Πριν από μερικές ημέρες ο Αντώνης Σαμαράς μίλησε σε «ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών» στο χώρο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης. Στην ομιλία του ζήτησε από το ακροατήριό του να βοηθήσει έτσι ώστε να απενοχοποιηθούν όροι και έννοιες όπως είναι η πατρίδα, ο Θεός, η επιχειρηματικότητα κ.λπ. Με αυτή την αφορμή θέλω να αναφερθώ σε δυο ανεξάρτητα μεταξύ τους θέματα: τη σχέση του αρχηγού της ΝΔ με τις παραδοσιακές δεξιές αξίες και το αν οι έννοιες Θεός και πατρίδα είναι όντως ενοχοποιημένες στην Ελλάδα ώστε να χρειάζονται απενοχοποίηση.
Θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί ότι η επίκληση των παραδοσιακών συντηρητικών αξιών από τον Σαμαρά είναι μια κίνηση τακτικής προκειμένου να αποδυναμώσει την εκλογική δυναμική των άλλων δεξιών κομμάτων (Χρυσή Αυγή, Καμμένος, ΛΑΟΣ). Ο Σαμαράς όμως δεν εμφανίστηκε τώρα στην πολιτική. Ξεκίνησε ως πολιτικό παιδί του Ευάγγελου Αβέρωφ, έδωσε «πατριωτικό» δείγμα γραφής με την υπόθεση του Σκοπιανού και συνέχισε δημιουργώντας την ΠΟΛΑΝ στα δεξιά της Νέας Δημοκρατίας.
Συνεπώς δεν έχω λόγους να πιστεύω ότι η τωρινή στάση του είναι καιροσκοπική. Ο Σαμαράς είναι ένας δεξιός παλαιάς κοπής που το πολιτικό τοπίο όλα αυτά τα χρόνια δεν ευνοούσε. Και δεν ευνοούσε γιατί η μάχη της εξουσίας στην Ελλάδα παιζόταν στην προσέλκυση των κεντρώων ψηφοφόρων. Αυτός ήταν και ο λόγος που η ΝΔ μεταπολιτευτικά υιοθετούσε ένα μετριοπαθές προφίλ, ιδίως την εποχή του Καραμανλή του μικρού. Το ερώτημα είναι αν στη σημερινή πρωτόγνωρη συγκυρία το «προϊόν» Σαμαρά μπορεί να «πουλήσει».
Όπως όμως δείχνουν τα ποσοστά των άλλων συγγενών κομμάτων, και ιδίως των Ανεξάρτητων Ελλήνων, αυτό το «προϊόν» υπάρχουν άλλοι που μπορούν να το «πουλήσουν» καλύτερα και αυθεντικότερα. Το δεύτερο θέμα είναι αν οι έννοιες Θεός και πατρίδα έχουν όντως ενοχοποιηθεί στην Ελλάδα ώστε να χρειάζονται απενοχοποίηση. Διάβαζα πρόσφατα μια ξένη έρευνα στην οποία οι Έλληνες εμφανίζονταν ως ο πιο θρήσκος λαός στην Ευρώπη με τους λιγότερο θρήσκους να είναι οι κάτοικοι της βόρειας και ανατολικής Ευρώπης.
Όποιος όμως ζει στην Ελλάδα δεν χρειάζεται καμία έρευνα για να γνωρίζει το προφανές. Οι Έλληνες είναι θρήσκοι και μάλιστα πολύ. Η συγκεριμένη έρευνα ανέφερε και κάτι άλλο φαινομενικά παράδοξο. Παρότι θρήσκοι οι Έλληνες παρουσίαζαν από τα χαμηλότερα ποσοσοτά εκκλησιασμού. Όποιος ζει στην Ελλάδα είναι εύκολο να διαπιστώσει ότι η σχέση των Ελλήνων με τη θρησκεία είναι περισσότερο τυπολατρική και λιγότερο πνευματική. Περισσότερο θεοφοβούμενοι και λιγότερο θρήσκοι δηλαδή. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι έχουν ενοχοποιήσει την έννοια του Θεού.
Το αντίθετο θα έλεγα. Πέρα από το θέμα της θρησκείας όλες οι διεθνείς έρευνες που απεικονίζουν τις κοινωνικές αντιλήψεις παρουσιάζουν τους Έλληνες με σημαντική απόκλιση από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, επί το συντηρητικότερο εννοείται. Με άλλα λόγια οι Έλληνες είναι αυτό που στη στατιστική αποκαλείται outliers. Συνεπώς πιστεύω ότι οι ανησυχίες του προέδρου της ΝΔ είναι υπερβολικές. Το ίδιο ισχύει και για την έννοια της πατρίδας. Οι Έλληνες έχουν μια ιδιαίτερη ευαιθησία στο θέμα της πατρίδας, της ελληνικότητας κ.λπ.
Ακόμη και τα κόμματα της Αριστεράς επικαλούνται συχνά τον πατριωτισμό, με πιο πρόσφατο παράδειγμα εκείνο του Αλέξη Τσίπρα, χωρίς φυσικά να υστερεί και το ΚΚΕ. Στις χώρες του δυτικού κόσμου κάτι αντίστοιχο θα προκαλούσε κάποια αμηχανία, ακόμη και δυσφορία (it would raise eyebrows, όπως θα έλεγαν οι φίλοι μας οι Άγγλοι). Εδώ όμως είναι Ελλάδα, με όλες τις ιδιαιτερότητες που αυτό συνεπάγεται. Και στο θέμα του πατριωτισμού όμως συμβαίνει κάτι παρόμοιο με εκείνο της θρησκείας. Υπερισχύει η τυπολατρία έναντι της ουσίας.
Όταν οι Έλληνες καλούνται να πράξουν το πατριωτικό τους καθήκον με το ένα είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους απέναντι στο κράτος και την κοινωνία, τότε ο πατριωτισμός πάει περίπατο. Καλά είναι τα πατριωτικά συλλαλητήρια και οι σημαίες, αλλά καλύτερος ο ατομισμός και η προσφυγή στα προσωπικά και οικογενειακά δίκτυα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι Έλληνες έχουν ενοχοποιήσει την έννοια της πατρίδας. Το αντίθετο θα έλεγα. Και εδώ λοιπόν οι φόβοι του προέδρου της ΝΔ είναι υπερβολικοί.
Πέρα όμως από τις ανησυχίες –υπερβολικές ή μη– του προέδρου της ΝΔ για τη σχέση των Ελλήνων με τις έννοιες Θεός και πατρίδα υπάρχουν και πιο άμεσα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Για να το πω διαφορετικά, αυτή την εποχή καίγεται η γούνα μας. Τίθεται συνεπώς το ερώτημα: ο Θεός και η πατρίδα μπορούν να δώσουν μερικές ακόμη ψήφους στον Σαμαρά, μπορούν όμως να ρίξουν τα σπρεντς;
Δυστυχώς, η χώρα οδεύει σε ένα ακόμα εφιαλτικό αδιέξοδο. Το πολιτικό προσωπικό έχει διαγράψει από τη μνήμη του τα χρόνια και τις σκληρές συνέπειες της κρίσης.
15°
