«Το πρόβλημα στην Ευρώπη δεν είναι ότι δεν ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε, είναι ότι δεν ξέρουμε πώς, αφού το κάνουμε, θα μπορέσουμε να επανεκλεγούμε». Η φράση ανήκει στον Πρόεδρο Γιούνκερ.
Γλαφυρός τρόπος για να επισημάνει κάποιος το γενετικό πρόβλημα του ευρωπαϊκού φαινομένου: την σύγκρουση μεταξύ ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και εθνικής κυριαρχίας.
Οι εθνικοί ανταγωνισμοί καθόρισαν και εξακολουθούν να καθορίζουν το ευρωπαϊκό ταξίδι. Το κέντρο βάρους εξακολουθεί να βρίσκεται στα κράτη-μέλη που βάζουν τα εθνικά τους συμφέροντα πάνω από το υπερ-εθνικό/κοινοτικό συμφέρον. Την ίδια στιγμή, τα αγαθά της Ευρώπης δεν τα διαφημίζουμε, γιατί κάθε κυβέρνηση θέλει τα καλά της Ευρώπης να τα αποδίδει στον εαυτό της και τα κακά της Ευρώπης να τα αποδίδει στην Ευρώπη.
Η ΕΕ, παρά τα προβλήματα και τις ατέλειές της, αποτελεί το καλύτερο πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον που γνώρισε η ήπειρος στη μακρά αιματηρή ιστορία της. Ωστόσο, 60 χρόνια μετά, η ΕΕ δεν έχει μετασχηματιστεί από συνομοσπονδία κρατών στα «Ηνωμένα κράτη της Ευρώπης».
Δεν μπορεί άλλο η Ευρώπη να είναι μεγάλη στα μικρά και μικρή στα μεγάλα. Να έχει άποψη για το πώς πρέπει το λάδι και το ξύδι να συσκευάζονται, αλλά να μην έχει άποψη για το τι πρέπει να γίνει στη Συρία.
Δημιουργήσαμε την Ευρώπη, δημιουργήσαμε το ευρώ, αλλά δεν δημιουργήσαμε τους Ευρωπαίους, δεν δημιουργήσαμε την ευρωπαϊκή ταυτότητα. Η οικοδόμηση ταυτότητας είναι συναισθηματικής τάξεως ζήτημα απαιτεί χρόνο, πολλώ δε μάλλον η οικοδόμηση μια υπερεθνικής ταυτότητας.
Αυτό πληρώνουμε σήμερα. Θα έπρεπε ο Ευρωπαίος πολίτης να έχει ευρωπαϊκή συνείδηση, αίσθηση της κοινής μοίρας. Η ιδέα του Erasmus “θα έπρεπε να είναι υποχρεωτική και όχι μόνο για τους σπουδαστές, αλλά και για τους ταξιτζήδες, τους υδραυλικούς και άλλους εργάτες", έλεγε ο μεγάλος Umberto Eco.
Στα μάτια των Ευρωπαίων νέων, η ΕΕ εκλαμβάνεται ως μία γραφειοκρατική μηχανή παρά ως μια κοινότητα, όπου τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Εντούτοις, πιο ενεργή παρά ποτέ εμφανίζεται η γενιά Εράσμους, που διαδήλωσε υπέρ της Ευρώπης στη Ρώμη με το κίνημα Europe fights back.
Αν πρόκειται η ευρωπαϊκή ιδέα να επιβιώσει και να εξελιχθεί, οφείλουμε ως ΕΕ να κινηθούμε πιο γρήγορα και να είμαστε δημιουργικά ελαστικοί. Η νομισματική ένωση αποδείχτηκε ότι δεν προσφέρει από μόνη της, όραμα στους Ευρωπαίους πολίτες.
