Κατερίνα Μάτσα: Μην πυροβολείτε τα στεγνά

Σε μαρασμό φαίνεται να οδηγούνται τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα.  Η A.V. συνομιλεί με τη διευθυντή ψυχίατρο, επιστημονικά υπεύθυνη και επικεφαλής της μονάδας απεξάρτησης 18 ΑΝΩ.

Οικονομική κρίση. Περικοπές στον προϋπολογισμό, εργασιακή εφεδρεία. Συγχωνεύσεις. Τι επιφυλάσσει το μέλλον για τη μοναδική μονάδα απεξάρτησης στην Αθήνα; Το μέλλον της θεραπείας απεξάρτησης και της πρόληψης θα εξαρτηθεί από το πώς θα αντιδράσουμε απέναντι σε κάποιες καταστροφικές αποφάσεις. Αποφάσεις που οδηγούν σε περικοπή του προϋπολογισμού υπηρεσιών, όπως του ΚΕΘΕΑ, καταδεικνύουν ότι στόχος της πολιτείας είναι να υποβαθμιστούν και εντέλει να πάψουν να υπάρχουν δημόσια και δωρεάν προγράμματα απεξάρτησης. Είμαστε σε επαγρύπνηση. Εμείς στο «18 ΑΝΩ» ανήκουμε στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής και οι περικοπές εντάσσονται σ’ αυτές που αφορούν τον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Δεν ξέρουμε τι μας επιφυλάσσει το μέλλον. Βλέπουμε τα στεγνά θεραπευτικά προγράμματα να περικόπτονται. Ταυτόχρονα βλέπουμε το κράτος να προωθεί τα υποκατάστατα, εγκαθιστώντας σχετικές μονάδες στα γενικά νοσοκομεία.

Τι θα γίνει αν επικρατήσουν τα υποκατάστατα; Έτσι στραγγαλίζουμε μια κοινωνία στο όνομα της κατάργησης της λίστας. Όταν έχεις ένα πρόβλημα που συνεχώς πολλαπλασιάζεται, χωρίς να δίνονται ριζικές λύσεις, οι εξαρτημένοι θα παραμείνουν χορηγούμενοι σε λίστες έως ότου πεθάνουν. Δηλαδή, πόσες λίστες θα κάνει το κράτος για να καλύψει τις ανάγκες; Τη στιγμή, μάλιστα, που δημιουργεί νέες ανάγκες στρέφοντας τους ανθρώπους στα υποκατάστατα.

Στον ΟΚΑΝΑ έχουν την πολιτική της φαρμακευτικής αντιμετώπισης με τη χορήγηση υποκατάστατων ναρκωτικών ουσιών. Είστε σε κόντρα; Αυτή η αντίληψη είναι λανθασμένη. Πλέον έχουμε ένα εθνικό συντονιστικό όργανο στο οποίο συμμετέχουν εργαζόμενοι από διάφορα προγράμματα. Μπορεί στον ΟΚΑΝΑ να επιλέγουν τη συντήρηση-εξάρτηση, αλλά παρόλα αυτά είμαστε δίπλα-δίπλα και δίνουμε τη μάχη. Πρέπει να υπάρχουν πολλών ειδών προγράμματα για να μπορεί ο εξαρτημένος να επιλέγει. Πρέπει τα προγράμματα να είναι δωρεάν. Όταν ο εξαρτημένος δεν έχει επιλογές, θα στραφεί στο υποκατάστατο. Δηλαδή, στην εύκολη λύση.

Το γενικότερο κλίμα ευνοεί το πρόγραμμα των υποκατάστατων ή τα «στεγνά»; Εάν μιλήσεις μ’ οποιοδήποτε απεξαρτημένο παιδί της επανένταξης θα εκφράσει την απόλυτη αντίθεσή του στα υποκατάστατα. Η μεθαδόνη δεν είναι απλή ουσία. Είναι επικίνδυνη. Η χορήγηση της μεθαδόνης συντηρεί την εξάρτηση, την εξαθλίωση. Η απεξάρτηση είναι μια υπόθεση που αφορά τον τρόπο ζωής του ανθρώπου. Για να έχει νόημα η ζωή, θα πρέπει ο εξαρτημένος να αισθάνεται απελευθερωμένος. Αν αυτή η διαδικασία περάσει στα χέρια επιχειρηματιών που έχουν ως στόχο το κέρδος, η απεξάρτηση χάνει το νόημά της. Η απεξάρτηση δεν είναι κερδοφόρα. Τα υποκατάστατα είναι. Δεν πρέπει να μπει η εμπορευματοποίηση στο χώρο της υγείας. Διαφορετικά τα στεγνά προγράμματα είτε θα πάψουν να υπάρχουν είτε θα είναι πανάκριβα.

