Άγαμη και άτεκνη (πόσο απρεπή αυτά τα στερητικά α-), δηλαδή είτε δεν βρήκες τον κατάλληλο σύντροφο, είτε δεν ήσουν έτοιμη, είτε ξεχάστηκες, είτε συνέλεγες εμπειρίες, είτε δεν είχες τέτοια ματαιοδοξία, είτε έκανες καριέρα, είτε απλά δεν έτυχε, είτε απλά δεν ήθελες. Φυσικά, δικαίωμά σου. Αν και, από όσο ξέρω, όταν ο γυναικολόγος λέει «η αναπαραγωγική σας ικανότητα φθίνει» στις γυναίκες μέσης ηλικίας η υπαρξιακή κρίση χτυπάει την πόρτα: Προλαβαίνω να κάνω παιδί; Είμαι με τον σωστό σύντροφο; Θα βρω έναν άνθρωπο να με αγαπήσει και να τον αγαπήσω; Δεν είναι μόνο το όνειρο της μητέρας που δεν θα εκπληρώσεις, μαζί με τον κοινωνικό σου ρόλο που ποτέ δεν οικειοποιήθηκες. Είναι και μια υπόσχεση ευτυχίας (σου έχουν πει) που δεν θα ζήσεις, μια εμπειρία που δεν θα έχεις, μια ευθύνη που δεν θα αναλάβεις, μια χαρά που δεν θα μοιραστείς. Και ένας φόβος επειδή μεγαλώνεις.
Για κάποιες από τις γυναίκες της γενιάς μου το να μην κάνουν παιδιά, ή το να μην κάνουν παιδιά γρήγορα, ή το να διαλέγουν έναν άλλο τρόπο ζωής ήταν ένα είδος (ψυχικής) επανάστασης απέναντι σε μια κοινωνική/οικογενειακή νόρμα που σου έλεγε πώς να ζήσεις τη ζωή σου. Κι από την άλλη, ήμασταν από τις πρώτες γενιές (άντρες-γυναίκες) που διεκδίκησαν όταν δεν πάνε καλά τα πράγματα στη σχέση να μπορούν να φεύγουν. Ο φόβος ότι μεγαλώνουμε μπορεί να μας βρει single ή σε έναν δυστυχισμένο γάμο ή χωρισμένες, με ή χωρίς παιδιά, προσωπικές επιλογές, ακόμα κι αν ήταν ασυνείδητες. Δεν αφορούν κανέναν άλλο, κι αν πρέπει να τις υπερασπιστούμε είναι μόνο απέναντι στον εαυτό μας – δικαίωμα στην επιλογή, στα λάθη, στη μικρή ζωή που έχει ο καθένας και η καθεμία μας να ζήσει, κι όλες οι ευτυχίες (ή οι δυστυχίες) του κόσμου ίσως είναι μπροστά. Αυτή είναι η μία όψη.
Η άλλη όψη είναι ότι μια κοινωνία που οι γυναίκες γεννάνε λιγότερο σημαίνει μια κοινωνία με περισσότερους πολίτες μόνους. Μια κοινωνία με ανθρώπους που ίσως δεν έχουν πολύ στενούς οικείους να νοιάζονται για αυτούς, που να μπορούν μαζί να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες, να σχεδιάσουν ένα μέλλον, να πάνε διακοπές ή σε ένα νοσοκομείο. Οι άνθρωποι χωρίς οικογένεια, εννοώ χωρίς μόνιμο σύντροφο, όλο και περισσότεροι, από μια ηλικία και μετά αρχίζουν να νιώθουν στο βάρος των χρόνων την ανάγκη για συντροφικότητα. Η κρίση στον θεσμό της οικογένειας δεν έφερε μόνο κρίση υπογεννητικότητας, αλλά και κρίση μοναξιάς, κι αυτό είναι κάτι ποτέ δεν λέμε δημόσια, ούτε καν ιδιωτικά. Συζητάμε για το δημογραφικό, αλλά όχι για τους μόνους ανθρώπους και τις δυσκολίες που εκείνοι αντιμετωπίζουν, ψυχικές και πρακτικές. Ούτε συνειδητοποιούμε ότι είμαστε από τις πρώτες γενιές που τόσοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να γεράσουν μόνοι.
