της ομιλίας του μετά τα αποτελέσματα ήταν αρκετά χαμηλοί. Παρ ’όλα αυτά, αποδείχθηκε για ακόμα μια φορά ότι το AKP είναι το μόνο κόμμα με ισχυρή παρουσία σε ολόκληρη τη χώρα, την ώρα που τα κόμματα της αντιπολίτευσης δυσκολεύονται να υπερβούν τα παραδοσιακά τους ακροατήρια, είτε γεωγραφικά είτε ιδεολογικά.
5. Ο θριαμβευτής των εκλογών είναι ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, επικεφαλής των Γκρίζων Λύκων, ο οποίος μέσω της συμμαχίας με τον Ταγίπ Ερντογάν αναδείχθηκε σε ρυθμιστή του πολιτικού σκηνικού. Είναι η εντυπωσιακή επίδοση του δικού του κόμματος (11,1%) που εξασφάλισε την πλειοψηφία στη Βουλή στον συνασπισμό AKP-MHP και ουσιαστικά δεν επέτρεψε να φανούν οι σημαντικές απώλειες του AKP που περιορίστηκε στο 42,6% έναντι του 49,5% που είχε καταγράψει τον Νοέμβριο του 2015. Οι σχέσεις Ερντογάν-Μπαχτσελί έχουν περάσει ιστορικά από χίλια κύματα αλλά τα τελευταία χρόνια μοιάζουν αρμονικές. Παρ ‘όλα αυτά, ο ακροδεξιός Μπαχτσελί θεωρείται «παλιά καραβάνα» της τουρκικής πολιτικής, με έντονες τάσεις τυχοδιωκτισμού που συχνά τον καθιστούν απρόβλεπτο. Σίγουρα, δεν αποτελεί καλό νέο για την Ελλάδα η αναβάθμιση του ρόλου του στα πολιτικά δρώμενα της Τουρκίας, ιδιαίτερα αν λάβει και το αξίωμα του αντιπροέδρου.
6. Εξαιρετική αλλά όχι αρκετή η επίδοση Ιντζέ (30,6%). Ο εκλεκτός των Κεμαλιστών για το αξίωμα του Προέδρου αναδείχθηκε αναμφισβήτητα σε πρωταγωνιστή της προεκλογικής περιόδου. Με τεράστιο επικοινωνιακό χάρισμα και στυλ ανάλογο με εκείνο του Ταγίπ Ερντογάν, ο Μουχαρέμ Ιντζέ κατάφερε να εμπνεύσει ένα σημαντικό κομμάτι της προοδευτικής Τουρκίας, κάτι που φάνηκε κι από τις ιδιαίτερα μαζικές συγκεντρώσεις του στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη αλλά και στο «κουρδικό» Ντιγιάρμπακιρ. Η αποτυχία του όμως να οδηγήσει την αναμέτρηση στον δεύτερο γύρο επιβεβαίωσε ξανά την αδυναμία του κόμματος των Κεμαλιστών να γκρεμίσει τα ιστορικά τείχη που το χωρίζουν με τον κουρδικό πληθυσμό αλλά και με τους θρησκευόμενους Τούρκους. Οι τελικά δυσανάλογες διαστάσεις που έλαβε η υποψηφιότητα του στα δυτικά ΜΜΕ επιβεβαίωσε επίσης την απομόνωση των ελίτ της χώρας από την υπόλοιπη κοινωνία αλλά και την αδυναμία των ξένων αναλυτών να «διαβάσουν» τις εξελίξεις στην Τουρκία έξω από τους κοσμικές γυάλες των μεγάλων αστικών κέντρων.
7. Δεν αποτελεί πια έκπληξη το ποσοστό του HDP (11,7%). Για ακόμα μια φορά, το φιλοκουρδικό κόμμα κατάφερε να περάσει το ποσοστό του 10% και να εξασφαλίσει την εκπροσώπηση του στη Βουλή. Το ότι το ποσοστό του φυλακισμένου Ντεμιρτάς στην κάλπη των προεδρικών εκλογών περιορίστηκε 8,4% επιβεβαιώνει ότι υπάρχει και μια μικρή μάζα Τούρκων προοδευτικών ψηφοφόρων που στηρίζει το HDP. Ειδικά σε αυτές τις εκλογές, η πιθανή αποτυχία του φιλοκουρδικού κόμματος να εισέλθει στη Βουλή θα διευκόλυνε ακόμα περισσότερο την επίτευξη της αυτοδυναμίας από τη συμμαχία AKP-MHP, γι’ αυτό και χιλιάδες ψηφοφόροι κινήθηκαν στη γραμμή «Ιντζέ για Πρόεδρος, HDP στη Βουλή». Όπως και να έχει, είναι η τρίτη συνεχόμενη φορά που το HDP καταφέρνει να περάσει το όριο του 10% και πλέον εδραιώνεται στο τουρκικό πολιτικό σκηνικό -παρά τις διώξεις εναντίον δεκάδων μελών του.