Μια πολιτική ένωση ομόσπονδων κρατών είναι η λύση;
Οι ΗΠΑ εισήγαγαν το δολάριο, αφού έχτισαν μια πανίσχυρη ταυτότητα. Οι ΗΠΑ ξεκίνησαν ως συνομοσπονδία 13 πολιτειών, που έπαιρνε αποφάσεις ομόφωνα. Γρήγορα αντιλήφθηκαν ότι αυτό δεν λειτουργεί και το 1787 μετατράπηκαν από συνομοσπονδία πολιτειών σε ομοσπονδία, με τις αποφάσεις να λαμβάνονται με ενισχυμένη πλειοψηφία.
Στις ΗΠΑ, υπάρχει ένα Σύνταγμα (κατ’ αναλογία), ένα υπουργείο οικονομικών, μια δημοσιονομική πολιτική και μια ομοσπονδιακή τράπεζα με μηχανισμό αναδιανομής. Όταν η Φλόριντα βρίσκεται σε ύφεση, η Αλαμπάμα, η οποία είναι ενδεχομένως πλεονασματική, μεταφέρει πόρους στην Φλόριντα (και το αντίστροφο).
Στην Ευρώπη των πολλών εθνικών κρατών, η ΕΕ είναι μια ανεστραμμένη ομοσπονδία
-Οι αποφάσεις στα διακυβερνητικά όργανα λαμβάνονται ακόμα με ομοφωνία, εξαιτίας των εθνικών veto
-Το Ευρωσύνταγμα απερρίφθη από τους εμπνευστές του! (Δημοψήφισμα Γαλλίας το 2005)
-Κοινή ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική δεν υπάρχει. Στον δε τομέα της εξωτερικής ασφάλειας και άμυνας οι Ευρωπαίοι τα τελευταία 70 χρόνια είναι μόνο «καταναλωτές ασφάλειας». Το ΝΑΤΟ είναι πραγματικός φορέας της ευρωπαϊκής ασφάλειας, ως ευρωατλαντικής ασφάλειας. Οι ΗΠΑ καλύπτουν το 75% του νατοϊκού προϋπολογισμού. Ο Πρόεδρος Τραμπ κατέστησε σαφές ότι δεν θα πληρώνουν οι ΗΠΑ για την ασφάλεια της Ευρώπης.
-Ξεκινήσαμε με ένα κοινό νόμισμα και όταν αργότερα προέκυψαν δυσκολίες, αναρωτηθήκαμε ποια κομμάτια του παζλ έλειπαν. Ο λόγος ήταν ότι το ευρώ ήταν ένα πολιτικό σχέδιο συμφιλίωσης της Γαλλίας με τη Γερμανία, που συμβόλιζε το τέλος των ευρωπαϊκών συγκρούσεων. Κολ και Μιτεράν ήταν πολιτικοί, που είχαν ζήσει την φρίκη του Β’ Παγκόσμιου πολέμου.
Σήμερα, διαθέτουμε νομισματική αλλά όχι δημοσιονομική ένωση. Για να λειτουργήσει με επιτυχία μια δημοσιονομική ένωση, απαιτείται κοινός προϋπολογισμός. Για να έχεις κοινό προϋπολογισμό, χρειάζεται να έχεις κάποιας μορφής πολιτική ένωση. Για να έχεις πολιτική ένωση, χρειάζεσαι να έχεις κάποιας μορφής κοινή ταυτότητα.
Η λύση είναι η διάλυση της ευρωζώνης, της ΕΕ και η επιστροφή στα εθνικά κράτη; Η τάση ΒREXIT είναι η επικρατούσα;
Σαφέστατα όχι. Η αστάθεια στο Ηνωμένο Βασίλειο, καταδεικνύει το μέγεθος του λάθους. Η ιστορία των τελευταίων ετών μάς δείχνει ότι γενικά η Ευρώπη προχωράει εν μέσω κρίσεων. H επαναφορά όμως στο έθνος-κράτος σε παγκοσμιοποιημένο κόσμο είναι αυταπάτη.
