Πριν από μερικά χρόνια, ο νομπελίστας Β.Σ. Νάιπολ ρωτήθηκε στο πλαίσιο μιας συνέντευξης ποια γυναίκα συγγραφέα θεωρεί λογοτεχνικά ισάξιά του. «Καμία» είχε απαντήσει θαρρετά. «Ούτε καν τη Τζέιν Όστιν;» επέμεινε ο δημοσιογράφος. «Ούτε», απάντησε ο, ινδικής καταγωγής, βρετανός συγγραφέας. «Οι γυναίκες έχουν μια πολύ συναισθηματική, πολύ στενόμυαλη άποψη για τον κόσμο. Συνεπώς, δεν μπορούν να γράψουν πραγματικά καλή λογοτεχνία». Και συμπλήρωσε: «Μου αρκεί να διαβάσω μία μόνο παράγραφο από ένα βιβλίο για να καταλάβω αν την έχει γράψει άντρας ή γυναίκα».
Ο Νάιπολ δεν είναι ο μόνος που πιστεύει κάτι τέτοιο. Πολλοί ακόμη άνθρωποι (άντρες στην συντριπτική πλειοψηφία) συμμερίζονται την ίδια άποψη και την εκφράζουν σε δημόσιες ή ιδιωτικές συζητήσεις τους. Αν τους πιέσεις πολύ, απαριθμώντας ονόματα καταξιωμένων γυναικών συγγραφέων, θα σου πουν –αφού πρώτα ξεσκαρτάρουν τουλάχιστον τις μισές- ότι αυτές δεν είναι παρά οι εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Αν τους πιέσεις και άλλο θα διατυπώσουν το συλλογισμό ότι οι λίγες άξιες που απέμειναν διαθέτουν τη σπάνια ικανότητα να γράφουν σαν άντρες. Κατά τη γνώμη τους καμιά πραγματική γυναίκα δεν μπορεί να γράψει καλά. Είναι στη φύση τους, πάει και τελείωσε.
Η συζήτηση αναζωπυρώθηκε με την περίπτωση της Έλενα Φεράντε, της Ιταλίδας που κατέκτησε το παγκόσμιο κοινό με την «Τετραλογία της Νάπολης» (τα βιβλία κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση της Δήμητρας Δότση). Το γεγονός ότι η Φεράντε είχε επιλέξει να κρύβει την αληθινή της ταυτότητα, επέτρεψε να βλαστήσει και η θεωρία πως στην πραγματικότητα είναι άντρας. «Να γιατί γράφει τόσο καλά», είπαν οι αρνητές της γυναικείας λογοτεχνικής επάρκειας. Και όταν το μυστήριο διαλευκάνθηκε και δημοσιεύτηκαν στοιχεία που αποδεικνύουν πως η Φεράντε, αν μη τι άλλο, δεν είναι άντρας: «Άρα ανήκει στις εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Αν και, εδώ που τα λέμε, δεν γράφει δα και τόσο καλά!»
Τα παραπάνω αποτελούν ένα μόνο παράδειγμα -ίσως το πιο ανώδυνο- των διακρίσεων και του σεξισμού που υφίσταται καθημερινά ο μισός περίπου πληθυσμός της γης. Όμως ο καιρός έχει γυρίσματα. Από την εποχή, λοιπόν, που τα έμφυλα ζητήματα μπήκαν για τα καλά στο τραπέζι και η ατζέντα της δημόσιας συζήτησης έπαψε να ορίζεται αποκλειστικά από τον κυρίαρχο αντρικό λόγο (και τον απόλυτο φορέα του που, σύμφωνα με την πιο ριζοσπαστική τάση του φεμινιστικού κινήματος, είναι ο λευκός ετεροφυλόφιλος άντρας), τα πράγματα έγιναν αρκετά πιο περίπλοκα. Στο στόχαστρο δεν μπήκαν μονάχα συμπεριφορές σαν εκείνες που κατέδειξε το κίνημα “me too” αλλά και ο καθημερινός σεξισμός ο οποίος συχνά περνά απαρατήρητος –ειδικά από εμάς τους άντρες. Και όπως συμβαίνει σ’ αυτές τις περιπτώσεις, τα σκάγια πήραν και ορισμένους που ίσως να μην το άξιζαν. Τα δε στερεότυπα αντιστράφηκαν και σερβιρίστηκαν ξανά με νέα γαρνιτούρα.