8. Διέψευσε τις προσδοκίες η Αξενέρ. Πριν λάβει το χρίσμα των Κεμαλιστών ο Μουχαρέμ Ιντζέ, η «αντάρτισσα» των Γκρίζων Λύκων Μεράλ Αξενέρ ήταν εκείνη που φάνταζε ως η βασική αντίπαλος του Ταγίπ Ερντογάν. Τελικά έλαβε μόλις 7,3%, μιας και μάλλον επικράτησε εις βάρος της η λογική της χαμένη ψήφου υπέρ της ισχυρότερης υποψηφιότητας του Ιντζέ. Το νεοϊδρυθέν κόμμα της (Iyi Parti) κατάφερε πάντως να αγγίξει το 10% και αν αυτό αθροιστεί με το 11,1% του MHP, προκύπτει ένα πολιτικός πόλος του 20%-25% με σκληρά εθνικιστές θέσεις. Το ότι σήμερα οι σχέσεις μεταξύ των δυο εθνικιστικών κομμάτων είναι ιδιαίτερα κακές δεν σημαίνει ότι στο μέλλον ο εθνικιστικός χώρος δεν μπορεί να ανασυγκροτηθεί υπό την αιγίδα ενός ενιαίου φορέα.
9. Παραμένει δύσκολος στόχος η σταθερότητα. Όταν έχασε την αυτοδυναμία στις εκλογές του Ιουνίου του 2015, ο Ταγίπ Ερντογάν ζήτησε ισχυρότερη εντολή υπέρ της σταθερότητας και την έλαβε στις εκλογές του Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς. Ακολούθησε σειρά βομβιστικών επιθέσεων ανά την Τουρκία, λανθασμένες επιλογές στην εξωτερική πολιτική και μια αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος. Ο Ερντογάν τότε θεώρησε επιβεβλημένη υπέρ της σταθερότητας την επιβολή του καθεστώτος εκτάκτου ανάγκης αλλά και την αλλαγή του πολιτεύματος. Ζήτησε ψήφο υπέρ της σταθερότητας και υπέρ των συνταγματικών αλλαγών στο δημοψήφισμα του 2017 και την έλαβε. Ακολούθησε η επέμβαση στο Αφρίν και η πρόσφατη κρίση της τουρκικής λίρας. Σε αυτές τις εκλογές ζήτησε ξανά ψήφο υπέρ της σταθερότητας και ξανά την έλαβε. Η σταθερότητα όμως παραμένει το ζητούμενο και είναι αμφίβολο αν το νέο, καισαρικού τύπου, πολίτευμα θα την εξασφαλίσει. Η ζημιά στην οικονομία είναι ήδη αρκετά μεγάλη και είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν μπορεί να επανορθωθεί χωρίς σημαντικές θυσίες για την τουρκική κοινωνία. Ένα πρώτο βήμα ενδεχομένως να είναι η άρση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, αν και είναι αμφίβολο ότι πια η διαφορά θα είναι εμφανής, μιας και κατά το νέο Σύνταγμα ο Πρόεδρος ελέγχει σχεδόν τα πάντα.
10. Επαναπροσέγγιση με τις ΗΠΑ. Ήδη κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων της προεκλογικής εκστρατείας φάνηκαν κάποια σημάδια επαναπροσέγγισης του συστήματος Ερντογάν με την κυβέρνηση Τραμπ, κυρίως στο έδαφος της Βόρειας Συρίας. Μένει να φανεί κατά πόσο είναι εφικτή μια περαιτέρω εμβάθυνση της επαναπροσέγγισης των δυο πλευρών αλλά και πόσο αυτό θα επηρεάσει τις εσχάτως θερμές σχέσεις της Άγκυρας με τη Μόσχα.
11. Βαθύτερο το τραύμα με τις Βρυξέλλες. Η επίσημη υιοθέτηση του νέου τουρκικού Συντάγματος καθιστά ουσιαστικά αδύνατη τη συνέχιση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας. Οι νέες ρυθμίσεις έρχονται σε πλήρη σύγκρουση με τα κριτήρια της Κοπεγχάγης ενώ ταυτόχρονα δεν υπάρχει η παραμικρή διάθεση από καμία ισχυρή ευρωπαϊκή χώρα να επιχειρηματολογήσει υπέρ της ένταξης της Τουρκίας. Η Επιτροπή Γιούνκερ θα προσπαθήσει -και θα πιθανότατα θα καταφέρει- να αναβάλει τη συζήτηση γα το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων μέχρι τις Ευρωεκλογές του Μάϊου του 2019 αλλά πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι αργά ή γρήγορα το ζήτημα θα τεθεί.
+1. Παρά τους εύλογους φόβους που διατυπώθηκαν αμέσως μετά την προκήρυξη των πρόωρων εκλογών στην Τουρκία, τόσο τα ελληνικά κόμματα όσο και τα ελληνικά ΜΜΕ διαχειρίστηκαν με κάποια σοβαρότητα τις εξελίξεις ή τουλάχιστον δεν έριξαν περισσότερο λάδι στη φωτιά των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η ένταση μεταξύ των δυο χωρών στο Αιγαίο μειώθηκε σημαντικά. Στο μέτωπο της Κύπρου όμως, καταγράφηκε μια ιδιαίτερα ανησυχητική εξέλιξη. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, το τουρκικό γεωτρύπανο έπλευσε προς την Αττάλεια, σε απόσταση αναπνοής από την ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μένει να δούμε αν ο Ερντογάν θα τηρήσει τη δέσμευση και θα προχωρήσει πράγματι σε γεωτρήσεις εντός της κυπριακής ΑΟΖ μέσα στο καλοκαίρι. Σε μια τέτοια περίπτωση, η Ελλάδα, η Κύπρος και συνολικά το ευρωατλαντικό σύστημα θα βρεθούν απέναντι σε ιστορικά διλήμματα -με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
9°