Έτσι, λοιπόν, σε ένα Υπουργείο Κοινωνικής συνοχής και Οικογένειας, που θα έχει στο χαρτοφυλάκιό τη στήριξη των οικογενειών, στεγαστικό, παιδικούς σταθμούς, άδειες μητρότητας, ισότητα φύλων, καταπολέμηση οικογενειακής βίας, αλλά και επιδόματα ανθρώπων με αναπηρία, ευάλωτων, ολόκληρη τη ΓΓ Κοινωνικής αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της φτώχειας –δεν θα είναι δηλαδή ένα υπουργείο Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια, όπως κάποιοι φοβούνται–, θα ήταν ίσως χρήσιμο να υπήρχε και μία Γενική Γραμματεία Μοναξιάς. Υπουργείο Μοναξιάς πάντως υπάρχει στη Βρετανία, στην Ιαπωνία και δεν ξέρω πού αλλού.
Πάντως με αφορμή το νέο υπουργείο το είδαμε αυτές τις μέρες: ο όρος οικογένεια ξυπνάει στον καθένα μας διαφορετικά αντανακλαστικά ανάλογα με τις εμπειρίες, τις ιδέες και το status ζωής στο οποίο βρισκόμαστε. Όπως το άγαμη και άτεκνη είναι προσβλητικό και έρχεται από άλλη εποχή, την ίδια στιγμή η οικογένεια δεν είναι απαραίτητα κάτι οπισθοδρομικό, και παράλληλα καλούμαστε να επαναπροσδιορίσουμε τι καινούργιο μπορεί να σημαίνει. Παλιά είχαμε την εκτεταμένη οικογένεια, παππούδες, γονείς παιδιά, θείοι, ξαδέφια, γειτονιά, μετά ήρθε η πυρηνική οικογένεια, μητέρα-πατέρας, ένα ή δύο παιδιά. Σήμερα;
Σήμερα πια οικογένεια μπορεί να είναι δύο άνθρωποι που δεν είναι παντρεμένοι αλλά μένουν μαζί, που έχουν ή δεν έχουν παιδιά, υπάρχουν επίσης οι μονογονεϊκές οικογένειες, γυναίκες που κάνουν μόνες τους παιδί ή γυναίκες με παιδί χωρίς πατέρα, υπάρχουν οι πολυγονεϊκές οικογένειες που δημιουργούνται μετά από τα διαζύγια των πρώτων γάμων, θα πρέπει επίσης να συμπεριλάβουμε λοάτκι οικογένειες με ή χωρίς παιδιά – εδώ χρειάζεται και ο νέος νόμος που θα επιτρέψει τον γάμο και την υιοθεσία ανθρώπους του ίδιου φύλου. Και μαζί με όλα αυτά καλό θα ήταν να αρχίσουμε να συζητάμε περισσότερο για τους ανθρώπους που υποφέρουν από ανασφάλεια και μοναξιά, γιατί κι αυτοί χρειάζονται ορατότητα και ένα πλαίσιο στήριξης και προστασίας. Στο άμεσο μέλλον ίσως χρειαστεί να σκεφτούμε νέα μοντέλα οικογένειας, δηλαδή συνύπαρξης, όπως για παράδειγμα φίλοι μιας κάποιας ηλικίας που να συγκατοικούν ή να μένουν σε διπλανά διαμερίσματα, να τρώνε μαζί, να βλέπουν τηλεόραση, να γερνούν μαζί και να μπορούν να παίρνουν κρίσιμες αποφάσεις ο ένας για τον άλλο όταν χρειαστεί.