Η ευρωπαϊκή εμπειρία τι μας λέει; Τις τελευταίες δεκαετίες η ευρωπαϊκή πολιτική έχει στραφεί στην επιλογή των υποκατάστατων. Προωθούνται σε τέτοιο σημείο, μ’ αποτέλεσμα τα στεγνά προγράμματα είτε να κλείνουν είτε να συνυπάρχουν με τα υποκατάστατα για να διατηρηθούν. Κάτι απαράδεκτο από επιστημονική άποψη.

Υπάρχουν χρήματα για ουσίες; Αυτή την εποχή τα ναρκωτικά στην πιάτσα είναι πάμφθηνα. Μπορείς να δώσεις 2 ευρώ και να πάρεις ηρωίνη. Άλλες εποχές έβρισκες κοκαΐνη με δύο και τρία ευρώ. Ανάλογα τι συμφέρει τους εμπόρους να προωθήσουν. Και εννοείται ότι μιλάμε πάντα για νοθευμένη ηρωίνη.

Όλο το κέντρο μια πιάτσα… Πιστεύω ότι καλλιεργείται σκόπιμα. Βάζει το χέρι της και η αστυνομία. Τους πάει όπου θέλει. Αυτό που συμβαίνει είναι καταστροφικό. Από τη μια αναπτύσσονται μέσα στην οικονομική και κοινωνική κρίση όλες οι προϋποθέσεις για να στραφούν οι νέοι προς τις εξαρτήσεις και απ’ την άλλη γίνονται όλοι αναπαραγωγείς της εξάρτησης. Κάποτε, στους Ολυμπιακούς Αγώνες, ήθελαν να τους κρύψουν κάτω από το χαλί, να τους στείλουν στο Δαφνί. Κάποιοι είχαν προτείνει να τους πάμε στα νησιά. Η επιδίωξη είναι να φύγουν από το ιστορικό κέντρο. Έτσι η περιοχή θα επανακτήσει την αξία της και οι πολίτες δεν θα συναναστρέφονται με ανθρώπους γ΄ κατηγορίας. Δεν είναι τυχαίο ότι συνδέουν την απομάκρυνση των τοξικομανών με αυτή των μεταναστών. Υπάρχει, όμως, κίνδυνος να βρεθούμε μπροστά σε μια νέα κατάσταση: οι τοξικομανείς να είναι και πάλι αποδιοπομπαίοι, αλλά αυτή τη φορά μέσα στα νοσοκομεία. Ήδη έχει αρχίσει να δυσανασχετεί το νοσηλευτικό προσωπικό. Μιλά για ελλείψεις σε προσωπικό και σε υποδομές. Επιπλέον, ας μην ξεχνάμε ότι ο εξαρτημένος είναι ένας άνθρωπος που και θα κλέψει, και θα ζητιανέψει, και θα προσπαθήσει να εξασφαλίσει τη δόση του με κάθε τρόπο. Είναι άλλο να υπάρχουν μονάδες φροντίδας κι άλλο απλά μονάδες χορήγησης μεθαδόνης. Οι τοξικομανείς θα καταντήσουν οι αποδιοπομπαίοι τράγοι της κρίσης του ΕΣΥ. Ένα κλίμα πιάτσας μέσα στο νοσοκομείο.

Αλλάζει κάτι στην πρόληψη-αντιμετώπιση του προβλήματος με το νέο νομοσχέδιο; Το νομοσχέδιο επιχειρεί να αποκαταστήσει την έννοια «δικαίωμα στη θεραπεία». Ο απεξαρτημένος που έχει κάνει θεραπεία δεν πρέπει να οδηγείται στη φυλακή. Αυτό είναι το θετικό του νόμου. Στην πράξη, όμως, ακυρώνεται. Όταν υποβαθμίζεις το ρόλο μονάδων τύπου ΚΕΘΕΑ, δεν μπορείς να μιλάς για δικαίωμα στη θεραπεία. Ο τοξικομανής δεν έχει θέση στη φυλακή. Τελεία και παύλα. Το σύστημα καταστολής έχει αποτύχει. Είναι αναποτελεσματικό, πανάκριβο και διεφθαρμένο. Δεν καταφέρνουν ούτε τον πιο απλό στόχο, να κατασχέσουν το 10%. Κανείς ποτέ δεν θα δει τον έμπορο. Οι μεγάλες ποσότητες είναι αόρατες.

