Μια αδρομερής παρουσίαση του Εκπαιδευτικού Συστήματος με αφορμή την έκθεση του PISA

Κάθε φορά μετά από τα αποτελέσματα του PISA γίνεται ένας χαμός για τη θέση της Ελλάδας και το επίπεδο εκπαίδευσης των μαθητών.

Ο κάθε ένας, ανάλογα με την προσωπική του εμπειρία ή την επαγγελματική του ενασχόληση, αναδεικνύει και μία πτυχή των παθογενειών του εκπαιδευτικού μας συστήματος (εκπαιδευτικοί, μαθητές, οικογένεια, αξιολόγηση, οικονομικοί πόροι, πολιτικοί κ.α).

Το παρακάτω σχήμα φιλοδοξεί να αποτυπώσει και εν συνεχεία να ομαδοποιήσει το σύνολο ή ένα μεγάλο μέρος των παραγόντων που επηρεάζουν τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα και αναφέρεται κυρίως στη βασική εκπαίδευση.

Ως εκπαιδευτικά αποτελέσματα περιγράφουμε την ανθεκτικότητα των μαθητών σε τρία επίπεδα, απαραίτητα για να σταθούν επαγγελματικά αλλά και κοινωνικά στο σύγχρονο τεχνολογικό και ψηφιακό περιβάλλον της εποχής μας. Δηλαδή, ακαδημαϊκή, κοινωνική και συναισθηματική ανθεκτικότητα. 

Παρά την προσπάθεια να ομαδοποιηθούν οι παράγοντες, είναι χρήσιμο να ειπωθεί πως τα όρια μεταξύ τους δεν είναι πάντα ξεκάθαρα και πως ο ένας επηρεάζει τον άλλο.

Στον πρώτο κύκλο έχουμε τις Εκπαιδευτικές Πολιτικές που διαμορφώνουν το Περιβάλλον Μάθησης, τους Σχολικούς Πόρους και το Περιεχόμενο της Μάθησης.

Εκτός από το περιεχόμενο των Εκπαιδευτικών Πολιτικών υπάρχει και ο μηχανισμός εφαρμογής τους.

Δηλαδή,

• Διοικητική Δομή τόσο κεντρικά (Υπουργείο) όσο και Περιφερειακά (Περιφέρειες, Α/θμιες, Β/θμιες). Η στελέχωση εδώ είναι διαχρονικά κομματική. Είναι γνωστό σε όλους τι πρέπει να γίνει, αλλά δεν γίνεται!
• Νομοθετικό πλαίσιο: πολυνομία που ισούται με ανομία. Κάθε χρόνο νέες εγκύκλιοι για τη λειτουργία του σχολείου. Αυτό οδηγεί σε κατασπατάληση ανθρώπινων εργατοωρών. Τόσο αυτών που νομοθετούν όσο και αυτών που προσπαθούν να υλοποιήσουν κάτω από συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Επιβάλλεται να ομαδοποιηθούν και να απλοποιηθούν όλοι οι νόμοι και οι εγκύκλιοι.

Περιβάλλον Μάθησης

Η σχολική σύνθεση (μικρά-μεγάλα σχολεία, σχολεία σε υποβαθμισμένες κοινωνικοοικονομικά περιοχές κ.α.) επηρεάζει τις Σχέσεις Εκπαιδευτικών-Μαθητών-Γονέων. Οι έρευνες του PISA διαχρονικά δείχνουν ότι τα σχολεία που έχουν από 150 μέχρι 350 μαθητές περίπου, έχουν και τα καλύτερα αποτελέσματα. Επίσης, τα σχολεία που βρίσκονται ή που φοιτούν μαθητές από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα έχουν χαμηλότερες επιδόσεις. Το πειθαρχικό κλίμα και η γονική συμμετοχή μειώνουν τα φαινόμενα εκφοβισμού και τις απουσίες των μαθητών.

Σχολικοί Πόροι

Υλικοί πόροι. Στην Ελλάδα υπάρχει υποχρηματοδότηση, κατασπατάληση ή άναρχη διανομή των λίγων πόρων που διατίθενται. Υστερούμε σε κτηριακές υποδομές και υπολογιστές ανά μαθητή αλλά και ανά καθηγητή. Οι καθηγητές δεν έχουν γραφείο, υπολογιστή, δική τους θέση σε ντουλάπα, έτσι ώστε να κάθονται και να εργάζονται στο σχολείο όταν δεν έχουν μάθημα.

