Ποιος χαλάει τελικά το μυαλό των παιδιών, οι οθόνες ή η διαπαιδαγώγηση;

Η ανάρτηση ενός φίλου με τίτλο «Η κοινωνία της αποβλάκωσης» έδωσε την αφορμή για μια βαθύτερη σκέψη γύρω από το πώς η εικόνα έχει κυριαρχήσει στη ζωή μας. Ο συγγραφέας της ανάρτησης αναφέρει πως η πλειοψηφία των social media είναι ρηχή και αποβλακωτική, επηρεάζοντας αρνητικά τους νέους που μιμούνται τις εικόνες και τις συμπεριφορές που βλέπουν. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει, «Δεν θα πρόσεχα μόνο να μην τρώνε τα παιδιά πολλά γλυκά και χαλάσουν τα δόντια τους. Θα ανησυχούσα περισσότερο μην χαλάσει το μυαλό τους».

Το ερώτημα είναι σαφές: ποιος χαλάει τελικά το μυαλό των παιδιών, οι οθόνες ή η διαπαιδαγώγηση;

Τα social media, που δημιουργήθηκαν για να φέρνουν τους ανθρώπους πιο κοντά, εξελίχθηκαν σε αρένες επίδειξης, ψηφιακές βιτρίνες, όπου η αξία συχνά μετριέται σε likes, views και followers.

Σε αυτή την πραγματικότητα, οι γονείς δεν είναι απλοί χρήστες. Είναι τα πρώτα και ισχυρότερα πρότυπα που συναντούν τα παιδιά τους. Και η εικόνα που προβάλλουν online δεν είναι αθώα, είναι μάθημα ζωής, είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι.

Η μητέρα, ως «ζωντανός καθρέφτης», ήταν πάντοτε η πρώτη παιδαγωγός. Με τη στάση της, τον λόγο της, την αγάπη και την παρουσία της, χαράζει τις πρώτες αξίες στον χαρακτήρα των παιδιών. Σήμερα όμως, στο περιβάλλον της ακατάπαυστης ψηφιακής προβολής, ο ρόλος της γίνεται ακόμα πιο καθοριστικός.

Όταν μια μητέρα —ενίοτε καλοπροαίρετα(;) ή ίσως χωρίς επίγνωση(;)— επιλέγει να προβάλλει δημόσια το σώμα της με μαγιό σε παραλίες με φιλήδονες πόζες κορμιού εκπέμποντας πόθο και κρυφές «υποσχέσεις», τις ειδυλλιακές διακοπές της, τα ιδιωτικά της πάρτι, τις καλοκαιρινές στιγμές σε βίλες ή πολυτελή resorts, τα cocktails της με φόντο τη χλιδή, τα stories που δείχνουν έναν λαμπερό τρόπο ζωής, ας μην απορεί μετά για την αμηχανία, τη σύγχυση και τη ρηχότητα που μεταγγίζει στα παιδιά της και που ίσως τα διακρίνει αργότερα. Αναδεικνύει έτσι μόνο την εξωτερική εμφάνιση και το lifestyle, περνώντας ένα διφορούμενο μήνυμα. Από τη μία δείχνει χαρά για τη ζωή, από την άλλη όμως καλλιεργεί στα παιδιά της την ιδέα ότι η αξία συνδέεται με το «φαίνεσθαι», την εξωτερική εικόνα και την ανάγκη για αποδοχή μέσω της έκθεσης.

Οι κόρες της βλέπουν αυτό το πρότυπο και συχνά, χωρίς να το επεξεργάζονται συνειδητά, το καταγράφουν ως οδηγό για το πώς πρέπει να είναι μια γυναίκα: όχι μόνο για το πώς να φέρεται, αλλά και για το πώς να τοποθετεί τον εαυτό της μέσα στον κόσμο. Ότι η αναγνώριση έρχεται μέσα από την εμφάνιση, ότι η προσοχή κερδίζεται με εικόνες και ότι η αποδοχή είναι συνώνυμη με την έκθεση.

Όμως δεν είναι μόνο οι κόρες. Οι γιοι της μεγαλώνουν επίσης με αυτό το μήνυμα: ότι η γυναίκα ορίζεται από το σώμα, το lifestyle και την εικόνα που προβάλει στο διαδίκτυο. Αυτή η οπτική διαμορφώνει — έστω και υπόγεια — την αντίληψή τους για το άλλο φύλο, τις σχέσεις και την αξία της γυναίκας. Και ακόμη παραπέρα, η εικόνα της μητέρας μπορεί να γίνει αντικείμενο σχολιασμού και για τους φίλους των παιδιών της, προκαλώντας αμηχανία, πίεση ή και χλευασμό. Η μητέρα μπορεί να μην το σκεφτεί ποτέ, αλλά η δημόσια ψηφιακή της παρουσία δεν αφορά μόνο την ίδια. Αντανακλά στα παιδιά της με τρόπους που δύσκολα μπορεί να ελέγξει.

