Οι θάνατοι των Ευστάθιου Τσιτλακίδη και Μάριου-Μιχαήλ Τουρούτσικα, οι δίκες για το Μάτι και τον Άλκη Καμπανό και τα νήματα ενότητας της ελληνικής κοινωνίας.
Τρία εντελώς διαφορετικά γεγονότα τον τελευταίο καιρό δημιουργούν ένα κλίμα δημόσιου πένθους. Το πιο πρόσφατο, οι απώλειες του σμηναγού Ευστάθιου Τσιτλακίδη και του υποσμηναγού Μάριου-Μιχαήλ Τουρούτσικα μετά την πτώση του μαχητικού τους αεροπλάνου. Απώλειες που πήραν τις διαστάσεις εθνικής οδύνης σε μεγάλο βαθμό επειδή σύσσωμη η πολιτική ηγεσία έδωσε το «παρών» και τίμησε τους δύο πιλότους της πολεμικής αεροπορίας ως ήρωες που έχασαν τη ζωή τους (όπως και δεκάδες άλλοι τις τελευταίες δεκαετίες) την ώρα του καθήκοντος και όχι ως θύματα ενός απλού ατυχήματος. Οι επικήδειοι που εκφωνήθηκαν από τους συγγενείς υπήρξαν υπόδειγμα λόγου θρηνητικού και παράλληλα παρηγορητικού. Πραγματικά σπαράγματα πατριωτισμού. Η τελετουργία των κηδειών βοήθησε πολύ στην εκδήλωση αυτού του εθνικού πένθους, αφού στην ροή της επικαιρότητας το δραματικό αυτό συμβάν έτεινε να υποτιμηθεί.
Την ίδια περίοδο όμως υπάρχουν δύο ακόμα πολύ σημαντικά γεγονότα του πρόσφατου παρελθόντος που επιτείνουν μια ατμόσφαιρα διαρκούς ή μεταχρονολογημένου πένθους. Εδώ το τελετουργικό πλαίσιο που δίνει την αφορμή για μια τέτοια εκδήλωση είναι δύο δίκες. Η δίκη για τα 102 θύματα της πυρκαγιάς στο Μάτι το 2018 και η δίκη για τη δολοφονία του Άλκη Καμπανού πριν έναν χρόνο. Δύο υποθέσεις που παραμένουν κρίσιμες και ανοιχτές πληγές, δύο υποθέσεις που παραπέμπουν σε δύο διαφορετικά είδη βίας που απειλούν τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία.
Η υπόθεση στο Μάτι δεν υπήρξε μια απλή φυσική καταστροφή με τα θύματά της. Οι καταθέσεις των μαρτύρων στη δίκη μάς θυμίζουν ότι οι νεκροί εγκαταλείφθηκαν στο έλεος της φωτιάς από την αναποτελεσματικότητα της κρατικής μηχανής, αλλά και το ακόμη σημαντικότερο ότι στη συνέχεια στιγματίστηκαν από τους τότε κυβερνώντες ως οι πραγματικοί υπαίτιοι του θανάτου τους. Η δίκη αυτή αποτελεί ένα μνημείο των μορφών που μπορεί να πάρει η σύγχρονη κρατική βία, τόσο μέσα από αμέλειες ή λάθη της όσο και ως βεβήλωση των νεκρών ως «αυθαίρετων». Θα πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι η μεγαλύτερη σύγχρονη τραγωδία, δεν αντιμετωπίστηκε ως εθνικό ζήτημα, δεν εκδηλώθηκε πάνδημο εθνικό πένθος εκείνη την περίοδο, αλλά ότι επιχειρήθηκε να στηθεί ένα επικοινωνιακό-πολιτικό παιχνίδι επάνω στα καμένα πτώματα έτσι ώστε να μετακυλήσουν οι ευθύνες στα ίδια τα θύματα. Ευτυχώς, ως έναν βαθμό, και μέσα από τις πολύτιμες μαρτυρίες που ακούγονται στη δίκη, το πένθος για τους νεκρούς στο Μάτι αποκτά σήμερα τις εθνικές διαστάσεις που δεν έλαβε το 2018.
