Όταν η Τερέζα Μέι δήλωσε στο ετήσιο συνέδριο των Συντηρητικών, στις 5 Οκτωβρίου, ότι η διαδικασία του Brexit θα ολοκληρωθεί ως τον Μάρτιο του 2017, κάποιοι στο ακροατήριο χειροκρότησαν ενθουσιασμένοι. Οι περισσότεροι ωστόσο παρέμειναν σιωπηλοί. Η πρωθυπουργός της Αγγλίας πέρασε γρήγορα στο θέμα που φαίνεται να κυριαρχεί στην ατζέντα της για το επόμενο διάστημα: τις μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία.
Ίσως αναρωτηθεί κανείς τι σχέση μπορεί να έχει το Brexit με την αλλαγή της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η απάντηση θα πρέπει να αναζητηθεί στις αιτίες που οδήγησαν στο αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος, τον περασμένο Ιούνιο. Οι ειδικοί αναλυτές συνδέουν τα υψηλά ποσοστά υπέρ του Brexit, όχι με την οικονομική κατάσταση των ψηφοφόρων, την τάξη ή το φύλο τους, αλλά με το μορφωτικό τους επίπεδο. Η εντύπωση που δόθηκε από τα βρετανικά ΜΜΕ είναι ότι η μόνη «παραφωνία» στην επικράτηση του Brexit ήταν το κοσμοπολίτικο Λονδίνο. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες περιοχές που διαθέτουν σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, όχι μόνο πανεπιστημιακής, αλλά και τεχνικής και επαγγελματικής κατεύθυνσης –το Νιουκάσλ, το Γιορκ, το Νότινγκχαμ, το Νόριτζ, το Κέμπριτζ, το Μπράιτον, το Γοουόρικ, το Έξετερ, το Μπρίστολ, το Ρέντινγκ, η Οξφόρδη, και το Κάρντιφ– ψήφισαν υπέρ της παραμονής της Βρετανίας στην Ευρώπη.
Ανάλογη εικόνα διαμορφώνεται και για τις προσεχείς αμερικάνικες εκλογές. «Αγαπώ όσους έχουν χαμηλή μόρφωση» δήλωσε πρόσφατα ο Ντόναλντ Τραμπ, προσθέτοντας μία ακόμα γκάφα στο ενεργητικό του. Ίσως όμως η δήλωσή του να μην ήταν και τόσο ακατανόητη. Προφανώς ο Τραμπ γνωρίζει αυτό που υποδεικνύουν ήδη οι περισσότερες δημοσκοπήσεις: ότι η σταθερή εκλογική του βάση αποτελείται κυρίως από λευκούς άντρες, μέσης ηλικίας, χωρίς πτυχίο. Να τονίσω ότι οι ψηφοφόροι με αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι απαραίτητα φτωχοί – σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα πρόκειται για επιτυχημένους επιχειρηματίες.
Τι ακριβώς μας δείχνουν οι πρόσφατες εκλογολογικές αναλύσεις; Αυτό που αποδεικνύεται από τις σχετικές έρευνες είναι ότι οι απόφοιτοι πανεπιστημίων έχουν εκπαιδευτεί να επεξεργάζονται τις πληροφορίες που τους παρέχονται με μεγαλύτερη ευκολία και σχηματίζοντας λογικά επιχειρήματα να καταλήγουν σε εύλογα συμπεράσματα. Αντίθετα, είναι πιο δύσκολο για κάποιον που δεν είναι συνηθισμένος σε αυτή τη διαδικασία να καταφέρει να βάλει σε τάξη την πληθώρα των πληροφοριών που αφορούν κάθε όψη της πολιτικής ζωής μας και να προχωρήσει σε πετυχημένη ανάλυση, με αποτέλεσμα συχνά να πέφτει στην παγίδα της συνωμοσιολογίας ή να παρασύρεται από τους λαϊκιστές που συστηματικά διαστρέφουν τις πληροφορίες προς όφελός τους.
Και εδώ νομίζω δένει πολύ καλά η περίπτωση του Brexit. Οι πολίτες που δεν κατάφεραν να κατανοήσουν ή να αναλύσουν τα στοιχεία για τη σημασία της παραμονής της χώρας τους στην ΕΕ, έγιναν η εύκολη λεία των δημαγωγών του UKIP που χρησιμοποιήσαν την άγνοια αυτής της ομάδας πολιτών για να βγάλουν τη Βρετανία από την Ευρώπη. Μπορεί να είναι αργά για δάκρυα, αλλά δεν είναι αργά για τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στην παιδεία. Η βρετανή πρωθυπουργός δείχνει να συνειδητοποιεί πως το τεράστιο χάσμα μορφωτικού επιπέδου ανάμεσα σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες στη χώρα –από τη μία οι απόφοιτοι των ελίτ πανεπιστημίων και από την άλλη οι απόφοιτοι των comprehensive schools– αν δεν γεφυρωθεί, σταδιακά θα οδηγήσει τη Βρετανία στην καταστροφή.
Το βέβαιο είναι ότι χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε τα συμπεράσματα των ερευνών. Αναμφίβολα, πολιτικοί του ήθους του Τραμπ θα σκεφτούν τρόπους για να χρησιμοποιήσουν τα συμπεράσματα των σχετικών ερευνών προς όφελός τους, στρέφοντας τους ψηφοφόρους τους εναντίον των «κακών» διανοούμενων και εμπειρογνωμόνων που επιδιώκουν να «υποτιμήσουν» και να «χειραγωγήσουν», όσους δεν έχουν πανεπιστημιακή μόρφωση.
Οι λαϊκιστές τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική στρέφονται ήδη κατά των ειδικών αναλυτών με τη δικαιολογία ότι οι σπουδές τους τούς έχουν απομακρύνει από την πραγματικότητα του μέσου ανθρώπου και ότι αφού δεν έχουν βιώσει στο πετσί τους τις ίδιες εμπειρίες με τον μέσο πολίτη, δεν έχουν ούτε τις γνώσεις για να τον καταλάβουν ούτε και το δικαίωμα να του υποδείξουν τι θα ψηφίσει.
Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι όσοι δεν έχουν πτυχία επηρεάζονται αυτόματα από θεωρίες συνωμοσίας. Η πρακτική εμπειρία, το κοινωνικό και επαγγελματικό περιβάλλον στο οποίο κινείται κάποιος, η συναισθηματική του ωριμότητα, παίζουν μερικές φορές σημαντικότερο ρόλο από τα πτυχία του. Επίσης, οι σχετικές έρευνες δεν υποδεικνύουν ότι όσοι έχουν πτυχίο είναι απαραιτήτως πιο έξυπνοι ή πιο ηθικοί. Αυτό που υποδεικνύουν είναι ότι η καλή εκπαίδευση προσφέρει τα απαραίτητα εργαλεία για να αναλύουμε πιο αποτελεσματικά τις πληροφορίες και τα στοιχεία που έχουν σημασία για τις αποφάσεις μας.
Αν σε Βρετανία και Αμερική η μαζική μετατόπιση ψηφοφόρων προς το εθνικισμό, την οπισθοδρόμηση και τη συνωμοσιολογία δηλώνουν κάτι είναι ότι αυτό που εκλείπει δεν είναι γενικώς και αορίστως οι πτυχιούχοι, αλλά οι κριτικά σκεπτόμενοι πολίτες.