Σε μια εποχή που τα πρότυπα θολώνουν, που η κοινωνική αποδοχή συγχέεται με τα likes και τα views, η ευθύνη της μητέρας είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Όχι για να περιορίσει τη ζωή της, αλλά για να γίνει συνειδητό παράδειγμα για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα με προσωπικότητα, με αυτοσεβασμό, με αξιοπρέπεια και με ουσία. Εξάλλου δεν είναι όλες οι γυναίκες υποχρεωμένες να είναι μητέρες, αλλά εκείνες που είναι, έχουν μια αδιαπραγμάτευτη ευθύνη: να είναι παράδειγμα. Αλλά αυτό πρέπει πρώτα να το πιστέψει και η ίδια. Αρκεί να επιλέξει να είναι μητέρα και όχι «προϊόν».

Στον αντίποδα, ο πατέρας με το «αντρικό lifestyle», δεν μένει αμέτοχος σε αυτήν την κουλτούρα της υπερέκθεσης. Όταν το προσωπικό του feed είναι γεμάτο από φωτογραφίες σε ακριβά εστιατόρια, ποζάροντας με πολυτελή ποτά, πίσω από τιμόνια γρήγορων αυτοκινήτων ή σε περιβάλλοντα που αναδεικνύουν την οικονομική του δυνατότητα, το μήνυμα είναι εξίσου ισχυρό.

Για τα αγόρια, αυτό συχνά μεταφράζεται στο ότι η «ανδρική αξία» αποδεικνύεται με την οικονομική επίδειξη και με τη δύναμη που φέρνει το χρήμα. Για τα κορίτσια, καλλιεργείται η αντίληψη ότι η προσοχή και η επιβεβαίωση από έναν άνδρα έρχεται μέσα από τον πλούτο και την επίδειξη ισχύος.

Έτσι και ο πατέρας γίνεται, χωρίς να το καταλαβαίνει, «παιδαγωγός» που διδάσκει μέσα από το Instagram τι σημαίνει να είσαι άντρας, σύντροφος, πατέρας. Και η διδασκαλία αυτή δεν έχει να κάνει με το ήθος, την υπευθυνότητα ή την εργατικότητα, αλλά με την εικόνα, το status και το lifestyle.

Το πιο ανησυχητικό δεν είναι ότι οι γονείς χαίρονται τη ζωή τους (αληθινά ή εικονικά) ή θέλουν να δείξουν όμορφες στιγμές. Το πρόβλημα αρχίζει όταν η χαρά μετατρέπεται σε διαρκή δημόσια επίδειξη. Όταν η προσωπική ζωή γίνεται ψηφιακή βιτρίνα και η ουσία χάνεται μέσα στα φίλτρα.

Τα παιδιά σήμερα δεν μεγαλώνουν μόνο με τη φωνή της μητέρας ή με τις πράξεις του πατέρα. Μεγαλώνουν βλέποντάς τους online —και εκεί συχνά συναντούν μια εξιδανικευμένη και ίσως ψεύτικη εκδοχή. Μια εκδοχή που διδάσκει λάθος πράγματα: ότι η αξία συνδέεται με την επιβεβαίωση, ότι η αποδοχή προϋποθέτει έκθεση, ότι το lifestyle έχει μεγαλύτερη σημασία από το ήθος.

Κάποτε οι προσωπικότητες που ενέπνεαν ήταν άνθρωποι με ήθος, εργατικότητα, προσφορά. Σήμερα, τα παιδιά βλέπουν να προβάλλονται κυρίως πρόσωπα που χτίζουν «φήμη» γύρω από την εικόνα τους. Έτσι χάνονται τα ουσιαστικά πρότυπα, και η επόμενη γενιά μένει με φαινόμενα εφήμερα, χωρίς βάθος. Συχνά μάλιστα υπερπροβάλλονται και επαγγελματίες γονείς, που η δημόσια εικόνα τους δεν συνάδει με το ήθος και την ευθύνη που απαιτεί ο ρόλος τους —όπως γιατροί, δικηγόροι, δάσκαλοι, ή ακόμη και πολιτικοί— με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια επικίνδυνη σύγχυση στα μάτια της κοινωνίας και κυρίως των νέων, που αδυνατούν να ξεχωρίσουν την πραγματική αξία από το επικοινωνιακό προσωπείο. Ειδικά οι εκπαιδευτικοί πρέπει να έχουν ακόμα πιο υπεύθυνη στάση, διότι ενεργούν με ιδιαίτερη αμεσότητα ως πρότυπα όχι μόνο στα παιδιά τους, αλλά και στα παιδιά άλλων οικογενειών, γεγονός που καθιστά ακόμα πιο σοβαρό και επικίνδυνο τον ρόλο τους.

Η αλήθεια είναι πως κάθε post, κάθε story, κάθε φωτογραφία δεν απευθύνεται μόνο στους ακολούθους. Απευθύνεται —πρώτα και κύρια— στα παιδιά. Εκείνα παρακολουθούν σιωπηλά, ακόμη κι αν δεν πατούν «like». Και μέσα από αυτή την παρακολούθηση, χτίζουν αξίες, αντιλήψεις και πρότυπα.