«Περιγράψτε τον εαυτό σας σαν να ήσασταν άντρας συγγραφέας» ήταν ένα δημοφιλές, την προηγούμενη εβδομάδα, φεμινιστικό challenge στο Twitter. Οι συμμετέχουσες, λοιπόν, άρχισαν να ποστάρουν αστείες στεροτυπικές περιγραφές μιμούμενες μια υποτίθεται «τυπική ανδρική γραφή». Κάποιες ανάρτησαν και πραγματικά αποσπάσματα από βιβλία καταξιωμένων συγγραφέων (Χαρούκι Μουρακάμι, Τζόναθαν Φράνζεν, Τζορτζ Ρ.Ρ. Μάρτιν, Πολ Όστερ κ.α.) οι οποίοι, κατά την άποψή τους, αδυνατούν να δημιουργήσουν αληθοφανείς γυναικείους χαρακτήρες. Το όνομα της Φεράντε έπαιξε και πάλι δυνατά, σαν παράδειγμα προς μίμηση. «Έτσι περιγράφεται η γυναικεία ύπαρξη» τονίστηκε.
Στη συζήτηση συμμετείχαν και άντρες. Πολλοί πάσχιζαν να αποδομήσουν τον φεμινιστικό λόγο στο σύνολό του ή μετέφεραν τη συζήτηση στο “me too”, κατηγορώντας τις συνομιλήτριές τους ως μυγιάγγιχτες, υποκρίτριες ή και μυξοπαρθένες. Κατά τα άλλα αναρτούσαν παραδείγματα επιτυχημένων, κατά τη γνώμη τους, γυναικείων χαρακτήρων που προέκυψαν από ανδρικές πένες, τους οποίους η άλλη πλευρά χαρακτήριζε αυτομάτως αποτυχημένους. Το πράγμα δεν άργησε να ξεφύγει. «Κανείς άντρας δεν μπορεί να μας περιγράψει» έγραψαν κάποιες. «Κανείς άντρας να μην δοκιμάζει να μας περιγράψει» υπερθεμάτισαν κάποιες άλλες. «Ειδικά αν είναι λευκός και ετεροφυλόφιλος!»
Είναι πια γνωστό: Oι προβοκατόρικες αναρτήσεις στα social media δημιουργούν ένα πέπλο ικανό να συσκοτίσει και να γελοιοποιήσει ακόμη και το πιο σοβαρό ζήτημα. Γιατί είναι μάλλον περιττό να τονίσουμε ότι οι καλοί συγγραφείς, οποιουδήποτε φύλου, είναι σε θέση να φτιάξουν καλούς χαρακτήρες οποιουδήποτε φύλου. Ονομάζεται καλή λογοτεχνία και στις τάξεις της περιλαμβάνει –τι έκπληξη!-ακόμα και γυναίκες ή λευκούς ετεροφυλόφιλους άντρες. Από την άλλη, η λογοτεχνία οφείλει να συνομιλεί με την εποχή της. Ο/η συγγραφέας λοιπόν που αντιμετωπίζει τα έμφυλα ζητήματα όπως οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας, μάλλον κάτι δεν κάνει καλά.
Από αυτά τα διαδικτυακά πανηγύρια, πάντως, προκύπτουν και για τις δύο πλευρές ορισμένα διδάγματα. Για παράδειγμα, οι άντρες θα μπορούσαμε να σωπαίνουμε πού και πού, όταν η κουβέντα έρχεται σε ζητήματα γυναικείας ταυτότητας, χειραφέτησης κλπ. Μην ξεχνάμε ότι για αιώνες ακουγόμασταν μονάχα εμείς, δεν θα ήταν κακή ιδέα να ακούσουμε τι έχουν να πουν και οι άμεσα ενδιαφερόμενες. Ποιος ξέρει, ίσως βγούμε σοφότεροι ή και πιο ευτυχισμένοι μέσα από αυτή τη διαδικασία. Όσο για τις γυναίκες… Ουπς! Οι γυναίκες ας βρουν τα διδάγματα μόνες τους.
13°