Η Ευρώπη γερνάει και εκεί, που στο τέλος του περασμένου αιώνα ήταν η βιομηχανική δύναμη του πλανήτη και παρήγαμε το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής, στα μέσα αυτού του αιώνα θα γίνουμε η τρίτη βιομηχανική δύναμη, μετά την Κίνα και τις ΗΠΑ. Μόνη της η Γερμανία θα αντιπροσωπεύει μόλις το 3,2% της παγκόσμιας παραγωγής από 10% σήμερα. Η ΕΕ, που φιλοδοξεί να είναι η οικονομία της γνώσης, δεν έχει ούτε μια εταιρία υψηλής τεχνολογίας ανάμεσα στις 25 του κόσμου.
Αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε είναι ένα «νέο ευρωπαϊκό συμβόλαιο» ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και εθνικού κράτους προς αμοιβαίο όφελος. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των κρίσεων και των νέων προκλήσεων, θα ανακόψει τον ευρωσκεπτικισμό και πολύ περισσότερο τον ευρωαπορριπτισμό, που είναι πτυχές του εθνικολαϊκισμού.
Περισσότερες ταχύτητες και περισσότερα σχήματα είναι το μέλλον της Ευρώπης;
Ένας σοφό συμβιβασμός που αναγνωρίζει την αδυναμία του απολύτως κοινού βηματισμού όλων των κρατών μελών, αλλά δεν υπονομεύει τον τελικό ομοσπονδιακό στόχο μοιάζει η πλέον ορθολογική επιλογή.
Η πρόκληση για την Ευρώπη είναι διπλή: να μπορεί να εξασφαλίζει μια καλύτερη προαγωγή των ευρωπαϊκών συμφερόντων σε παγκόσμιο επίπεδο και δεύτερο και πολύ βασικό η ΕΕ να αναδιατάξει το κοινωνικό μοντέλο της.
Πρέπει να μειωθούν οι ανισότητες που προκαλεί η παγκοσμιοποίηση και να μοιραστούν δικαιότερα τα πλεονεκτήματά της. Να δημιουργηθεί προοπτική για τους νέους και ιστός ασφαλείας για τους μη έχοντες.
Οι ηγέτες της ΕΕ υποσκάπτουν το μέλλον της, όταν αρνούνται να παραχωρήσουν περισσότερη εξουσία στα υπερεθνικά όργανα. Η ΕΕ τιμωρείται έτσι και για τις αποτυχίες των εθνικών κυβερνήσεων και για τις αποτυχίες της παγκοσμιοποίησης (που είναι υπαρκτές)!
Ο Μακρόν, στη Γαλλία της ανεργίας και του 35% Λεπέν, το ξέρει από πρώτο χέρι και τάσσεται ανοιχτά υπέρ μιας δημοσιονομικής ένωσης. Ο Μακρόν έχει δέσει την τύχη της Γαλλίας με την τύχη της Ευρώπης. Ο Σόιμπλε δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως να το ασπάζεται. Πρέπει να γίνουν πολύ θεαματικές αλλαγές.
«Η Γερμανία θα πρέπει να εγκαταλείψει την αντίθεσή της σε μια στενότερη συνεργασία στην δημοσιονομική, οικονομική και κοινωνική πολιτική. Και η Γαλλία να προθυμοποιηθεί να παραχωρήσει αντίστοιχα τμήματα εθνικής κυριαρχίας», σημειώνει ο Γερμανός φιλόσοφος Χάμπερμας.
Ένα νέο γαλλογερμανικό ρυθμικό τανγκό του Μακρόν με την Μέρκελ ή τον Σούλτς θα πρέπει να προηγηθεί και οι υπόλοιποι να ακολουθήσουν. Για να ακολουθήσουν, όμως, και να μην χαθούν στην πίστα, η πρωτοπορία οφείλει να είναι επιτυχής και πειστική.
Καθόλου αυτονόητο αλλά βαθιά υπαρξιακό η Ελλάδα να είναι παρούσα τώρα που δημιουργούνται οι συνθήκες της ευρωπαϊκής επανεκκίνησης. Με εθνική στρατηγική ανάκαμψης κι όχι ως θλιβερή περιχαρακωμένη εξαίρεση λαϊκισμού και μιζέριας.