Η υπερέκθεση δεν είναι απλώς προσωπική υπόθεση. Είναι εκπαιδευτική πράξη. Ένα άτυπο, αόρατο μάθημα που δίνεται καθημερινά στα παιδιά, διαμορφώνοντας χαρακτήρες, στάσεις και οπτικές για τη ζωή.

Η κόρη βλέπει στη μητέρα της το πρότυπο γυναίκας που μπορεί να γίνει. Ο γιος βλέπει στη μητέρα του το πρότυπο γυναίκας που θα αναζητήσει ή θα σχολιάσει. Η κόρη βλέπει στον πατέρα της τι σημαίνει άντρας, σύντροφος, οικογενειάρχης. Ο γιος βλέπει στον πατέρα του τον καθρέφτη του μέλλοντός του.

Και όλα αυτά, εν αγνοία των γονιών, διαμορφώνονται μέσα από μια σειρά εικόνων στα social media.

Ο ναρκισσισμός ξεσπά και εξαπλώνεται σαν πανδημία. Το πιο ανησυχητικό, όμως, είναι ότι ο κοινωνικός περίγυρος συχνά χειροκροτεί αυτό το «σόου». Στα social media, η προβολή μιας τέλειας ζωής αποσπά το θαυμασμό και την επιβεβαίωση που τροφοδοτούν και ενισχύουν μία ναρκισσιστική συμπεριφορά. Έτσι η αλήθεια μένει κρυφή στους followers και τα παιδιά γίνονται θύματα μιας ψευδούς εικόνας που κατασκευάζεται για το κοινό.

Το ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι να μην χαρούν οι γονείς τη ζωή τους. Δεν είναι πρόβλημα να πάνε σε διακοπές, να διασκεδάσουν, να βγουν σε εστιατόρια ή να απολαύσουν την πολυτέλεια. Το πρόβλημα ξεκινά όταν όλα αυτά μετατρέπονται σε δημόσια «παράσταση». Όταν η εικόνα παίρνει τη θέση της ουσίας και το προσωπικό προφίλ μετατρέπεται σε βιτρίνα.

Οι γονείς οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι δεν είναι influencers. Είναι οι πρώτοι δάσκαλοι που δείχνουν στα παιδιά τι σημαίνει σεβασμός, μέτρο, αξιοπρέπεια, αυτοεκτίμηση. Αν αυτό που προβάλλεται είναι μόνο η εξωτερική λάμψη, τότε τα παιδιά θα διδαχθούν ότι η ζωή είναι μόνο εικόνα. Αν όμως δουν μια στάση ζωής που εμπνέει ισορροπία, υπευθυνότητα και αυθεντικότητα, τότε θα έχουν το καλύτερο παράδειγμα. Η ευθύνη των γονιών στην ψηφιακή εποχή έρχεται μέσα από την αξιοπρεπή και υπεύθυνη στάση τους.

Στον κόσμο της ταχύτητας, των trends και της εύκολης εντύπωσης, η μητέρα και ο πατέρας είναι ίσως τα τελευταία σταθερά πρότυπα. Η ευθύνη τους δεν είναι να στερηθούν τη χαρά, αλλά να επιλέξουν συνειδητά τι δείχνουν. Γιατί κάθε ανάρτηση δεν είναι απλώς εικόνα, είναι μήνυμα. Και αυτό το μήνυμα θα το κουβαλήσουν τα παιδιά τους για χρόνια.

Η πιο όμορφη εικόνα μιας μητέρας δεν βρίσκεται σε ένα φίλτρο του Instagram, αλλά στα μάτια της κόρης της και στο βλέμμα του γιου της. Και η πιο δυνατή εικόνα ενός πατέρα δεν είναι σε ένα ποτήρι ουίσκι ή σε ένα γρήγορο αυτοκίνητο, αλλά στη σταθερότητα και το ήθος που μεταδίδει στο παιδί του.

Όλοι γλιστράμε εύκολα στην παγίδα της εξωτερικής εικόνας. Αλλά οι γονείς έχουν κάτι πολύ πιο πολύτιμο να προσφέρουν: την ησυχία της αξιοπρέπειας. Το αληθινό, όχι το τέλειο. Το σταθερό, όχι το εντυπωσιακό.

Σε μια κοινωνία όπου η αξία μετριέται με followers και η εικόνα συχνά υπερισχύει της ουσίας, η ευθύνη των γονιών είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Κάθε post είναι μάθημα ζωής. Και αυτό που χρειάζονται τα παιδιά σήμερα δεν είναι άλλα «τέλεια πλάνα», αλλά αυθεντικά παραδείγματα.

Γιατί στο τέλος, η πιο όμορφη αντανάκλαση ενός γονιού δεν βρίσκεται στην οθόνη, αλλά στα μάτια του παιδιού του.

Αλλιώς, δυστυχώς, θα αποδεχθούμε σιωπηλά πως η ηθική και η αξιοπρέπεια είναι τελικά ζήτημα χρόνου.