Ζωές βουτηγμένες στα λασπόνερα: Το ερώτημα της μετεγκατάστασης χωριών της Θεσσαλίας

Πώς είναι να βλέπεις τη ζωή σου να βυθίζεται στα λασπόνερα και τις αναμνήσεις σου να επιπλέουν δίπλα σε οικοσκευές και νεκρά ζώα; Οι κάτοικοι της Θεσσαλίας, μικρών χωριών του κάμπου και μεγαλύτερων οικισμών, βίωσαν τις δραματικότερες στιγμές της ζωής τους και σήμερα -όσο ανασύρουν από τις λάσπες το όποιο βιος τους- καλούνται να πάρουν τις μεγαλύτερες αποφάσεις για την επόμενη ημέρα.

Για πολλούς, η επιστροφή στην εστία είναι αδύνατη λόγω της έκτασης των καταστροφών. Πολλοί έχουν πλέον λάβει την απόφαση να πάρουν τον δρόμο για το εξωτερικό και άλλοι ανακτούν δυνάμεις για να σταθούν ξανά στα πόδια τους με τις όποιες οικονομίες και την αρωγή της Πολιτείας.

Το ενδεχόμενο για τη μετεγκατάσταση των κατοίκων σε ορεινότερα σημεία της Θεσσαλίας παραμένει ανοιχτό, όμως, είναι πολύ νωρίς για να ληφθούν οι αποφάσεις και να δρομολογηθεί μια οργανωμένη μετεγκατάσταση. Ο κίνδυνος για νέες πλημμύρες σε όλη την Ελλάδα παραμένει ορατός και -ως έναν βαθμό- απρόβλεπτος, όσο η κλιματική κρίση αλλάζει τον μετεωρολογικό χάρτη. 

Υπάρχει προηγούμενο;

Η Ελλάδα έχει βρεθεί αντιμέτωπη και στο παρελθόν με ζητήματα μετεγκατάστασης οικισμών. Όπως λέει στην ATHENS VOICE o Γεώργιος Τσιμουρής, καθηγητής στο τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου, η οργανωμένη μετεγκατάσταση οικισμών δεν είναι κάτι που συνηθίζεται στην Ελλάδα, αλλά αποτελεί μία πρακτική που συναντάμε έντονα στην Τουρκία.

«Η Τουρκία προχωρά σε τέτοιες πρακτικές για να ενισχύσει το τουρκικό στοιχείο όπου θεωρεί ότι υπάρχει ανάγκη με την πρόφαση πραγματοποίησης έργων υποδομών. Από το 1960 και έπειτα, με την α' κρίση του Κυπριακού  είδαμε αυτό να συμβαίνει στην Ίμβρο. Έκλεισαν σχολεία, έγιναν απαλλοτριώσεις και άλλαξε η σύνθεση του πληθυσμού». 

Ο επίκουρος καθηγητής Φυσικών Καταστροφών του ΕΚΠΑ, Μιχάλης Διακάκης, τονίζει στην ATHENS VOICE ότι μπορεί στην ελληνική ιστορία να έχουν καταγραφεί περιστατικά μετεγκατάστασης, όμως, αυτή δεν έγινε οργανωμένα, αλλά εμπειρικά.

«Αυτά αφορούν κατολισθήσεις, πλημμύρες ή και σεισμούς. Έχουμε παραδείγματα από χωριά της Πελοποννήσου, αλλά και της Ηπείρου. Για να μιλήσουμε για μετεγκατάσταση στη Θεσσαλία προς τα ορεινά, θα πρέπει πρώτα να δούμε τις χρήσεις γης, την αγροτική ανάπτυξη ενός τόπου, να βρεθεί ο κατάλληλος τόπος και να συνυπολογιστούν οι οικονομικές συνθήκες. Δεν ξέρουμε πώς θα είναι η επόμενη ημέρα στις περιοχές που επλήγησαν και πόσα σπίτια θα μπορέσουν να κατοικηθούν ξανά. Θα πρέπει να δούμε, βέβαια, και τα αντιπλημμυρικά έργα που θα γίνουν στις περιοχές. Πόσο σωστά θα γίνουν, γιατί μην ξεχνάμε ότι είναι ακριβά έργα». 