Πολλά άρθρα αναφέρονται στη χρήση, καλλιέργεια, διακίνηση ινδικής κάνναβης. Είναι τόσο επικίνδυνη που να χρήζει νέων νομοθετικών ρυθμίσεων; Μήπως βλέπουμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος; Το χασίσι κυκλοφορεί σε τέτοιο βαθμό, σα να είναι νόμιμο. Όμως, σε μια εποχή κρίσης, όταν η τάση του νέου είναι να ξεφύγει, το χασίς γίνεται ένα δεκανίκι της ζωής, κι αυτό το παιδί ωθείται στο να λειτουργεί εξαρτητικά και δεν αποκλείεται να ανοίξει ο δρόμος για να αναζητήσει κι άλλες ουσίες. Τίποτα δεν είναι απόλυτο. Το ότι πήρα χασίς δεν σημαίνει ότι θα πάρω ηρωίνη. Απλά σε μια κοινωνία που έχει πάρει αυτή τη στροφή, η νομιμοποίηση μιας ουσίας περνάει ένα κοινωνικό μήνυμα. Ότι αυτή η ουσία είναι ακίνδυνη και επομένως αυξάνει τη διάδοση. Η αύξηση της διάδοσης ανοίγει το δρόμο για τις εξαρτήσεις. Υπάρχουν έρευνες που αποδεικνύουν τη στενή σχέση του χασίς με την ψύχωση, υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Ξεκινάει νωρίς, καπνίζει πολύ, συστηματικά για μεγάλο διάστημα. Αυτό το βλέπουμε και στην κλινική πράξη. Ψυχώσεις που αυξάνονται στην εποχή μας έχουν να κάνουν με το χασίς, τις αμφεταμίνες, την κοκαΐνη και την ανάμειξη όλων αυτών. Σήμερα δεν έχει νόημα να λέμε η ηρωίνη κάνει αυτό, η κοκαΐνη κάνει εκείνο. Διότι τα παίρνουν όλα ανακατεμένα.

Από τη θεραπεία στην επανένταξη... Για να πετύχει η επανένταξη πρέπει να σταματήσει αυτή η φιλολογία γύρω από τον τοξικομανή ως άρρωστο. Δεν είναι ασθενής με την ιατρική έννοια. Χρειάζεται συγκεκριμένη φροντίδα, χρειάζεται ίαση από την εξάρτηση. Η θεραπευτική είναι μια ιαματική διαδικασία. Δεν μιλάμε με τη στενή βιολογική έννοια του όρου. Θεραπεία δεν σημαίνει φάρμακα, αλλά φροντίδα και επιμέλεια του εαυτού.

Είναι οι χρήστες ειλικρινείς μαζί σας; Ξέρουν τι θέλουν όταν έρχονται στο 18ΑΝΩ για πρώτη φορά; Εξάρτηση και ψέμα είναι έννοιες συνώνυμες. Δεν υπάρχει ναρκομανής που να μη λέει ψέματα, που να μην είναι χειριστικός. Θέλει να σε χειριστεί με τέτοιον τρόπο, ώστε να αποσπάσει το αντίτιμο της δόσης του. Αυτός ο κύκλος ζωής ενδέχεται να σε οδηγήσει στο σημείο «δεν μπορώ άλλο». Δηλαδή, υπάρχουν τοξικομανείς που κάποια στιγμή θα πουν «δεν πάει άλλο, θα το κόψω». Όταν έρχονται στο ειδικό κέντρο είναι ως ένα βαθμό αποφασισμένοι να καθαρίσουν. Αλλά γι’ αυτούς η λέξη και η όλη διαδικασία της απεξάρτησης είναι κάτι πολύ θολό. Εδώ μπαίνουμε εμείς. Ο στόχος μας είναι να δυναμώσουμε το κίνητρο, να το ενισχύσουμε. Αυτός ο άνθρωπος ζει σε μια σύγχυση. Τη ίδια στιγμή που λέει το κόβω, την ίδια στιγμή πείθεται ότι δεν μπορεί να το κάνει. Εντωμεταξύ, τα κοινωνικά μηνύματα είναι αρνητικά. Τι του λέει η κοινωνία; «Μπορείς να ζεις μόνο με υποκατάστατα». Εμείς θα τους εμπνεύσουμε την ελπίδα, να δει στην πράξη ότι κόβεται.

