Υπέρ Στάθη Καλύβα λόγος

Από την Κυριακή, που δημοσιεύτηκε το σχετικό του άρθρο στην «Καθημερινή», ο κ. Στάθης Καλύβας (Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Γέιλ των ΗΠΑ) υφίσταται διαδικτυακές –ιδίως– επιθέσεις για δήθεν φιλοχουντική στάση.

Οι επιθέσεις όμως είναι άδικες και ο ρόλος των επιτιθέμενων άχαρος. Τα κύρια σημεία του άρθρου, που γράφτηκε με αφορμή ότι αυτό το Σαββατοκύριακο έγινε, στο μισό αιώνα από την 21η Απριλίου, ένα ιστορικό συνέδριο στο Ίδρυμα Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου είναι τα εξής (απαριθμώ Α'- Ζ' και σχολιάζω):

Α. «Είτε μας αρέσει είτε όχι, η σημερινή πραγματικότητα είναι σε κάποιο, μάλλον όχι ασήμαντο, βαθμό προϊόν και της δικτατορίας».

Αμφιβάλλει κανείς / καμιά ότι ισχύει αυτό;

Β. «Η 21η Απριλίου κατέχει κομβική θέση στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία. Υπήρξε το τελευταίο στρατιωτικό κίνημα που πέτυχε να ανατρέψει μια εκλεγμένη κυβέρνηση... Από την άποψη αυτή, μπορούμε να μιλάμε για μια ιστορική καμπή στην Ευρώπη, μετά την οποία το πραξικόπημα ως πολιτική πρακτική μπαίνει στη ναφθαλίνη».

Η ίδια ερώτηση κι εδώ.

Γ. «Θα εντόπιζα δύο μεγάλα παράδοξα: Πρώτο, πως μολονότι προερχόμενοι από τους κόλπους της σκληροπυρηνικής Δεξιάς, οι πραξικοπηματίες συνέβαλαν τελικά στον πλήρη εκδημοκρατισμό της Δεξιάς και διαμέσου αυτής και της χώρας. Δίχως τον Απρίλιο του ’67 δεν θα είχε υπάρξει ο Ιούλιος του ’74. Δεύτερο, αν και επιχείρησαν να κρατήσουν την κοινωνία στάσιμη, να την παγώσουν δηλαδή, συνέβαλαν τελικά με έμμεσο τρόπο στον ραγδαίο αξιακό και πολιτισμικό εκσυγχρονισμό της. Ιδωμένη λοιπόν από την οπτική του παρόντος, η δικτατορία είτε δεν εμπόδισε τον πολιτικό και κοινωνικό εκσυγχρονισμό της χώρας είτε τον υποβοήθησε, χωρίς βέβαια να επιδιώκει κάτι τέτοιο»

Στα παραπάνω άκρως καλοδιατυπωμένα «παράδοξα» μόνο εθελοτυφλικά μπορεί να δει κανείς φιλοχουντική στάση.

Δ. «...Μια πειστική αντίληψη διαβλέπει στην αδυναμία των πολιτικών ελίτ να λειτουργήσουν συναινετικά στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’60 το βασικό αίτιο της εκτροπής. Στη λογική αυτή, ο ομαλός εκδημοκρατισμός ήταν ανέφικτος την εποχή εκείνη για μια σειρά λόγων και, επομένως, το πραξικόπημα ήταν αναπόφευκτο, αλλά επίσης συνιστούσε εκ των πραγμάτων τον πιο πιθανό δρόμο προς τη δημοκρατία. Όμως, η διεθνής εμπειρία προσφέρει αρκετά παραδείγματα χωρών που εκδημοκρατίστηκαν σταδιακά, δίχως πραξικοπηματικές εκτροπές. Από την άλλη, ο τρόπος με τον οποίο εξελίχθηκαν τα πράγματα τελικά οδήγησε στην τραγωδία της Κύπρου, που κατέστησε δυνατή μια ριζική και άμεση λύση του ‘δημοκρατικού προβλήματος’ της χώρας, δημιουργώντας ένα βαθύ και ανυπέρβλητο ρήγμα ανάμεσα στην ακραία και στη μετριοπαθή Δεξιά, χωρίς το οποίο η πορεία προς τον εκδημοκρατισμό θα ήταν πολύ πιο δύσκολη και προβληματική. Χωρίς το σοκ του Ιουλίου ’74 δύσκολα θα είχαμε την καθαρή λύση του πολιτειακού και τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ το 1974, αποφάσεις που παρέμεναν στον χώρο της φαντασίας μόλις δέκα χρόνια πριν»

Όλα, μα όλα όσα αναφέρει εδώ ο κ. Καλύβας τα έχουμε επανειλημμένα συζητήσει κατ' ιδίαν και τα έχουμε αναγνωρίσει όλοι και όλες μας σαν ανοιχτά πιθανολογικά ζητήματα, αριστεροί, πρώην αριστεροί, δεξιοί, αριστεριστές, κεντρώοι − όλος ο κόσμος. Τι μας μάρανε, ότι γράφτηκαν και υπογράφτηκαν σε άρθρο; 