Ο κ. Διακάκης και συνάδελφοί του βρέθηκαν στη Θεσσαλία και όπως μας περιγράφει η κατάσταση που συνάντησε στη Θεσσαλία και στα προσβάσιμα χωριά, ήταν περίπου όπως τη βλέπουμε στις ειδήσεις, τα βίντεο και τις εικόνες που βρήκαν το φως της δημοσιότητας από την περιοχή. «Δραματική. Στη Θεσσαλία το νερό σε κάποια σπίτια ανέβαινε μέχρι την οροφή. Με ό,τι αφορά σημαίνει για τις περιουσίες των ανθρώπων, τα αυτοκίνητά τους. Δεν ξέρουμε αν θα μπορέσουν να μπουν και πάλι κάποιοι κάτοικοι στα σπίτια τους. Αυτό εξαρτάται και από το υλικό κατασκευής των σπιτιών. Είδαμε στη Μαγνησία υποσκαφές, το νερό να σκάβει τα θεμέλια και να ξεριζώνει τα σπίτια, να τα παρασύρει». 

Οι ειδικοί χτυπούν το «καμπανάκι» για νέα πλημμυρικά φαινόμενα σε όλη την Ελλάδα μέσα στα επόμενα χρόνια. «Αυτό δεν σημαίνει ότι του χρόνου ή σε δύο χρόνια θα έχουμε ξανά μία πρωτόγνωρη κακοκαιρία όπως αυτή που έπληξε τη Θεσσαλία, όμως, θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι.

Η ανησυχία υπάρχει στην επιστημονική κοινότητα και το έχουμε επικοινωνήσει με όλους τους φορείς, τονίζει ο καθηγητής κ. Διακάκης και προσθέτει:  «Σίγουρα, στη Θεσσαλία, τα χωριά που κινδυνεύουν περισσότερο βρίσκονται στις συμβολές ρεμάτων και πολύ κοντά στον Πηνειό. Σαφώς μία μετακίνηση των κατοίκων θα τους απάλλασσε από αυτόν τον κίνδυνο». 

Η στρατηγική της κυβέρνησης

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε στην 87η ΔΕΘ ξεκαθάρισε ότι για να ανοίξει η συζήτηση μετεγκατάστασης, η Πολιτεία χρειάζεται να έχει στα χέρια της «μια βαριά επιστημονική τεκμηρίωση ότι υπάρχουν χωριά τα οποία δεν μπορούν να προστατευθούν πια από ακραία πλημμυρικά φαινόμενα, ό,τι έργα και να κάνουμε. Και αν αυτό τελικά είναι όντως έτσι, τότε ναι, πρέπει να συζητήσουμε με τους κατοίκους των χωριών αυτών -δεν εκτιμώ ότι ο αριθμός είναι μεγάλος- κατά πόσο θα πρέπει πια να πάμε σε μια οργανωμένη μετεγκατάσταση σε περιοχές οι οποίες είναι πιο ασφαλείς γι’ αυτούς. Αλλά δεν πρόκειται, σε καμία περίπτωση, το κεντρικό κράτος να κάνει κάτι χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των πολιτών. Είναι άνθρωποι που ζουν εκεί δεκαετίες και προφανώς δεν είναι απλή υπόθεση να πεις στον άλλο να αφήσει -ασχέτως κόστους, και αν υποθέταμε ότι μπορούμε να καλύψουμε εμείς το κόστος- το σπίτι του, το χωριό του, εκεί που έχει μεγαλώσει, εκεί που έχουν ζήσει οι γονείς του, ο παππούς και η γιαγιά του, να πάει κάπου αλλού. Αλλά το πρώτο το οποίο πρέπει να κάνουμε είναι να έχουμε επιστημονικά δεδομένα κατά το πόσο αυτό είναι κάτι το οποίο είναι πραγματικά απαραίτητο». 

