Από τον κατακλυσμό των άρθρων που έχουν κατά καιρούς δημοσιευτεί με αφορμή την κρίση, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν εκείνα που πραγματεύονται την ιστορική διάσταση του φαινομένου. Σταχυολογώντας από όσα κείμενα έτυχε να διαβάσω σχετικά, δύο κύριες τάσεις διαφαίνονται αναφορικά με τον τρόπο που προσεγγίζονται συνήθως οι εξελίξεις τον καιρό της κρίσης.
Από την μία πλευρά έχουμε την ανάγνωση της κρίσης ως φαινόμενου αμιγώς ελληνικού. Μέσα από την μελέτη της ελληνικής οικονομικής και πολιτικής ιστορίας διαφαίνεται εξάλλου σχετικά έυκολα η ύπαρξη χρόνιων παθογενειών του συστήματος διακυβέρνησης και η διαχρονικότητα φαινομένων όπως το πελατειακό κράτος, η φοροδιαφυγή, ο νεποτισμός, η ευνοιοκρατία και η αναξιοκρατία. Από την σύστασή του κιόλας το ελληνικό κράτος βρισκόταν διαρκώς κάτω από την δαμόκλειο σπάθη τόσο των οικονομικών (και άλλων) απαιτήσεων των δανειστών του, όσο και της καχυποψίας των πολιτών του που δεν είχαν εξοικειωθεί με έναν δυτικό τρόπο διακυβέρνησης.
Στον αντίποδα βρίσκεται η αποκλειστική απόδοση ευθυνών για την σημερινή κατάσταση στην γενικότερη οικονομική συγκυρία, το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, την υποκρισία και τον υπολογισμό όσων παρουσιάζονται ώς εταίροι μας στην ΕΕ και γενικότερα σε εξω-ελληνικούς παράγοντες. Στην σημερινή παγκοσμιοποιημένη τάξη πραγμάτων, ποιος μπορεί άλλωστε να ισχυριστεί πως φτάσαμε εδώ που φτάσαμε χωρίς την ανάμειξη ξένων παραγόντων;
Και η μία και η άλλη πλευρά έχουν να επιδείξουν σοβαρά επιχειρήματα με ιστορικό βάθος. Φωτίζουν όμως την αλήθεια μόνο από την μία πλευρά κρατώντας την υπόλοιπη στο σκοτάδι. Η ιστορική γνώση είναι απαραίτητη συνθήκη για την ορθή κατανόηση των αιτιών και της φύσης της κρίσης. Χρειάζεται όμως μια σφαιρική προσέγγιση, που θα λαμβάνει υπόψη τόσο την εγχώρια όσο και την εξωτερική διάσταση του φαινομένου.
Η αποσπασματικότητα άλλωστε έχει καταντήσει καθημερινό φαινόμενο στον δημόσιο λόγο. Η απομάκρυνση από αυτήν την πρακτική πρέπει να αρχίσει με την αμοιβαία αναγνώριση της πολυσύνθετης πραγματικότητας από όλες τις πλευρές. Με άλλα λόγια να κοιταχτούν στον καθρέφτη αλλά και στα μάτια τόσο η ΕΕ με την χρυσή αύρα όσο και η σοφή γλαυξ, όπως παριστάνονται στην σχετική απεικόνιση του κοινού νομίσματος. Διαφορετικά, οι χρήσεις και τα μαθήματα της ιστορίας θα εξακολουθούν να γίνονται έρμαιο του κυρίαρχου δημαγωγικού λόγου και της ρητορικής του λαϊκισμού.
14°
