Στις 18 Οκτωβρίου 1981 ο Ανδρέας Παπανδρέου έγινε πρωθυπουργός και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης 63 ετών. Ασφαλώς η ιστορία πήγε στο γνωστό ραντεβού με τον Ανδρέα, αν και μακροπρόθεσμα αυτός που δικαιούται να χαμογελάει είναι ο Μητσοτάκης. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα ο Ανδρέας ανέβηκε στον κιλλίβαντα, ενώ ο επίτιμος έχει όλο το χρόνο στη διάθεσή του για να θάβει πολιτικούς και να ξεθάβει αναμνήσεις. Η σύμπτωση έχει το χαριτωμένο της. Το να ξεκινάς πολιτική ιστορία την ημέρα που ο Μητσοτάκης έχει γενέθλια, ισοδυναμεί με το να κάνεις πάρτι τη Μεγάλη Παρασκευή. Αλλά, αυστηρώς μεταξύ μας, η σχέση αυτή ήταν ένα ωραίο χτύπημα στο μπιλιάρδο του Ανδρέα. Χάρη στον Μητσοτάκη ανέβαζε στα κάγκελα μουστακαλήδες με την «Αυριανή» στα δόντια και, φυσικά, χάρη στον επίτιμο επανέκαμψε ως πρωθυπουργός, όντας ημιθανής, με τη Δήμητρα και τους αστρολόγους. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Ακόμα και ως κυβέρνηση, το ΠΑΣΟΚ προτιμούσε να επενδύει περισσότερο στην αντίθεση παρά στη σύνθεση. Στην αρχή ήταν οι μη προνομιούχοι απέναντι στο κατεστημένο. Μετά ήταν η Αλλαγή αντιμέτωπη με τους εχθρούς. Ακολούθησε η δεξιά και το «βρόμικο ’89». Ο εκσυγχρονισμός και η οπισθοδρόμηση. Στο τέλος το κόμμα τα έβαλε και με τον εαυτό του. Τριάντα χρόνια μετά, το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται, όπως και η χώρα, σε οριακό σημείο. Λογικό. Από τις τρεις τελευταίες δεκαετίας εξουσίας, οι δύο ανήκουν στο ΠΑΣΟΚ. Και εδώ είναι το πρόβλημα. Είναι τόσο έντονη η ταύτιση της χώρας με το ΠΑΣΟΚ, που καμιά φορά νομίζεις ότι πρόκειται για δύο χέρια που πλέκονται μεταξύ τους. Μην κοιτάτε τι συμβαίνει τώρα. Τώρα ΠΑΣΟΚ είναι η Δημοκρατία. Κοιτάξτε πιο πίσω.
Όταν ήμουν μικρός άκουγα παντού τη «Λέγκω» και νόμιζα ότι ήταν τραγούδι για τα τουβλάκια. Σήμερα ακούω ξανά το «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες» των Μάνου Ελευθερίου και Ηλία Ανδριόπουλου. Γράφτηκε για τον Μακρυγιάννη, αλλά το ΠΑΣΟΚ δεν είχε πρόβλημα με αυτά, εδώ πήρε τα «Κάρμινα Μπουράνα» και τα έβαλε σε συγκεντρώσεις. Όμως, αν πάρεις τα πρώτα λόγια του τραγουδιού, το «Μόνο να γράφεις το όνομά σου και εκείνο το ’μαθες μισό», θα διαπιστώσεις ότι είναι σαν να περιγράφει αρκετούς από τους πρώτους υπουργούς της Αλλαγής. Αλλά, αλήθεια, αυτούς δεν αντιπροσώπευσε στην πραγματικότητα το κίνημα; Τους «μη προνομιούχους», που είδαν το αίτημα για ισοτιμία να μετατρέπεται σε βουλιμία και απληστία. Δεν ξέρω αν ήταν η Ελλάδα που έφτιαξε έτσι το ΠΑΣΟΚ, ή το ΠΑΣΟΚ που εκμαύλισε έτσι την Ελλάδα. Υποθέτω ότι ήταν μία αμφίδρομη και ισοβαρής σχέση. Πιο απλά, ήταν αίτημα ενός μεγάλου κομματιού της κοινωνίας. Το κόμμα άκουσε την κοινωνία και εκείνη ανταπόδωσε με ισχύ. Κάπως έτσι, μέσα από μεγάλους, μεσαίους και μικρούς Κοσκωτάδες, η χώρα δεν απέκτησε μία ισχυρή μεσοαστική τάξη, αλλά καινούργια τζάκια. Και από πίσω να κοχλάζει ένας στρατός επάρατων μικρομεσαίων που βούτηξαν όπως οι μέλισσες στο μέλι ή, ακριβέστερα, όπως οι μύγες στην κοπριά. Α, ναι. Το ΠΑΣΟΚ εισήγαγε καινοτομίες, υιοθέτησε απαραίτητες προοδευτικές μεταρρυθμίσεις και αποκατέστησε αδικίες. Αλλά ταυτόχρονα μπόλιασε την κοινωνία με την ηθική του λαϊκισμού, τον τσαμπουκά της συντεχνίας, τη λούφα του δημοσίου, την ισχύ του ρουσφετιού. Μην ξεχνάτε ποιοι έβαλαν απέναντι τον Χατζιδάκι, ποιοι ανέχθηκαν τις χυδαιότητες κατά του Ιόλα, ποιοι προσπάθησαν να επιβάλουν αισθητική και γούστο. Αυτοί που απέσπασαν συνειδητά το βλέμμα των ανθρώπων από τη Δύση για να το στρέψουν προς τριτοκοσμικούς συμμάχους, συντηρώντας μία βαλκανικού τύπου φοβία απέναντι στην Ευρώπη και στις αρχές της. Δεν ξέρω αν ο εκσυγχρονισμός του Σημίτη αντιπροσώπευε κάτι διαφορετικό. Το επιχείρησε αισθητικά, το έχασε ουσιαστικά. Ουσιαστικά το επιδείνωσε, προσαρμόζοντας το βαθύ ΠΑΣΟΚ στο σύγχρονο ευρωπαϊκό και παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Όμως, είναι άδικος ο αφορισμός όταν πέφτει μόνο πάνω στο ΠΑΣΟΚ. Παρατηρώντας τα πράγματα από απόσταση, θα συμφωνήσεις ότι μέσα από όλα αυτά εκφράστηκε ένα πλειοψηφικό ρεύμα της κοινωνίας, υποτίθεται προοδευτικό, αλλά βαθύτατα συντηρητικό. Κατά μία εκδοχή όλοι μας έχουμε υπάρξει ΠΑΣΟΚ σε κάποια περίοδο της ζωής μας. Εγώ το έχω ψηφίσει κιόλας.
13°