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν μόνο δεδομένα για την υφιστάμενη κατάσταση και μέσα στους επόμενους μήνες θα ληφθούν οι κατάλληλες αποφάσεις. 

Χείρα βοηθείας από την Ολλανδία

Ήδη η Ελλάδα έχει ζητήσει τη συνδρομή Ολλανδών ειδικών, προκειμένου να υπάρξει μία πρώτη προσέγγιση για τις αιτίες που ο θεσσαλικός κάμπος μετατράπηκε σε «λίμνη», αλλά και για το τι θα πρέπει να πράξει η Ελλάδα από εδώ και στο εξής για να προλάβει και να αντιμετωπίσει νέα πλημμυρικά φαινόμενα στις πληγείσες περιοχές.

Όπως αναφέρουν κυβερνητικές πηγές στην ATHENS VOICE, το επίπεδο βοήθειας που θα παράσχει η Ολλανδία στην Ελλάδα κινείται σε τρεις τομείς: Ολλανδοί μηχανικοί σε συνεργασία με την Περιφέρεια Θεσσαλίας και τις τοπικές αρχές θα χαράξουν έναν «οδικό χάρτη» για τα έργα που θα πρέπει να γίνουν άμεσα στην περιοχή. Το δεύτερο σκέλος αφορά την παροχή βοήθειας στην Ελλάδα από εταιρεία που θα συνδράμει επικουρικά με την τεχνογνωσία που διαθέτει στη διαχείριση των υδάτων. Για το τρίτο κομμάτι της βοήθειας από την Ολλανδία η κυβέρνηση κρατά κλειστά τα χαρτιά της, ωστόσο, πληροφορίες αναφέρουν ότι αυτό θα αφορά τη συνεργασία διεθνών, θεσμικών φορέων. 

Ο πρωθυπουργός έχει ξεκαθαρίσει ότι για τα αντιπλημμυρικά έργα στη Θεσσαλία, η κυβέρνηση θα δώσει εξίσου μεγάλη έμφαση στα μικρά έργα «τα οποία μπορούν να γίνουν ενδεχομένως στο βουνό, έργα ορεινής υδρονομίας, τα οποία είναι πολύ πιο φθηνά, πολύ πιο γρήγορα στην αδειοδότηση και ενδεχομένως εξίσου αποτελεσματικά, αν όχι πιο αποτελεσματικά από τα μεγάλα φράγματα ή τα μεγάλα αντιπλημμυρικά, τα οποία και ακριβά είναι και εξαιρετικά δύσκολα στην αδειοδότηση, ειδικά την περιβαλλοντική». 

Μια τάξη μεγέθους, αν και όχι τα τελικά στοιχεία, είναι πως 143 σπίτια στη Θεσσαλία έχουν χαρακτηριστεί «κόκκινα» και έχουν κριθεί από τους αρμόδιους φορείς επικίνδυνα για χρήση, 92 σπίτια είναι στο «κίτρινο», αφού ναι μεν έχουν κριθεί προσωρινά ακατάλληλα, όμως, θα μπορούν και πάλι να κατοικηθούν μετά τις αναγκαίες εργασίες αποκατάστασης.

Εν ολίγοις, για να απαντηθεί το ερώτημα της μετεγκατάστασης χωριών του θεσσαλικού κάμπου θα πρέπει πρώτα να ξεκαθαρίσει η εικόνα τόσο για το εύρος της καταστροφής στους οικισμούς, όσο και το κατά πόσο υπάρχει περιθώριο ανοικοδόμησής τους. Κι αυτό εφόσον οι καιρικές συνθήκες το επιτρέψουν. Το γεγονός είναι πάντως, πως μέχρι να απαντηθεί το ερώτημα της οριστικής μετεγκατάστασης οικισμών, οι κάτοικοι των χωριών που βούλιαξαν στα λασπόνερα έχουν ήδη βρει αλλού καταφύγιο, με το οικονομικό και ψυχικό κόστος που μια τέτοια απόφαση ενέχει.