Μπορεί η ψυχοθεραπεία να απαλύνει το σωματικό πόνο της στέρησης; Μετά τη δεύτερη, τρίτη συνάντηση έρχονται καθαροί. Τότε εμφανίζεται το στερητικό σύνδρομο. Πολλοί λένε ότι έχει την εικόνα μιας βαριάς γρίπης, άρα δεν είναι κάτι σπουδαίο. Εδώ και χρόνια προσπαθούμε να καθιερώσουμε τμήματα σωματικής αποτοξίνωσης στα γενικά νοσοκομεία. Λειτουργεί ένα σ’ ολόκληρη την Ελλάδα, στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Η σωματική αποτοξίνωση είναι μια υπόθεση δεκαπέντε ημερών. Τώρα αναγκαστικά τους στέλνουμε όλους εκεί, με αποτέλεσμα να είναι μεγάλη η αναμονή. Τι κάνουμε ως 18ΑΝΩ; Ο ψυχίατρος είναι απαραίτητος, τους δίνει τα κατάλληλα φάρμακα και όχι υποκατάστατα. Είναι φάρμακα για κάποια συμπτώματα της στέρησης, π.χ. την κατάθλιψη. Στην ίδια διαδικασία βάζουμε την οικογένεια. Ένας εξαρτημένος δεν πρέπει να πάρει φάρμακα στο χέρι του. Θα τα κάνει ουσίες. Θα πρέπει ένα μέλος της οικογένειας του να τον φροντίζει.

Μετά το στερητικό σύνδρομο; Νιώθει τη δύναμη να μπει σε μια ομάδα. Στις ομάδες εμψύχωσης μαθαίνει να λειτουργεί μαζί με άλλους. Στην πιάτσα δεν υπάρχουν ομάδες. Όπως λένε: «Είμαι εγώ και οι “άκρες” μου». Ομάδα σημαίνει δεσμοί, αλληλεγγύη, αλληλοβοήθεια. Ομάδα θα βρουν μόνο στην απεξάρτηση. Είναι ο χώρος για να εκφραστεί, να ζητήσει βοήθεια και να μοιραστεί αγωνίες και προβληματισμούς σ’ έναν πρώτο βαθμό. Όλα γίνονται αργά και σταδιακά. Η ουσία των στεγνών προγραμμάτων είναι η ομάδα. Αρχίζει να αποκτά εμπιστοσύνη σε ανθρώπους και να επικοινωνεί. Ας μην αγνοούμε ότι μιλάμε για ανθρώπους που το λεξιλόγιό τους περιοριζόταν στις 100 λέξεις, όλες γύρω από τα ναρκωτικά. Από την εμψύχωση περνάει στην ευαισθητοποίηση, που σημαίνει ότι μπαίνει σε ομάδα ψυχοθεραπείας και σταθεροποιεί την απόφασή του. Ξεκαθαρίζει το στόχο του: να μην έχει ανάγκη τα ναρκωτικά.

Βγαίνοντας έξω... Χρειάζεται μια δουλειά, να μην υπάρχει η απειλή της φυλακής και ανθρώπους που ν’ αναγνωρίζουν την αξία του ως άνθρωπο. Να μην υπάρχει στίγμα. Βγαίνοντας, έχει σημασία να μπει στη διαδικασία να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες. Να μην τρομάξει, αλλά ακόμα κι αν αυτό συμβεί να έρθει να μας μιλήσει. Ο απεξαρτημένος έχει τις δυνατότητες, αλλά η κοινωνία δεν δίνει τις ευκαιρίες. Όλες οι υποτροπές έχουν να κάνουν με τη ματαίωση της κοινωνίας. Η υποτροπή δεν είναι συνυφασμένη με τη φύση της εξάρτησης, αλλά με την έλλειψη ευκαιριών.