Ε. «Ένα από τα πιο ευαίσθητα ζητήματα που σχετίζονται με την ερμηνεία και την αποτίμηση της δικτατορίας είναι το θέμα της λαϊκής αποδοχής της. Δεν υπάρχουν ασφαλείς δείκτες για να μετρηθεί, όμως αρκετοί αντικειμενικοί παρατηρητές της εποχής κάνουν λόγο για μια επιφανειακή μεν αλλά πλατιά αποδοχή. Πράγματι, η δικτατορία ταυτίστηκε με μια εποχή μεγάλης οικονομικής ανόδου και αισιοδοξίας, με την κορύφωση ουσιαστικά του μεταπολεμικού ελληνικού οικονομικού θαύματος. Η χώρα αστικοποιήθηκε, η οικοδομική δραστηριότητα γνώρισε δόξες, το οδικό δίκτυο επεκτάθηκε, ο εξηλεκτρισμός της χώρας ολοκληρώθηκε και πραγματοποιήθηκαν μεγάλης κλίμακας ξένες επενδύσεις. Παρά τις αυταρχικές πρακτικές του καθεστώτος, πολλές τέχνες άνθησαν και η νεολαία προσέγγισε μαζικά τα δυτικά πρότυπα διασκέδασης, κατανάλωσης και ζωής. Η κοινωνία του 1974 μικρή σχέση είχε με αυτή του 1964».

Εδώ κι αν έχουμε διερωτηθεί, αναρωτηθεί, συζητήσει όλοι και όλες μας, κατά καιρούς. Αν έχουμε τρομάξει στη σκέψη μήπως η χούντα πραγματικά έκφραζε μεγάλο, ίσως και πλειοψηφικό ρεύμα του πληθυσμού. Αν έχουμε σκεφτεί τι θα γινόταν αν ο Παπαδόπουλος έκανε εκλογές κατέβαινε ο ίδιος σε αυτές το ’68, το ’69, το ’70. Αν είχε προχωρήσει η πολιτικοποίηση με το Μαρκεζίνη  το ’73 δίχως το πραξικόπημα Ιωαννίδη. Όλα αυτά όλοι και όλες μας τα έχουμε πει και ιδιωτικά και σκεφτεί. Ο Καλύβας γράφει αυτούς τους προβληματισμούς, χωρίς να τους υιοθετεί. Και λοιπόν;

ΣΤ. «Η διαδικασία κοινωνικού εκσυγχρονισμού είχε, βέβαια, ξεκινήσει πριν από τη δικτατορία, αλλά εκείνη την επιτάχυνε γνωρίζοντας πως η αποδοχή της εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική ανάπτυξη και ενισχύοντας την τάση των ανθρώπων για αναζήτηση της ευτυχίας στην ιδιωτική σφαίρα».

Εδώ, με δεδομένο ότι η οικονομική ανάπτυξη είναι αναμφισβήτητη, αυτό που προφανώς ενοχλεί είναι η «ιδιωτική σφαίρα». Αλλά κάποιοι μεταπολιτευτικοί Ρηγάδες, υιοθετώντας εκείνο το γαλλικά σύνθημα, ρωτούσαν: «Μήπως, εκτός από τον ιμπεριαλισμό, υπάρχει και η μοναξιά;». 

Ζ. «Η δικτατορία ξεπεράστηκε εύκολα και γρήγορα. Ίσως γιατί υπήρξε ένα μικρό διάλειμμα δίχως μεγάλη σημασία. Ίσως γιατί μας θυμίζει κάποιες ενοχλητικές πτυχές της Ιστορίας που προτιμάμε να βάζουμε στην άκρη. Ίσως πάλι, γιατί χωρίς αυτήν, ο πολιτικός και κοινωνικός εκσυγχρονισμός της χώρας να είχε απαιτήσει πολύ πιο μακρόχρονες και επίπονες διαδικασίες».

Ρωτάω: Σε ποιο απ' αυτά τα «ίσως» είναι λάθος ο Στάθης Καλύβας; Ειδικά για το τρίτο «ίσως» μόνο κακόπιστοι μπορούν να θεωρήσουν ότι εννοεί κάτι άλλο πέρα από το ακούσιο που είχε γράψει πριν (σημείο Γ).

Κλείνοντας, ξαναγυρίζω λοιπόν σε αυτό που είπα στην αρχή: Οι επιθέσεις εναντίον του ήταν και είναι λάθος. Από πότε οι ενυπόγραφοι προβληματισμοί για τη χούντα συνιστούν φιλοχουντική στάση;

Οι επιθέσεις κατά του Καλύβα δεν δικαιολογούνται, εκτός κι αν κάποιοι εξακολουθούν να βαυκαλίζονται με μύθους του είδους «σύσσωμος ο ελληνικός λαός αντιστάθηκε στη χούντα», «το Πολυτεχνείο ήταν λαϊκή επανάσταση», «τη χούντα την ανάτρεψε ο λαός» κ.λπ. κ.λπ. κ.λπ. (όλα αυτά έχουν κατά καιρούς γραφτεί) − θέσεις δηλαδή που έχουν τόση αλήθεια, όση ότι η γερμανοβουλγάρικη κατοχή σταμάτησε επειδή το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ νίκησε κι έδιωξε τους κατακτητές. 

d.fyssas@gmail.com