Εκπαιδευτικό προσωπικό. Εδώ υπάρχει χάος. Τεράστιος αριθμός αποσπασμένων εκπαιδευτικών στο υπουργείο. Άναρχη κάλυψη κενών με αναπληρωτές. Μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς καλύπτονται κενές ώρες διδασκαλίας, εκπαιδευτικοί αλλάζουν θέσεις σε σχολεία στη μέση της χρονιάς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να βγαίνει κάθε βδομάδα ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων (πόσες εργατοώρες χάνονται, πόσο επηρεάζει την καθημερινή λειτουργία του σχολείου). Στα περισσότερα σχολεία δεν υπάρχει γραμματεία για να υποστηρίξει τις διοικητικές λειτουργίες και πολλά άλλα.

Δραστηριότητες εκτός αναλυτικού προγράμματος που θα ενισχύσουν την πολιτειότητα των μαθητών. Επισκέψεις σε φορείς και οργανισμούς, επισκέψεις φορέων και οργανισμών σε σχολεία, δράσεις ευαισθητοποίησης σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα, συμμετοχή σε διαγωνισμούς, θεατρική ομάδα, αιμοδοσίες κ.ά.

Περιεχόμενο Μάθησης

Το Ωρολόγιο Πρόγραμμα Σπουδών, δηλαδή οι ώρες που θα διδάσκεται κάθε μάθημα καθορίζονται όχι με επιστημονικά δεδομένα και κριτήρια, αλλά με την ισχύ της κάθε επιστημονικής ένωσης π.χ. Φιλολόγων, Μαθηματικών, Χημικών, Φυσικών, Γυμναστών κ.α. αλλά και της Εκκλησίας.

Το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών για το κάθε μάθημα (εφόσον γίνει ο διαμοιρασμός των ωρών από τις παραπάνω ενώσεις και την Εκκλησία) καθορίζει τι είναι έγκυρη γνώση. Ουσιαστικά περιγράφει το περιεχόμενο του μαθήματος, αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η διδασκαλία του, τον χρόνο που θα αφιερωθεί σε αυτή, αν σχετίζεται με άλλα μαθήματα και αν προσεγγίζεται διαθεματικά. Το περιεχόμενο της επικοινωνίας εκπαιδευτικού - μαθητή, η οργάνωση, ο βηματισμός, τα κριτήρια, η χρονική διάταξη της γνώσης και η κοινωνική βάση πάνω στην οποία λαμβάνει χώρα, συγκροτούν ένα μεγάλο εύρος διδακτικών επιλογών που άπτονται της Παιδαγωγικής. Για παράδειγμα ένα δεσμευτικό πρόγραμμα σπουδών περιορίζει την παιδαγωγική αυτονομία του εκπαιδευτικού, με αποτέλεσμα οι ανισότητες που υπάρχουν στην κοινωνία να αποτυπώνονται με εντονότερο τρόπο στην εκπαίδευση. Άλλο παράδειγμα, προγράμματα σπουδών που ενισχύουν υπέρμετρα την θρησκευτική ή εθνική συνείδηση.

Όλοι αυτοί οι παράγοντες συνθέτουν ένα πολύπλοκο παζλ συνθηκών που εμποδίζουν ή δεν δίνουν τα απαραίτητα μέσα για την ενίσχυση της ακαδημαϊκής, κοινωνικής και συναισθηματικής ανθεκτικότητας των μαθητών.

Για να βελτιωθεί η εκπαιδευτική πραγματικότητα στην Ελλάδα θα πρέπει να γίνουν δύο πράγματα:

1. Μία συνολική αξιολόγηση όλων των παραπάνω παραγόντων και
2. Πλούσια χρηματοδότηση ενός στοχευμένου μεταρρυθμιστικού εκπαιδευτικού προγράμματος.

Y.Γ.: Το παρακάτω σχήμα αποτελεί αθροιστική δουλειά της ομάδας Παιδείας αρχικά της πολιτικής κίνησης εΜείς και εν συνεχεία της αντίστοιχης ομάδας του Βολτ. Το κείμενο και οι εκ των υστέρων τροποποιήσεις στο σχήμα είναι υπό την ευθύνη του γράφοντα, με αφορμή την έκθεση του PISSA.