Η δολοφονία του Άλκη Καμπανού, γίνεται άλλο ένα πολύ σημαντικό σημείο αναφοράς για μια από τις απεχθέστερες μορφές κοινωνικής βίας που μεταλλάσσεται τα τελευταία χρόνια. Της οπαδικής βίας που έρχεται να συγχρονιστεί και να εξελιχθεί με πρακτικές και λογικές μαφιόζικων χτυπημάτων και εκκαθαρίσεων. Αυτό που συνέβη στη Θεσσαλονίκη δεν ήταν μια ακόμη συμπλοκή μεταξύ ταραξιών-χούλιγκαν στα γήπεδα, όπως πολλές άλλες από το 1980 και ύστερα. Η δολοφονία του Άλκη αποτελεί το ακραίο παράδειγμα στο οποίο μπορεί να οδηγήσει το περίεργο υβρίδιο κοινωνικής βίας που παίρνει τη μορφή συμμοριτοπόλεμου και η οποία μπορεί να εκδηλωθεί άλλοτε για οπαδικούς λόγους, άλλοτε για πολιτικούς (ας θυμηθούμε τα εκτεταμένα επεισόδια στη Νέα Σμύρνη την εποχή της καραντίνας) άλλοτε απλά εκφοβιστικούς (σε σχολικά περιβάλλοντα και αλλού). Οι οργανωτές και υποκινητές αυτής της βίας έχουν πολλά πρόσωπα και ταυτότητες.Η δικαίωση του Άλκη Καμπανού, ενός τυχαίου θύματος αυτής της αιμοσταγούς βίας, δεν θα έρθει μόνο με την καταδίκη των δραστών, αλλά και με την αποκάλυψη του δικτύου που τους υποστηρίζει. Είναι γεγονός ότι οι γονείς του Άλκη με την τραγική αλλά συγχρόνως απολύτως ειρηνική τους στάση, έχουν συμβάλει τα μέγιστα στο να καταδειχτεί όχι μόνο το άδικο αλλά και το αποτρόπαιο της βίας που του ασκήθηκε και να αποκτήσει ο γιος τους τα χαρακτηριστικά ενός νεκρού ήρωα πέρα από οπαδικές, πολιτικές ή άλλες μερικές ταυτότητες.
Όλες οι παραπάνω υποθέσεις μέσα στην απόλυτη δραματικότητά τους, έχουν στρέψει έμμεσα ή άμεσα το δημόσιο ενδιαφέρον σε θέματα που τείνουμε να βάλουμε κάτω από το χαλί. Από την εξωτερική απειλή (βλέπε Τουρκία), την εσωτερική κρατική αναλγησία και αδιαφορία και την υφέρπουσα αλλά πανταχού παρούσα κοινωνική βαρβαρότητα. Οι νεκροί αυτών των τραγικών περιστατικών μάς κάνουν όλο και περισσότερο να συνειδητοποιούμε ότι το πένθος για τα θύματα μπορεί να είναι λόγος συναίνεσης, ότι ο άδικος χαμός τους δεν χρειάζεται να μας χωρίσει σε ιδεολογικά στρατόπεδα. Πάντα θα υπάρχουν βέβαια τα τρολ της μνησικακίας που θα εμφανίζονται σε όλες τις περιστάσεις, όμως σε αυτά τα τρία γεγονότα φαίνεται ότι η ελληνική κοινωνία διατηρεί ακόμη κάποια νήματα ενότητας και ενσυναίσθησης. Η συντριπτική πλειονότητα φέρει τις υποθέσεις αυτές ως τραύματα και πυξίδες των πραγματικών απειλών. Ως υποθέσεις που θα μπορούσαν να έχουν θύματα όλους μας.
